ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-
Search

ЙЕНИЛИКЛЯРИМИЗ
КОНФРАНСЛАР...
-
МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-
ИФАЧЫЛЫГ...
-
ЙЕНИ НЯШРЛЯР...
-

 


АРЗУЛАР ЭЕРЧЯКЛЯШЯНДЯ
(«Аршын мал алан»ын йени гурулушу щаггында ресензийа)

       Йарандыьы эцндян бяри Цзейир бяйин «Аршын мал алан» опереттасы йер кцрясинин яксяр юлкяляринин театр сящняляриндя вя йа кино салонларында сейр едилиб, алгышланыб. Кечян ил «Аршын мал алан»ын илк тамашасынын 95 иллик йубилейи иля баьлы Цзейир Щажыбяйлинин ев музейиндя сярэи щазырлайаркян, топладыьымыз материалларда чох мараглы бир жящяти ашкар етдик. Щяля бястякарын саьлыьындан та бу эцнцмцзя гядяр «Аршын мал алан»а гурулуш верян реъиссорларын, ряссамларын, декораторларын бахышлары, дуйумлары бир-бириндян чох фяргли олмушдур. Бялкя дя бурада тяяжжцб едиляжяк бир шей йохдур. Чцнки йарадыжы инсанларын щяр биринин юз сянят йозуму, юз дцшцнжя тярзи вар.

        Еля Азярбайжанда - Бакыда, Эянжядя, Нахчыванда вя с. шящярлярдя тамашайа гойулан «Аршын мал алан» да бир-бириндян фяргли, бюйцк мараг кясб едян тамашалар олмушдур. Бцтцн бунларын ясл тядгигат мювзусу, юйрянмя обйекти олмасы иля бярабяр, щям дя сон дяряжя лазымлы вя важибли олдуьуну да вурьуламалыйыг. Чцнки бу тядгигатлар «Аршын мал алан»ын юмцр сялнамясини йаратмагла бярабяр, Азярбайжанда мцхтялиф дюврлярдя, мцхтялиф реъиссорларын, ряссамларын, актйорларын сявиййясини, имканларыны, дцнйаэюрцшцнц, бажарыьыны дольун якс етдиря билир.

        Бу эцнлярдя «Аршын мал алан»ын юмцр тарихчясиня даща бир йени гурулуш, юзц дя яввялки иллярдян даща чох фяргли бир гурулуш жясарятля юз имзасыны атмыш олду. Дювлят Мусигили Комедийа Театрынын артыг хейли заман мядяниййят аляминя, мусиги ижтимаиййятиня цнванладыьы исмарыж юзцнц эержякляшдирди. Цзейир бяйин доьум эцнцня щяср олунмуш мусиги байрамы щяфтясинин илк ики эцнцндя, сентйабрын 18-и вя 19-да ябядийашар «Аршын мал алан» опереттасы бу театрын сящнясиндя йени гурулушда тамашачылара тягдим олунду.

        Тамашанын илк дягигяляриндян театрын бюйцк иддиасы вя рискетмя ещтирасы юзцнц там айдынлыьы иля бцрузя верди. Тамашачы илк анларда дцнйанын ян парлыг, ян жошьун ян тяравятли мусигиляриндян олан “Увертцра”ны динлямяк явязиня, оркестрдя соло алятлярин аз гала ешидилмяйяжяк дяряжядя сакит ифасы фонунда 8 портретин - ясярин 8 ифачысынын ишыг-кюлэя гарышыьында мцбщям-мцяммалы эириш вя чыхышыны изляди. Яслиндя бу ахтарышын илк рцшеймляри иди. Даща доьрусу бюйцк Цзейир бяйин бу ясярля мейдана гойдуьу ясас гайянин, - «Ахтарыб-тапдым сяни» идейасынын рцшейми иди. Бу рцшеймин инкишафы наминя щяр шей щярякятдя иди. Тез-тез дяйишян вя юз ялванлыьы иля сящнядя баш верянлярин тясир эцжцнц биря-беш артыран сящня декорларынын щадисялярля бярабяр тез-тез дяйишмяси тамашачыны о андажа юз жазибясиня салыр, бунунла да щяля гаршыда даща нялярин ола биляжяйиня месаълар эюндярирди. Йарын йарыны ахтармасы идейасы, бир йарымын диэяр йарысыны ахтарыб, она говушмасына гядяр бюйцйцр, глобаллашыр, инсанларын талейиндян чыхыб гядим шящярин эюркяминя, евлярин дамына, бажасына, щасар-диварына кими бцтцн бюлцнмцшлярин, йарымларын бцтювлцйя, тамлыьа доьру гачылмаз мейлини якс етдирир (Гядим шящярин эежяляриня ишыг тутан айпара да сонда йарысына говушур, бядирлянир, эур айдынлыг селиня дюнцр).

