КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
РЯССАМЫН РЕЪИССОРЛА ИШ БИРЛИЙИ
Назим БЯЙКИШИЙЕВ
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
КУЛТУРОЛОЭИЙА ЕЛМИ ВЯ ОНУН ТАРИХИ КЮКЛЯРИ
Илгар ЩЦСЕЙНОВ
ЙУЬ ТЕАТРЫНДА ИНЭИЛИС ДРАМАТУРЭИЙАСЫНА МОДЕРН ТЕАТР ДЦШЦНЖЯСИ ПРИЗМАСЫНДАН БИР БАХЫШ
Лейла ЯФЯНДИЙЕВА
ORTA ЯSR BAKЫ KERAMИKASЫNЫN (ЫX-XVЫЫ ЯSR) ЮYRЯNИLMЯ МЯРЩЯЛЯЛЯРИ
Сялим ЯЛИЗАДЯ
РЯССАМЫН РЕЪИССОРЛА ИШ БИРЛИЙИ
Назим БЯЙКИШИЙЕВ
“НЯСЫМЫ”ДЯН БАШЛАНАН СЯЩИФЯ
Вцсаля ХАНЛАРГЫЗЫ

 


Тамаша коллектив ясярдир. Онун йаранмасында мцхтялиф сянят сащибляри иштирак ется дя, шцбщясиз ки, апарыжы йер актйор сянятиня мяхсусдур. Тамаша цзяриндя апарылан бцтцн ишлярин башында реъиссор дурур. О, бядии рящбяр вя тамашанын бцтцн йарадыжы просесляринин тяшкилатчысыдыр.

        Театрда рясам чох ящямиййятли бир симадыр, шяхсиййятдир, сянят адамыдыр. Реъиссуранын ифадялилийи бир чох щал вя мяналарда театр ряссамынын образлы тяфяккцрцнцн сявиййясиндян, эцжцндян, силгятиндян, мигйасындан вя ящатя даирясинин виртуаллыьындан асылыдыр. «Театр ряссамы сящнядя актйор сяняти васитясиля жанландырылан вя рущландырылан, эюрцнян дцнйанын йарадыжысыдыр» (1).

        Эянж театр ряссамы билмялидир ки, онун ескизляр вя эяляжякдя гурулажаг тамаша цзяриндяки иши тамамиля мцстягил олмайажаг. О мцтляг тамашанын реъиссору тяряфиндян истигамятляндириляжяк.

        Реъиссорла ряссамын гаршылыглы мцнасибятляринин тарихи дцнйа гядяр гядим, дцнйа гядяр мцряккябдир.

        XVIII ясрдя театр тянтяняли тамашалардан ибарят иди. Орада апарыжы сима олан рясам щям дя сящня машинисти иди. Бу дювр феерийаларын (яфсаняви мязмунлу театр тамашасы, пйес) вя тямтяраглы балетлярин дюврц иди. Щятта драматик тамашалар да балети хатырладырды. Сящня тяртибаты техникасы зирвядя иди. Анжаг заман дяйишдикжя зювгляр дя дяйишди.

        XIX ясрин сонлары артыг театр ряссамлыьынын тяняззцлц дюврц олду. Сящнядя йерли-йерсиз зал, йахуд гонаг отагларыны тясвир едян «нювбятчи» павилйонлардан истифадя олунурду. Театр сянятиля паралел олараг, театр ряссамлыьы сяняти дя даим дяйишир, йени форма вя мязмун хцсусиййятляри кясб едирди. Сюзцэедян дюврдя театр ряссамлыьы щяля мцстягил сянят нювц кими формалашмамышды. Инжясянятля кифайят гядяр ялагяси олмайан шяхсляр, театр ряссамлыьы иля мяшьул олан гейри-профессионаллар сящня мяканынын щяллини натуралистжясиня щяйата кечирирдиляр. Сящня мизанлары гейри-ади дяряжядя статик иди. Щяр шей тамашачы залыны фасилясиз олараг эярэинликдя сахлайан актйор ифасындан (нитг сянятиндян) асылы иди. Сятщи, зювгсцз павилйонлар, сящня мизанларынын шяртилийи вя щярякятсизлийи унудулурду – сюз щяр шейи унутмаьа мяжбур едирди. Операда да вязиййят ейни жцр иди. Мцьянниляр (актйорлар) сящняйя чох заман яжаиб-гяраиб костйумларда, гримсиз, дябя уйьун быьларла вя еспанйолкаларла (сиври ужлу саггал) чыхыр, ял иля примитив щярякятляр едирдиляр. Сяс вя мятн ися щяр заман юз ящямиййятини горуйуб сахлайырды. Эениш вокал имканларына малик мцьяннилярин (актйорларын) ифасында драматик эярэинлик, айдын тяляффцз вар иди. Сяс вя сюз тамашайа фювгяладя эюзяллик верир, тамашачыйа актйорун мянасыз эюркямини, «нювбятчи декорасийалар»ы унутдурурду. Бцтцн бунлар, ялбяття ки, ясл реъиссорун иштиракы олмадан баш верирди. Тамашанын эедиши вя сящня мизанлары барядя актйорлар юз араларында разылыьа эялирдиляр.

