МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ФИРЯНЭИЗ ЯЛИЗАДЯНИН ВИОЛОНЧЕЛ ЦЧЦН «ЩАБИЛСАЙАЬЫ» ЯСЯРЛЯРИНДЯ ТЕМБР ВЯ ИФА ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИНИН ЦСЛУБ ЙЕНИЛИЙИ
Мещрибан ЯЛИЙЕВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
«БЯЩЖЯТ-ЦР – РУЩ» РИСАЛЯСИ
Земфира СЯФЯРОВА
М.МУСОРГСКИНИН «СЯРЭИДЯН ШЯКИЛЛЯР» МЯЖМУЯСИНИН МУСИГИ ДИЛИНИН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Ирадя АБДУРЯЩМАНОВА
АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИШЦНАСЛЫЬЫНДА МЯНБЯШЦНАСЛЫЬЫН РОЛУНУН АРТМАСЫ ЩАГГЫНДА
Алла БАЙРАМОВА
ПОЛИФОНИЙА ВЯ ЩАРМОНИЙАНИН ГАРШЫЛЫГЛЫ ЯЛАГЯСИ
Камал ЯЩМЯДОВ
РАМИЗ МУСТАФАЙЕВИН “ВАГИФ” ОПЕРАСЫНЫН ЙАРАНМА ТАРИХИНДЯН
Земфира ГАФАРОВА
БАКЫХАНОВЛАР СЦЛАЛЯСИНИН ЛАЙИГЛИ ЮВЛАДЫ
Щюкцмя ЯЛИЙЕВА
ПЕШЯКАР АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИ НЦМАЙЯНДЯЛЯРИ
Минара ДАДАШОВА
ФИРЯНЭИЗ ЯЛИЗАДЯНИН ВИОЛОНЧЕЛ ЦЧЦН «ЩАБИЛСАЙАЬЫ» ЯСЯРЛЯРИНДЯ ТЕМБР ВЯ ИФА ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИНИН ЦСЛУБ ЙЕНИЛИЙИ
Мещрибан ЯЛИЙЕВА

 


Бястякарын виолoнчел вя фортепиано цчцн йаздыьы «Щабилсайаьы» ясярини илк дяфя 1979-жу илдя Ленинградда эюркямли виолончел устасы Мстислав Растроповичин тялябяси, Базел Мусиги Академийасынын профессору виолончел ифачысы Иван Мониэетти, бястякарын йарадыжылыьынын цслуб жизэилярини эениш шякилдя нцмайиш етдиряряк сясляндирмишляр. Даща сонра Фирянэиз Ялизадя 1983-жц илдя Полшада 26-жы «Варшава пайызы» яняняви Бейнялхалг мусиги фестивалында «Щабилсайаьы» мусиги компазисийасыны динляйиciляря тягдим едир. Бу фестивалда да ясяри Бейнялхалг мцсабигяляр лауреатлары Иван Мониэетти вя пианочу Иван Сафаров ифа етмишдир. Й.Габайын «Музыка в СССР» ъурналындакы сюйлянян фикирляриня истинад олунараг гейд едя биляри ки, ХХ ясрин профессионал мусигиси щягигятян дя ики хятт цзря инкишаф етмишдир – бунлар яняняви мусиги вя бястякар йарадыжылыьы цзяриндя гурулмушдур. Цчцнжц хятт ися даща да бюйцк мараг кясб едян классик форманын милли елементлярля зянэинляшмясини тяшкил едян Ф.Яли-задянин «Щабилсайаьы» ясяридир. Бу сон ониллик ярзиндя апарылан тяжрцбя нятижясиндя яняняви мусиги иля мцасир авропа мусигисинин синтезиндян иряли эялир. 1

        «Щабилсайаьы» ясяри сярбяст формада йазылмыш, мяшщур каманча устасы Щабил Ялийевя щяср олунмушдур. Бурада онун ясасян виртуоз принсипляри нязяря алынмышдыр. Виолончели мцшаийият едян пианочу, ройалын тембринин дяйишмяси цчцн онун симляринин цстцня шцшядян щазырланмыш мунжуг щюрцк гоймалы, ейни заманда икисинин баш щиссяси резинли, биринин ися кечядян щазырланмыш цч чубуг мизраб щазырлатмалыдыр.