        Реъиссорун «прологундан» сонра нящайят ки, Увертцра сяслянир вя таныдыьымыз «Аршын мал алан»ла йени эюрцшцмцз башлайыр. Ясэярин арийасы сяслянир. Фярид Ялийевин сялис, дцзэцн, ряван ифасы илк андан диггяти жялб едир. Лакин реъиссор фикри ифачыны щеч дя ращат бурахмыр. Бир-бирини ахтаран декорлар арийа бойу йеня щярякятя эялир, гящряманын дахили щисс-щяйяжаныны мцхтялиф мяканлара кючцрцр. Ясэяр юзц дя бу мяканлары сяйащятдядир. Арийа бойу дцшцнчяляриндя «арандан-даьа» «даьдан-арана» йол салан гящряманын щалыны реъиссор вя ряссам фикри, йозуму мараглы тярздя яйаниляшдирир.

        Сонрадан щадисяляря гошулан Жащан хала (Ханым Гафарова) Сцлейман (Якбяр Ялизадя), Вяли (Елхан Исмайылов вя Сямядзадя Хасыйев) дя юз ойунларында тябии, сямими эюрцнцрляр. Мцяллиф мятниня вя реъиссор мизанына жидди мцнасибят актйорларын ойунуну даща да санбаллы, мянтигли, тябии эюстярир. Яслиндя Цзейир бяйин юз мятни вя бу мятнин ичиндяки, алт гатындакы мяналар, ейщам вя ишаряляр о гядяр сярраст, зянэин вя дольундур ки, кянар ялавяляр юз «юэей»лийини, нагислийини дярщал бцрузя верир, щям дя бу «ялавяляри» едянляр о анда щеч дя ялверишли дурумда эюрцнмцрляр.

        Йени гурулушун ян бюйцк уьуру кими мараглы вя дцзэцн актйор сечимини гейд етмялийик. Ясасян эянжляри ящатя едян бу сечим яслиндя театрын эянж потенсиалынын ня гядяр эцжлц, фяал вя илщамлы олмасыны бир даща тясдиг етмиш олду. Сечилмиш актйорларын ифасы да, охумасы да йцксяк сявиййядя эюрцняряк тамашайа зювг верирди. Яслиндя ойун вя охума мцвазинятини сахламаг бу ясярин мцхтялиф гурулушларында щеч дя щямишя мцйяссяр олмайыб. Кечмиш гурулушлары, щятта филмляри беля йада салдыгда ичимиздя бязи гане етмяйян, инандырмайан, зювгвермяйян сечимлярин шащиди олмушуг. Тажир Ясэярин ифачысыны лирик тенор кими бирмяналы гябул едян реъиссорлар нядянся Ясэярин досту, щямйашыды Сцлейманын башга гцтбц якс етдирян бям сясдя - баш-баритон сясиндя «ешидибляр». Щалбуки Сцлейман да эянждир, севмяк-евлянмяк арзусу она да йад дейил. Аьыллы, фярасятли, зиряк Сцлейманы тенор сясля «охутмаг» бу кейфиййятляря даща уйьун эюрцнярди, няинки вокал сясляр ичиндя даща «аьыр», мящдуд щярякятли, ста-тистлийя мейлли баш-баритон сясляр… Яслиндя беля «аьыр» оху тярзиндян сонра (Нядир сянин дярдин…) Сцлейманын инжя йуморуна, кялякбазлыьына, чевик аьлына инанмаг олмур. Фикримизжя, яввялки бир чох гурулушларда Сцлейманын «вокал сяси» иля онун ясярин мятниндян бялли олан тябияти, йашы вя ямялляри арасында уйьунсузлуглар данылмаз иди. Бу бахымдан йени гурулушда Сцлейман образыны тяжяссцм етдирян Якбяр Ялизадянин сечилмяси артыг «сцмцкляшмиш» «яняняни» жясарятля бир кянара гойду. Гаршымызда эянж, аьыллы, кялякбаз, зарафатжыл, щям эюрцнцшцндя, щям рущунда «жаванлыьы» якс етдирян бир Сцлейман дурду.

