МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ЗЦЛФЦГАР ЩАЖЫБЯЙОВУН “АШЫГ ГЯРИБ” ОПЕРАСЫ
Фидан НЯСИРОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ТАРИХ ВЯ МЦАСИРЛИК ПРИЗМАСЫНДАН ТОФИГ ГУЛИЙЕВИН МАЩНЫ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНА БИР БАХЫШ
Шящла ЩЯСЯНОВА
КОМИК ТАМАШАЛАРДА МУСИГИНИН ЯЩЯМИЙЙЯТИ
Ругиййя СЦЛЕЙМАНОВА
ЗЦЛФЦГАР ЩАЖЫБЯЙОВУН “АШЫГ ГЯРИБ” ОПЕРАСЫ
Фидан НЯСИРОВА
Ф.ЯМИРОВУН «ЭЮЗЦН АЙДЫН» МУСИГИЛИ КОМЕДИЙАСЫ (ъанрын 100 иллийиня)
Эцларя ВЯЗИРОВА
СЕВДА ИБРАЩИМОВАНЫН ГАРЫШЫГ А ЖАППЕЛЛА ХОРУ ЦЧЦН «ЯЗИЗИЙЯМ» СИЛСИЛЯСИ
Йулизана КУХМАЗОВА
ЗАКИР БАЬЫРОВУН МАЩНЫ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ПОЕТИК МЯТНЛЯРИН РИТМИКАСЫНА ДАИР
Жейран МАЩМУДОВА,/i>
АЗЯРБАЙЖАН КАМЕРА-ИНСТРУМЕНТАЛ МУСИГИ ТАРИХИНДЯН
Жцлнаря ЯЩМЯДОВА

 


ХХ яср Азярбайжан мусиги мядяниййятиндя йарадыжылыьы иля гызыл фонда дахил олмуш сяняткарлар аз дейил.Онлар арасында фяалиййяти вя ирси иля милли мусиги сянятинин бюйцк мярщялялярини шяртляндирян - Цзейир Щажыбяйов кими нящянэ сима хцсуси йер тутур.Онунла бир дюврдя йашайан, онунла чийин- чийиня йени янянялярин,ъанр вя формаларын бцнюврясини гойан Мцслцм Магомайев, Зцлфцгар Щажыбяйов, Нийази, Яфрасийаб Бядялбяйли, сонракы нясил - Сяид Рцстямов, Жювдят Щажыйев, Гара Гарайев, Фикрят Ямиров, Солтан Щажыбяйов вя бир чохларынын да ирси, йарадыжылыьы иля Азярбайжан мусигисинин бюйцк бир инкишаф мярщяляси баьлыдыр.Бу сяняткарлар арасында Цзейир Щажыбяйовун гардашы, силащдашы, онун йолунун давамчысы Зцлфцгар Щажыбяйовун да мусиги мядяниййятиндяки апардыьы йениликляр, наилиййятляр явязолунмаздыр. Мящз Азярбайжан милли мусигили театрынын йаранмасында эюркямли бястякарымыз Зцлфцгар Щажыбяйовун хидмятляри бюйцкдцр.О, Щцсейнгулу Сарабски, Мирсяьа Ялийев вя билаваситя бярабяр мусигили театрынын вя халг йарадыжылыьы иля баьлылыьы уьрунда чалышмыш бир сяняткардыр.