        Бяс бу эцн реъиссорла ряссамын гаршылыглы мцнасибятляри щансы формада тязащцр едир?

        Реъиссорлар мцхтялиф дцшцнжя тярзиня сащиб олурлар. Онларын давраныш вя зювгляри йцксяк мядяниййятля, театра мцнасибятля, темпераментля мцяййян олунур. Ряссамла реъиссорун мцнасибятляри дя, щямчинин, мцхтялиф олур. Щятта реъиссор вя онунла ишляйян рясам ейни зювгя вя ейни театр дцшцнжясиня малик олсалар да, онларын тясяввцрцндя тамашанын образы ейни жцр йарана билмяз. Щямишя ряссамын тамаша образы реъиссорун тамаша образындан юз профессионаллыьы иля фярглянир. Онун башга истинад нюгтяляри мювжуддур, о, цслуб вя рянэ щаггында башга жцр дцшцнцр. Ян ясасы ися будур ки, тамашанын идейасыны актйор образлары васитясиля ифадя етмяйи фикирляшян реъиссордан фяргли олараг ряссам идейанын пластик щяллини тапыр» (2). Яэяр ряссам тамашанын образыны уьурлу щялл едя билирся, бу мярщялядя эярэинлик артыр. Реъиссор эяляжяк тяртибатла баьлы бир чох фикирляри олдуьуна, ряссам ися тяртибаты юз фяалиййят сферасы щесаб етдийиня эюря, тябии ки, онларын щеч бири эцзяштя эетмяк истямир вя юз тякидляриндя исрарлы олурлар. Мясяля бурасындадыр ки, тамашанын тяртибаты иля баьлы реъиссорун тясяввцрцндя йаранан образ ня гядяр инандырыжы олса да, о йеня дя ряссамын тяхяййцлцндя формалашан образа эцзяштя эетмяйя мяжбур олур (ялбяття, реъиссорла ряссамын истедадынын сявиййяси вя сяняткарлыг дяряжяси ейни олдуьу щалда). Башланан «мцбаризя» бязян чох йахшы нятижяляря эятириб чыхарыр. Анжаг еля щаллар да олур ки, реъиссор ряссамын ишиня мцяййян янэялляр тюрядир. Беля мцбащисяляр бязян ряссам тяряфиндян йарадылан образын там ифласы иля сонужланыр. Вя тябии ки, бу да тамашанын хейриня олмур. Икинжи мисал: реъиссор тамашаны актйор цзяриндя гурур вя онунла ишляйир. Демяли, бу щалда ряссамын йаратдыьы тамаша образы реъиссорун фикрини тамамламалыдыр. Бу асандыр, чцнки реъиссор фикри иля цст-цстя дцшмядийи щалда ряссам юз планында няйи ися дяйишдиря биляр. Беля олан тягдирдя, бу мцбащисяляр тамашайа файдалы тясир эюстярир. Нящайят, цчцнжц щалда реъиссор тамашанын пластикасына хцсуси мараг эюстяряряк ряссама там етибар едир: «Сиз мяним цчцн мейданчалар, сящня мизанлары гурун. Мян ися актйорларла ишляйяжяйям». Беля тапшырыьын ющдясиндян эяля биляжяк ряссама бу, чох жялбедижи эюрцнцр. Бу заман щяр кяс бюйцк мараг вя ещтирасла ющдясиня дцшян иши эюрцр. Беля щалларда бир цслуб чярчивясиндя, бцтюв дцшцнцлмцш, инандырыжы пластик тяртибата малик йахшы тамашалар мейдана чыхыр. Вя беляликля дя, даща чох вахт газанан реъиссорун иши мягсядйюнлц вя биткин олур.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1.Островский М. Художник и театр. М., «Советский художник», 1965, стр. 65.

2.Мюллер В. Декорационное оформление спектакля. М., «Искусство», 1986, стр. 98.

3.Станиславский К.С. Моя жизнь в искусстве. Сочинения в 8 томах, т. 1. М., «Искусство», 1954, стр. 85.

4.Бассехее А. Художник на сцене МХАТ. М., ВТО, 1989, стр. 23.


Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page