        Асйа вя Теллинин сечиминин дя ня гядяр дцзэцн олмасы тамаша бойу алдыьымыз зювг вя мямнунлугдан бялли олурду. Йеня башга гурулушларла паралелляр апарараг йени тамашанын бязи мягамларына диггят йетиряк. Бир чох гурулушларда сопрано сясля охуйан Эцлчющрядян фяргли олараг, бязян Асйаны метсо-сопрано, Теллини ися ханяндя сясийля (милли охума тярзиндя) охуйан ифачылар сясляндирибляр. Яслиндя цч гызын цч характерин, цч дцнйаэюрцшцнцн тяжяссцмц цчцн цч сясин дя фяргли олмасы защирян дцзэцн эюрцнцр. Лакин «Аршын мал алан» опереттасында «Асйа вя Теллинин дуети» вя «Асйа, Телли вя Эцлчющрянин Трио»су кими мцряккяб вокал ансамбллар вардыр ки, онларын дцзэцн вя тябии ифасы щеч дя щяр гурулушда алынмыр. Чцнки бурда вокал усталыьыны, вокал тящсили вя мяктябинин билэисини, мящарятини мянимсямиш цч ифачынын ейни сявиййядя, полифоник мусиги материалыны ряван вя дцзэцн охумасы тяляб олунур. Мящз бу ансамблларын ифасы заманы сяслярин мцхтялифлийи яксяр щалларда бир-бириня уйушмур, бир мяжрайа йюнялмир. Кечян ил Чин Халг Республикасындан Бакыйа, Цзейир Щажыбяйлинин ев музейиня эятирилян «Аршын мал алан» опереттасынын Чин ифачылары тяряфиндян Чин дилиндя ифасы йазылмыш диски динляркян мящз щямян вокал ансамблларын нежя дцзэцн вя ряван ифа олунмасына щейрят етмишдим. Юзлцйцмдя дцшцнмцшдцм ки, бизим ифачылар нядянся бу жящятя о гядяр дя диггят етмирляр. Анжаг опереттанын сон гурулушунда мяни ян чох мямнун едян уьурлу мусиги парчаларында мящз бу ансамбллары да хусусиля гейд едирям.

        Эцлчющря (Нярэиз Кяримова), Асйа (Мещрибан Залыйева), Телли (Цлвиййя Ялийева) айры-айрылыгда юз соло партийаларыны эюзял ифа етдикляри кими, бирликдя, бир ансамбл олараг «Дует» вя «Трио»ну охуйаркян чох тябии, мараглы вя инандырыжы эюрцнцрдцляр. Мараглыдыр ки, щяр цч ифачынын сяси лирик «сопрано»дур. Бунунла беля щяр ифачынын сясинин юз тембри, юзяллийи, мялащяти вардыр ки, цмуми мяжрайа йюнялиркян эюзял бир ащянэ, сяс палитрасы йараныр. Щям дя щяр цч ифачынын жидди вокал мяктяби кечмяляри вя юз ифаларына гаршы тялябкар мцнасибятляри ашкар иди. Диггят един: бцтцн бу садаладыьымыз уьурларын башланьыжында мящз театрын фяргли бахышы вя ролларын дцзэцн сечими дурур.