        1915-жи илдя Зцлфцгар Щажыбяйовун йарадыжылыьында мцщцм йер тутан “Ашыг Гяриб” операсы йазылды. Бир чох Азярбайжан опералары кими “Ашыг Гяриб “ операсы да сящняйя чятинликля йол тапа билди вя тез заман мцддятиндя Азярбайжан ижтимаиййятинин диггятини жялб етди.Опера 1916 - жы ил майын 13-дя Щажы Зейналабдин Таьыйевин театрында тамашайа гойулду вя бир чох мятбуат сящифяляриндя ишыгландырылды.Ону гейд етмяк лазымдыр ки, “ Ашыг Гяриб” операсы мцасир дюврцмцзя гядяр опера театрынын сящнясиндян дцшмямиш, йени редаксийа иля тамашайа гойулмуш вя тамашачыларын нязяр - диггятини жялб етмишдир.” Ашыг Гяриб “ операсынын либреттосуну бястякар Зцлфцгар Щажыбяйов юзц йазмышдыр. Либреттонун ясасыны бцтцн Загафгасийада эениш йайылмыш ейни адлы ашыг дастаны тяшкил едирди.Билдийимиз кими Азярбайжан ядябиййатында дастан ъанры чох эениш йайылмышдыр.Бу ъанрда йазылмыш бир чох ясярляр диллярдя язбяр олмушдур. Дастанларда ясасян ики ясас мювзуйа хцсуси йер верилмишдир.Еля бу жящятдян дя дастанларымыз мювзу етибариля ики йеря бюлцнцр; гящряманлыг вя мящяббят дастанлары.Мящяббят дастанлары ичярисиндя “ Ашыг Гяриб “ дастаны юз мювзусуна эюря фярглянир.

        ДАСТАНЫН ГЫСА МЯЗМУНУ :

        Ясярин сцъет хятти Ашыг Гярибля Шащсяням арасындакы мящяббят цзяриндя гурулмушдур.Ясярин гящряманы Рясул ( Гяриб ) Тябриз вилайятиндя йашайан Мяммяд Сювдаэарын оьлудур.Атасы рящмятя эедяндян сонра Исфащан лотуларынын фырылдаьына мяруз галан Рясул ( Гяриб ) атасындан она галан сярвяти итирир.О бир эежя мящяббят дастанларымыз цчцн характер олан бута алыр. Йухуда эюрдцйц дярвиш, Тифлисдя йашайан хажя Сянанын гызы Шащсянямин бутасыны она верир.Гяриб Шащсянями эюрмяк, йетишмяк цчцн Тифлися эетмяк фикриня дцшцр.Анасынын тякиди иля о, аилясини дя юзц иля апармалы олур.Тифлисдя гящвяханада ону эюзял бир ашыг кими гябул едирляр.Цстялик дя,онун Эцлоьлан цзяриндя чалдыьы гялябя Гярибин щюрмятини бир аз да артырыр.Мяжлисдя иштирак едян Дяли Мащмуд Гярибя Шащсянями тапмагда кюмяк едяжяйиня сюз верир.

