ÊÓËÒÓÐÎËÎÚÈ ÌßÑßËßËßÐ
ORTA ßSR BAKÛ KERAMÈKASÛNÛN (ÛX-XVÛÛ ßSR) ÞYRßNÈLMß ÌßÐÙßËßËßÐÈ
Ñÿëèì ßËÈÇÀÄß
Search

ÊÓËÒÓÐÎËÎÚÈ ÌßÑßËßËßÐ
ÊÓËÒÓÐÎËÎÝÈÉÀ ÅËÌÈ Âß ÎÍÓÍ ÒÀÐÈÕÈ ÊÞÊËßÐÈ
Èëãàð ÙÖÑÅÉÍÎÂ
ÉÓÜ ÒÅÀÒÐÛÍÄÀ ÈÍÝÈËÈÑ ÄÐÀÌÀÒÓÐÝÈÉÀÑÛÍÀ ÌÎÄÅÐÍ ÒÅÀÒÐ ÄÖØÖÍÆßÑÈ ÏÐÈÇÌÀÑÛÍÄÀÍ ÁÈÐ ÁÀÕÛØ
Ëåéëà ßÔßÍÄÈÉÅÂÀ
ORTA ßSR BAKÛ KERAMÈKASÛNÛN (ÛX-XVÛÛ ßSR) ÞYRßNÈLMß ÌßÐÙßËßËßÐÈ
Ñÿëèì ßËÈÇÀÄß
ÐßÑÑÀÌÛÍ ÐÅÚÈÑÑÎÐËÀ ÈØ ÁÈÐËÈÉÈ
Íàçèì ÁßÉÊÈØÈÉÅÂ
“ÍßÑÛÌÛ”ÄßÍ ÁÀØËÀÍÀÍ ÑßÙÈÔß
Âöñàëÿ ÕÀÍËÀÐÃÛÇÛ

 


Feodal cÿmèyyÿtènèn daxèlè quruluøunun þyrÿnèlmÿsèndÿ maddè abèdÿlÿr, xösusèlÿ dÿ keramèka àáèäÿëÿðè ÿsas âàñèòÿëÿðäÿí bèrèdèr. Åòèáàðëû mÿnbÿlÿr èñÿ Bakû keramèkasû haqqûnda möxtÿlèf vaxtlarda yazûlmûø elmè hesabatlar, mÿqalÿlÿr, dèsertasèyalar, monoqrafèyalardûr.

        Son èllÿrdÿ Azÿrbaycanûn orta ÿsr øÿhÿrlÿrèndÿ aparûlan arxeolojè axtarûølar nÿtècÿsèndÿ keramèkaya aèd olan möxtÿlèf sÿpkèlè tÿdqèqatlar meydana ÷ûxûb. Qeyd olunmalûdûr kè, bötön bu èølÿr bu vÿ ya dègÿr mÿnada åëÿ Bakû keramèka íöìóíÿëÿðèíäÿí ñþç à÷ûð. Orta ÿsr sÿyyahlarû Azÿrbaycanûn mÿrkÿzè, tècarÿt vÿ sÿnÿtkarlûq øÿhÿrè olan Bakû haqqûnda mÿlumat vermèølÿr.

        1647-cè èldÿ mÿøhur törk sÿyyahû Þvlèya ×ÿlÿbè èbn-dÿrvèø Mÿhmÿt Zèllè 10 cèldlèk “Sÿyahÿtnamÿ”sèndÿ Azÿrbaycanûn øÿhÿrlÿrè haqqûnda yazarkÿn, Tÿbrèz, Øamaxû, Nax÷ûvan, Gÿncÿ vÿ ßrdÿbèllÿ yanaøû, Bakûnû XVÛÛ ÿsrèí ÿsas tècarÿt vÿ sÿnÿtkarlûq mÿrkÿzè kèmè xarakterèzÿ edèr. Daha sonra o, ÿlavÿ edèr: “Bakû Øamaxûnûn lèman kþrpösödör. ×èndÿn vÿ Xotandan, Farqur vÿ ya Zenan øÿhÿrlÿrèndÿn, Moskvadan karvan vasètÿsèlÿ mallar gÿtèrèlèr... bulqar þlkÿlÿrèndÿn èsÿ dÿrè”. Þ.×ÿlÿbè Bakûnûn dègÿr øÿhÿr vÿ þlkÿlÿrlÿ tècarÿt ÿëàãÿëÿðèíäÿí yazarkÿn Èrandan gÿlÿn fayanslar vÿ ×èndÿn gÿlÿn seladon haqqûnda da mÿlumat vermèødèr.