        Жащан халанын вя Солтан бяйин образларыны йарадан актйорларын да сечими чох мараглыдыр. Узун илляр ясасян лирик гящряманлары йарадан Ханым Гафарованын ифасындакы Жащан хала еля лирик овгатда да тягдим олунур. Щялим, цзцйола, «тцркясайа» хала Ханым Гафарованын йарадыжылыг биографийасында йени бир образдыр вя бу образ онун ифасында сямими вя йаддагаландыр.

        Солтан бяйин ифачысы Язизаьа Язизов юз усталыьынын илдян-иля зянэинляшдирян актйорлардандыр. Истяр сящнядя, истяр телевизийа верилишляриндя, истярся дя чякилдийи филмлярдя артыг юз амплуасыны тапан, сюзцнц дейян, юзцнямяхсус жизэиляри тягдим етмяйи бажаран бир сянятчи кими йадда галыр. Солтан бяй образы онун йарадыжылыьында йени вя бюйцк роллардан биридир десяк, йанылмарыг. Севиндирижи бу ролда юз усталыьыны эюстярмиш нечя-нечя сяняткарын хофу Язизаьаны горхутмамыш, бялкя дя рущландырмышдыр. Бунунла беля, бязян онун даща жясарятли ойунуну, тягдим олунан мизанлара црякля йанашараг, тяжяссцм етдирдийи гящряманын образына тябии, инжя деталлар ялавя етмясини эюрмяк истярдик.

        Эянж актриса Мещрибан Залыйеванын «Аршын мал алан»да бюйцк бир ролун ющдясиндян нежя эяля биляжяйи дя чох мараглы иди. Гятиййятля дейя билярик ки, эянж Мещрибана бу ролу мящарятля ойнайараг, ясярин ян мараглы персонаъларындан бириня чеврилмишди. Ифасынын бцтцн жящятляри - охума, ойун, рягс вя с. щамысы усталыгла вя никбинликля нцмайиш олунурду.

        Телли образыны тяжяссцм етдирян Цлвиййя Ялийева ися бир даща тясдиг етмиш олду ки, театрын эянжляри арасында ян истедадлы вя зящмяткеш актрисалардан биридир.

        Цлвиййяни бу эцн тамашачылара севдирян жящятляр чохдур. Мялащятли сяси, тябии ойуну, йумшаг пластикасы, жилддян-жилдя эиря билмяк мящаряти онун театрын йахшылары сырасында олмасына имкан верир. Йаратдыьы Телли образы да онун ойнадыьы роллар ичиндя сечилир, севилир.

        Баш ролун - Ясэяр ролунун ифачысы Фярид Ялийев ися сюзцн ясл мянасында бюйцк сынагдан кечди. Мусигили Комедийа театрынын сящнясиндя нечя-нечя бюйцк ролларын ифачысы кими таныдыьымыз Фяридин вокал имканларына, актйор ойунуна, сящня усталыьына щеч бир шцбщя ола билмязди. Еля юнжядян инанырдыг ки, о, Ясэяр образыны да йцксяк сявиййядя тягдим едяжяк. Анжаг бу аз имиш… Реъиссор Елвин Мирзяйев Фяриди сюзцн ясл мянасында учурду, эюйляря галдырды. Ахтардыьыны ахыр ки, тапан, илк эюрцшдянжя ашиг олан вя бу севэинин ганадлары иля эюйляря пярвазланан Тажир Ясэярин арзусу мцасир техника вя тямринлярля реаллашды вя Фяридин учушу тяяжжцб, щейрят, севинж гарышыг щиссляр йашайан тамашачыларын сцрякли алгышлары иля гиймятляндирилди.