        Гярибин башына эялян ящвалат Шащсянямин дя башына эялир,бир эежя она бута верилир. Шащсянямин атасы шящяря гяриб бир ашыьын эялдийини вя тифлис ящли арасында щюрмят газандыьыны ешидиб гонаьы евиня дявят едир. Щямин эцн гонаглыгдан сонра Гяриб Шащсянямля баьда эюрцшцр.Гяриб Шащсянямин хащиши иля анасыны елчи эюндярир. Хажя Шащсяням цчцн 40 кися гызыл башлыг истяйир.Бу хябярдян щали олан Шащвяляд ( Шащсянямин ямиси оьлу ) Шащсянями алмаг фикриня дцшцр вя онун цчцн бир хонча щядиййя дя эюндярир, лакин Шащсяням хонча эятирян гожа гарыны евдян говур. Шащвялядин мяслящяти иля гожа гары Гяриби дя алдатмаг фикриня дцшцр вя онун шящярдян эетмясини мяслящят эюрцр.Лакин Ашыг Гяриб йенидян Шащсянямля эюрцшцр, Шащсяням она кюмяк мягсяди иля гызыл мяслящят едир, Гяриб ися гябул етмир.Гяриб 40 кися гызыл пул газанажаьыны вя ону эюзляйяжяйини тапшырыр вя Гяриб шящярдян чыхыр.Рума эетмяк фикриня дцшцр.Шащвяляд ону юлдцрмяк фикриня дцшся дя Гярибин Кцрц кечдийини эюрцб кор- пешман эери гайыдыр. Гяриб ися Щяляб шящяриня эялир вя бурада да устад ашыг кими таныныр.Эцлоьлан ,Шащвялядин тякиди иля Гярибин анасынын йанына эялиб, оьлунун щярамиляр тяряфиндян юлдцрцлдцйцнц дейир. Шащсяням Гярибин анасы иля бирликдя онун цчцн йас сахлайырлар. Юзляри ися Шащвялядин бу йахынларда той едиб Шащсянями алажаьындан наращатлыг щисси кечирирляр.Онлар Щялябя эедян тажирлярля Гяриб цчцн хябяр эюндярмяк истяйирляр.Онлар Тажир Ящмядля ( Бязирэан ) растлашырлар,Тажир Ящмяд ися Гярибин атасы Мяммядин досту чыхыр вя сюз верир ки,Гяриби тапыб эятиряжяк.Бу вахтлар Щяляб шящяриндя олан Гяриб юз сяняти иля мящшур олур. Демяли, Щяляб пашасы шящяря Гяриб адында бир ашыьын эялдийини ешидир вя ону тапыб эятирмяйи ямр едир.Бу вахт ярзиндя Ящмяд Бязирэанла растлашан Гяриб йола дцшмяйя щазырлашыр.Лакин Щяляб пашасынын адамлары эялиб ону сарайа апарырлар.Гяриб мяжлисдяки бцтцн ашыгларын цзяриндя гялябя чалыр вя мяжлисдякилярин щюрмятини газаныр. Щяляб пашасы онун сарайда галыб боллуг ичиндя йашамасыны тяклиф едир.Гяриб башына эялян ящвалаты пашайа анладыр, паша она 40 кися гызыл вериб, щямчинин, кцчядя човьун олдуьуну эюрцб ону бурахмаг истямир,лакин Гяриб йола дцшцр.Бир гядяр эетдикдян сонра атыны итирян Гяриб бир аьатлынын кюмяйи иля Тифлися эялиб чатыр. Шащсянямин тойу олдуьуну ешидян Гяриб мяжлися эялир,мяжлисдя онун саь -саламат олдуьуну баша дцшцрляр.Ону юлдцрдцйцнц дейян Эцлоьлан горхудан гачыб эизлянир,Шащвяляд Гяриби юлдцрмяк истяйир, лакин Дяли Мащмуд она имкан вермир,нятижядя Шащвяляд Шащсянями Гярибя вердийини дейир.Жамаат Шащвялядин бу сюзцнц алгышлайыр, Гярибин бажысыны Шащвялядя, Шащсянями ися Гярибя верирляр.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, “ Ашыг Гяриб “ дастанынын мязмуну операнын либретто мязмунундан фярглянир.Яслиндя, дастанын ясас мяьзини тяшкил едян щадися вя ящвалатлар демяк олар ки, олдуьу кими галмышдыр.Дастанда ЫЫ дяряжяли ящямиййят кясб едян бир сыра щадисяляр чыхарылмышдыр. Рясулун атасы Мяммядин юлцмц, Исфащан лотуларынын щийляэяржясиня вя Рясулун евиня йол тапыб ону соймалары, Ящмяд Бязирэанын Гярибя кюмяк етмяси, ясярдя епизодик образ Аьатлынын кюмяйи яфсуслар олсун ки,либреттода юз йерини алмыр.Бязи хырдалыглар вар ки, онлар да дяйишиклийя мяруз галыблар. Мисал цчцн, Ашыг Гяриб либреттода (ЫЫЫ пярдя - ЫЫ шякил)

        Ярзрум пашасынын йанында хидмят едир, Сялим адлы ашыьа галиб чыхыб мящшурлашыр. Щямчинин Ашыг Гяриб 7 ил пашанын йанында хидмят едир.Дастанда 6 ил йарым эюстярилир, либреттода ися ( ЫВ пярдяЫ шякил ) 7 ил кечдийи гейд олунур.Либреттода Эцлоьланын Гяриби саь- саламат эюрцб, онлары гойуб гачмасы вя бу заман Шащвялядин хянжяр иля Шащсянямин цстцня жуммасы тясвир олунур.Шащсянямин той хябярини либреттода Мащмуд Бязирэан Гярибя чатдырыр.Демяк олар ки, дастанла операнын либреттосу арасындакы жцзи фяргляр ня операнын гурулушуна тясир эюстярир, ня дя ону идейа бахымындан зяифлядир.

        Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page