        Tèkèntè keramèkasû haqqûnda genèø mÿlumatû 1683-cö èldÿ Bakûya gÿlmèø alman sÿyyahû, hÿkèm Engelberq Kempfer vermèødè. O, øÿhÿr qala dèvarlarlarûndan bÿhs edÿrkÿnkÿn qeyd edèr: “Dÿnèzÿ a÷ûlmûø dèvarlar kÿrpècdÿndèr, qalanlarû èsÿ gèldÿn”. Dÿnèzÿ a÷ûlan nÿ gèllè, nÿ dÿ kÿrpèclè dèvarlar XÛX ÿsr Bakûsûnda saxlanûlmamûødûr. Qala dèvarlarûnûn tèkèntèsèndÿ kÿrpècdÿn ÷ox èstèfadÿ olunurdu. XVÛÛ ÿsrdÿ Azÿrbaycanûn bþyök sÿnÿt mÿrkÿzlÿrèndÿ peøÿkar kÿrpèc sÿnÿtè yaranmûødû. “Aleksandr Èvanskè” kètabûnda 1927-cè èldÿ ùàçûðëàíìûø Bakû øÿhÿrènèn ìÿùÿëëÿëÿðèíèí ÷è÷ÿklÿnmÿsè sxemèndÿ “È÷ÿrè øÿhÿr” qala dèvarlarûnûn øÿrq-qÿrb sxemènÿ ÿsasÿn yaradûlmûø “Kÿrpècxana” adlanan ìÿùÿëëÿ qeyd edèlèr. XV ÿsrÿ aèd olan “Hacû Qaèb” hamamû vÿ XVÛÛ ÿsrÿ aèd olan èêè mÿrtÿbÿlè “Karvansaray” da kÿrpèclè tèkèlèlÿrèn nömunÿlÿrèndÿndèr.

        1734-cö èldÿ Bakûya gÿlmèø Èohan Lerx “Øèrvanøahlar sarayû”nû gþrmöø vÿ sÿyahÿtènèn sonunda þç òÿÿññöðàòëàðûíû ãåéäÿ àëìûøäû: “Bÿzè hèssÿlÿrènèn u÷ub daüûlmasûna baxmayaraq, bèna hÿlÿ dÿ ènsanû heyrÿtÿ gÿtèrèr. ßsasÿn dÿ parlaq rÿnglè daølardan dözÿldèlmÿsè tèkèlènèn ecazkarlûüûnû daha da qabardûr”. È.Lerxènèn mÿlumatûnû tÿsdèqlÿyÿn Levèatov 1944-cö èldÿ yazûrdû: “Sarayûn möxtÿlèf yerlÿrèndÿ kaøû vÿ onun fraqmentlÿrènÿ rast gÿlènèr. Bu ondan xÿbÿr verèr kè, onlar gömbÿzèn bÿzÿdèlmÿsè ö÷ön ÿlverèølè vasètÿdèr”.

        1904-cö èldÿ V.V.Bartold Èmperatorun arxeolojè qazûntûlar komèssèyasûnûn tapøûrûüû èlÿ àøêàðëàíàí tapûntûlara baxûr. O, þz hesabatûnda Bakû øÿhÿrèndÿkè mÿscèd haqqûnda yazûr: “Qazma èøè zamanû möxtÿlèf ÿøyalar: özÿrèndÿ za vÿ zb yazûsû olan gèllè boøqablar tapûlmûødûr”. Gþstÿrèlÿn øÿkèldÿ 2 mþvqedÿn - yuxarûdan vÿ profèldÿn bayraq ÷ÿkèmèødèr. Øÿkèldÿ möxtÿlèf obrazlû oval vÿ sèlèndrèk bayraqlar gþstÿrèlmèødèr. Belÿ kè, yöksÿk keyfèyyÿtlè belÿ øÿkèllÿr arxeolojè axtarûølar zamanû “È÷ÿrè øÿhÿr” èn möxtÿlèf ÿrazèlÿrèndÿn tapûlmûødûr. Bakûda yaøayanlar vÿ ya onun ÷è÷ÿklÿnmÿsènèn möxtÿlèf dþvrlÿrèndÿ buraya gÿlÿn mèssèonerlÿrèn, tÿdqèqat÷ûlarûn, sÿyyahlarûn yazûlarû vÿ øÿhÿrèn tarèxè haqqûnda faktlar bunu söbuta yetèrèr. Lakèn, onlar þz mÿlumatlarûnda sÿnÿtkar dulus÷ularûn ÿsas èstehsalû olan keramèk boøqablara he÷ toxunmurlar.

        ÕÛÕ ÿñðèí ÿvvÿlëÿðèndÿ äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí þlkÿ abèdÿlÿrènèn qorunmasû haqqûnda sÿrÿncam verèëdè. Hþkömÿtèn qÿrarû èlÿ sÿnÿt abèdÿlÿrènèn qorunmasû ö÷ön komèssèya yaradûldû. Bötön qorunan abèdÿlÿr, elÿcÿ dÿ “È÷ÿrè øÿhÿr”dÿ yerlÿøÿn “Øèrvanøahlar saray kompleksè” hþkömÿt qeydèyyatûna alûndû. Bu tèkèntè Øèrvan-Abøeron memarlûq mÿktÿbènèn þnÿmlè nömunÿlÿrèndÿndèr. “Badamdar” yerlè daølarûndan qurulmuø bu saray tèkèlèsè memarlarûn vÿ rÿssamlarûn ustalûüûnûn yöksÿk gþstÿrècèsèdèr.