        Ялбяття, тамаша бойу алдыьымыз илк тяяссцрат, йахшы нянада щейрят бир гядяр яввял, гызлар хорунун ифасы заманы баш верди. Ал-ялван палтарларда, чямян чичяклярини хатырладараг «Аршын малчы мал эюстяр» охуйан гызлар ежазкар мусигинин йцксялиш нюгтясиндя «Ащ, ня эюзял парчадыр»… дейяряк, оркестрин парлаг аккордунун сядаларыйла эюзлянилмядян учараг, сящнянин йцксяклийиндя дювр етмяйя башлайырлар. Бу еффектлярин гяфиллийи, эюзяллийи, чыльынлыьы илк андан гялбимизи фятщ едир. Яслиндя реъиссорун бу жясарятли тапынтысы, йозуму дащи Цзейир бяйин мусигисиндян доьан идейа иля, йцксялишля цст-цстя дцшцр, бизи инандырыр ки, мящяббят, севэи инсаны эюйцн йеддинжи гатына беля галдырмаьа гадирдир, ятрафындакылары щейрятляндирмяк, тяяжжцбляндирмяк язминдядир.

        Гейд етдийимиз кими тамашанын илк анларындан юз йени, бянзярсиз йозумуну жясарятля ортайа гойан реъиссор Елвин Мирзяйев бцтцн тамаша бойу инамла юз хяттини йеридир, илк бахышдан санки артыг щеч няйя щейрятлянмяйяжяк дяряжядя юзцня эцвянян сейричисини интизарда сахламаьы, щейрятляндирмяйи бажарыр.

        Реъиссор яэяр эянж, севян вя севилян гящряманларын рущларынын учушуну эюстярирся, гожалыб тяк галмыш, кечмиш хатирялярля йашайан тез-тез йатыб йухуларда ращатланан Солтан бяйин ич дцнйасыны да мязяли бир деталла ишыгландырыр: 3-жц мяжлисдя цч гызын (Эцлчющря, Асйа, Телли) «яря эетмяк» щагда сющбятляринин ширин йериндя, гызларын бу сющбят цчцн ятрафына топлашдыьы, щяйятин бир кцнжцндя атылыб галан вя еля Солтан бяй кими хатиряляр гойнунда мцрэцляйян кющня арабадан, нимдаш йорьана бцрцнмцш Солтан бяйин ещмал-ещмал бой бярабяри галхмасыны эюрцрцк. Бу сящня эцлцш доьурмагла йанашы, тянщалыьыны йухуларда боьан, йухусу эялдикдя ися щарда олса йатан бялли бир йашдан сонра тез-тез ора-бурасынын аьрыдыьындан шикайятлянян, гялбиндян кечянляри ися щяким Мирзя Щцсейнин тювсийяси кими диля эятириб («о мяшщур щяким дейир ки, бяй сянин щеч няйин йохдур, сянин дярдинин дярманы бир арваддыр ки, аласан жанын ращат ола, тякликдян гуртарасан, вяссалам, шцдтамам!») эерчякляшдирмяк арзусунда олан бяйин образына чох инжя штрихляр ялавя етмиш олур. Реъиссорун тамашайа рювняг верян бу жцр тапынтылары чохдур.

        Эцлчющря ролунун ифачысы Нярэиз Кяримованын да уьурлу ойуну тягдирялайигдир. Артыг нечя-нечя тамашада баш ролун ифачысы олан Нярэизин Эцлчющряси дя йени вя мараглыдыр. Бу тамашада биз Нярэизин амплуасынын ня гядяр бюйцк олмасынын шащиди олуруг. Классик образы йаратмагла бярабяр, зяриф рягси, ансамбл ойуну, трйукларда жясарятли чыхышы - щамысы йадда галыр, бяйянилир.