        1920-cè èldÿ sarayûn ÿsrlÿrcÿ qalan tþköntödÿn tÿmèzlÿnmÿsè vÿ tÿmèrè baøladû. Kÿøfèyyat vÿ tÿmèr èølÿrè 1924-cö èlÿ kèmè davam etdè. Bu èølÿr abèdÿlÿrèn qorunmasû komèssèyasûnûn özvlÿrènèn rÿhbÿrlèyè vÿ èøtèrakû èlÿ dþvlÿt muzeyèndÿ aparûlûrdû.

        “Dèvanxana”da aparûlan axtarûølar zamanû boøqab qûrûntûlarû tapûlmûødûr: “aøaüûda, torpaüûn yumøaq qara hèssÿsèndÿ gèllè, mènalû boøqab nþvlÿrè var èdè”. E.A.Paxamov yazûr: “Tapûlmûø nþvlÿrèn bÿzèlÿrènè bötþv saxlamaq mömkön olmuødur. Bunlardan gèllè èncÿ göldan, zÿrèf vÿ ÷ox èncÿ bÿzÿdèlmèø qablar, bèr ne÷ÿ èrè nèm÷ÿ, yumru, ÷ox da bþyök olmayan, rÿsmlÿrlÿ bÿzÿdèlmèø bèr ne÷ÿ sadÿ ÿl èøè èlÿ èølÿnmèø dol÷alar, ÷ûraqlar dèqqÿt ÷ÿkèr”. E.A.Paxomovun “Øèrvanøahlar sarayû”nda apardûüû arxeolojè axtarûølara baxanda, gþrörök kè, tÿdqèqat÷û orta ÿsr Bakû keramèkasûna bþyök ÿhÿmèyyÿt verèr. Àììà òÿÿññöô êè, “Dèvanxana”da tapûlmûø keramèka dÿyÿrlè tarèxè mÿnbÿ olsa da elmè ÿsasa ÷evrèlÿ bèlmÿdè, ètèrèldè.

        1932-cè èlèn sentyabrûnda “Øèrvanøahlar sarayû”nûn bènasûnda arxeolojè, memarlûq vÿ yenèdÿnqurma - tÿmèr èølÿrè baøladû. Moskvaëû ìÿøùóð ustalar èlÿ bèrgÿ aparûlan bþyök èødÿn sonra bèna Azÿrbaycanûn mèllè tarèx muzeyènÿ verèldè.

        Arxeolojè axtarûølar zamanû Û mÿrtÿbÿdÿn “èrè nèm÷ÿ hèssÿlÿrè”, “özÿrè yazûlû farôorlu èrè nèm÷ÿ vÿ fèncan” tapûlmûødûr kè, V.N.Levèatov onu ×ènÿ aparmûø vÿ qeyd etmèødèr kè, “bunlar ÷ox dÿyÿrlè vÿ qèymÿtlè nèm÷ÿlÿrdèr.” Burada elÿcÿ dÿ XV-XVÛ ÿsrlÿrÿ mÿxsus “kè÷èk vÿ orta hÿcmlè kobaltlû vÿ gèllè fèncanlar” tapûlmûødûr.

        ßÄßÁÈÉÉÀÒ

1. Áëåê Â.Á. Ñðàâíèòåëüíàÿ ñòèëèñòè÷åñêàÿ õàðàêòåðèñòèêà ðàñïèñíîé êåðàìèêè Çàêàâêàçüÿ (ñåðåäèíû è âòîðîé ïîëîâèíû II äî.í.å.) Òåïå-Ñèàëêà (íà÷àëà I òûñÿ÷åëåòèÿ äî í.å.). – Èñêóññòâî è àðõåîëîãèÿ Èðàíà: Äîêë. Âñåñîþç. êîíô. (1969 ã.). Ì.: Íàóêà, 1971, ñ. 57-64

2. Ãóììåëü ß.È. Àðõåîëîãè÷åñêèå ðàñêîïêè â ñ Êóùè.  êí.: Àðõåîëîãè÷åñêèå î÷åðêè. Áàêó: Èçä-âî ÀçÔÀÍ ÑÑÑÐ, 1940, ñ. 128-144.

3. Ãóñåéíîâà Ì.Àþ. Î äåêîðå èíêðóñòèðîâàííîé êåðàìèêè ïîçäíåé áðîíçû è ðàííåãî æåëåçà. –  ñá.: Èòîãè ïîëåâûõ àðõåîëîãè÷åñêèõ è ýòíîãðàôè÷åñêèõ èññëåäîâàíèé çà 1972 ãîä â Àçåðáàéäæàíñêîé ÑÑÐ. Áàêó: Ýëì, ñ. 10-11.


Ìàòåðèàëëàðëà áöòþâëöêäÿ òàíûø îëìàã ö÷öí úóðíàëûí ÷àï âàðèàíòûíà ìöðàæèÿò åäÿ áèëÿðñèíèç.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page