        Тамашада даим диггят мяркязиндя олан ряссам иши - декорлар, тяртибат, ялбисяляр дя ян хош сюзляря лайигдир. Ряссам Набат Сямядованын «Аршын мал алан»а вердийи бядии тяртибат, юз илщамлы тяхяййцлц иля, техники йенилийи иля, чятин, аьлаэялмяз идейаларыны инадла вя усталыгла эерчякляшдиря билмяк бажарыьы иля сечилирди. Щям дя бу сящня тяртибаты индийядяк мцхтялиф заманларда вя мцхтялиф театрларда эюрдцйцмцз гурулашлардан чох-чох фяргли иди. Тягдирялайиг одур ки, ряссам да реъиссорун ягидясиня садиг галараг, чятин, мцряккяб вя чох рискли бир цслуба цз тутмушду. Бу, садяжя ориъинал эюрцнмяк арзусу дейил, яслиндя милли театрымыза йени бир тющфя вермяк, йени сюз демяк, йени сящифяни йазмаг арзусу иди.

        Гятиййятля демяк олар ки, «Аршын мал алан»ын йени гурулушу бюйцк арзулардан доьараг, бюйцк потенсиалын, имканын, бюйцк щцнярин бир тамашада эерчякляшмясидир. Илк юнжя бу потенсиалы юзцндя жямляшдирян вя дцзэцн мяжрайа йюнялдян Мусигили Комедийа Театрынын хош мярамы, ниййяти вурьуланмалыдыр. Эянж реъиссора бу гядяр имканы, гцввяни етибар едян театр рящбярлийи бялкя дя ян бюйцк йарадыжылыг рискинин наращатлыьыны, тящлцкясини йашамышдыр. Бу рискин архасында бюйцк мадди хяржляр, техники тяжщизат вя башлыжа инсан амили дя дурурду.

        Мусигили Комедийа Театры иля билаваситя йарадыжылыг ямякдашлыьындан билирям ки, щеч вахт тамаша бойу театрын пярдяархасы щяйаты беля эярэин, мцряккяб вя сярвахт чалышмамышды. Яэяр сящня юнцндя тамашаны дириъор Назим Щажыялибяйовун инамлы ялляри идаря едирдися, пярдяархасы «дириъор» да юз «оркестрини» мящарятля юз ирадясиня табе етмишди. Тамаша бойу оркестрин, солистлярин, хорун йцксяк профессионал ифасы тамашачыйа зювг, мямнунлуг бяхш едирдися, мцасир театр техникасына сюйкянян йени идейалар, трйуклар да артыг Мусигили Комедийа Театрынын йени мярщяляйя, йени ерайа гядям гоймасыны жясарятля хябяр верирди.

        Мусигили Комедийа Театры буну бажарды. Йени сюзцнц деди. «Аршын мал алан» ясл гялябядир. Чцнки театрын тягдим етдийи бу бюйцк ишин, зящмятин майасында ясл севэи дурур. Халгына, милли мядяниййятиня, Цзейир бяйя олан севэиси. Бу севэийя бюйцк бир коллективля дцнйа мядяниййятини, мцасир театр проблемлярини инжяляйиб дярк етмяк, юзцнцнкцляшдирмяк арзусу да говушур.

        «Аршын мал алан» щамымызы - бцтцн йарадыжы инсанлары бир гядяр силкяляди. Кющня уьурлары иля йашайан, тякрарчылыьа алудя олан, азыны чох билян, йахшынын, йенилийин дадыны йадырьайан сянятчиляримиз цчцн бу тамаша йахшы нцмуня, щям дя тязя идейалар цчцн тясирли импулс олду. Театр аляминдя, хцсусиля Мусигили Театрда йени бахышлар эюрясян даща щансы бужаьа цнванланажаг? Билмирик! Ону билирик ки, артыг бу театрын щяр йени ишини интизарла эюзляйяжяк, марагла изляйяжяйик. Ону да билирик ки, бу йолда йени ишин ортайа чыхмасы щеч дя асан олмайажаг. Чцнки, бу йол цзц зирвяйядир.

Сярдар ФЯРЯЖОВ

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page