        Ясярин биринжи бюлцмцндя (Жупо, гуаси ниенте)-Анимато-йа гядяр дяйишкян лад принсипи юзцнц бцрузя верир. Бястякар ясасян виолончелин симляринин сясалты полифоник цслубда истифадя олунмасына цстцнлцк верир. «Чащарэащ» интонасийаларындан истифадя едиляряк биринжи бюлцмдя «фа» «Чащарэащ» мягамынын сяс сырасына уйьун мелодик импровизасийа йараныр. Бурада биз «до» сясинин сясалты полифоник шякилдя истифадя олунмасыйла, фа Чащарэащ мягамынын щисар пиллясинин якс олунмасыны да эюрцрцк.

        (Нцмуня 1.)

        Лакин даща сонра биз фортепианонун сол ял партийасында «сол» сясинин остинатолу 3/4 юлчцдя истифадяси иля сотто воже-йя дахил олан мелодик хяттин шур интонасийаларына аид олмасыны мцшащидя едирик.

        (Нцмуня 2.)

        Бу интонасийалар ися сол шур мягамынын сяс гатарына уйьун олур. Бястякар симляря баш щиссяси резинли чубугла вурмаг иля юз ифа принсипини нцмайиш етдирир вя сол сясини дяфялярля тякрар едяряк шур мягамынын майе пярдясини бир нюв тясдигляйир. Артыг «еспрессиво» -да бу пярдянин дяйишмясинин шащиди олуруг. Бястякар бурада бир нюв ханяндя охума принсипиндян вя техники васитяляриндян истифадя едяряк мелодик хяття дяйишикликляр едир, лакин интонасийа принсипини позмайараг, бурадакы сяслянмяляр «до» шур мягамына аид едилир. Фортепианонун сол ялиндя тремоладан истифадя олунараг ми бемол сясиня енилир вя фортепиано симляриндя йеня дя резинли чубугла тремоло ифасы баш верир. Бястякар «сол» шур мягамына мяхсус «байаты-тцрк» пярдясиндян истифадя едяряк, тядрижи сурятдя ейни гайдада чох эюзял цсулла ейни интонасийаларын транспозисийа шяклиндя истифадя етмяк цсулуну нцмайиш етдирир.

        (Нцмуня 3.)

        Бундан сонра Фирянэиз Ялизадя «Шур» интонасийаларынын цзяриндя импровизасийаны даща да дяринляшдирир вя сол дийез мягамынын сяс сырасына уйьун олан мелодик сяслянмялярдян истифадя едир, бу мелодик сяслянмяляр щям дя импровизасийа характерли отуз икилик нотларын квинтол вя секстол ифасында даща эюзял нцмайиш олунур.

        Цмуми ясярин сяслянмясиндя ися ян чох триоллардан вя мелизмлярдян истифадя олунмушдур. Бястякар сол дийезя истинад едяряк вя сол дийез мягам сясини тясдиглямяк цчцн фортепиано симляриндян мизрабла чальы принсипиндян истифадя едир.

        Импровизасийа олунан мелодик хятт ейни тоналлыг цзря давам етдирилир, мцяллиф ара сыра «Шур» мягамына мяхсус «сарянж» пиллясиндян фортепианонун саь ялиндя реприкалы шякилдя истифадя етмишдир.

        (Нцмуня 4.)

        Бястякар виолончелин бир виртуоз аляти олмасыны да нязяря алмыш, онун ифа партийасында лад хроматик эедишли глиссандолар, триоллар, писсижатолардан эениш истифадя етмишдир. Бурада йалныз виртуоз ифачылара мяхсус чятин, лакин сон дяряжя мараглы ифа цслубу нцмайиш етдирилир.

        Бястякар тар вя каманча алятиня мяхсус цст, алт мизраблар, щям дя саь вя сол каман щярякятляри ифа цслубунун, виоленчелин ифасында стажжатолу нотларла якс етдирилмясиня наил олур. Ясярдя дяйишкян юлчц принсипиндя 2/4, 3/4, 4/4, 9/4, 8/1, 6/4, 8/4, 5/4 юлчцляриндян эениш истифадя етмишдир.

        Аниматода давам едян интонасийалар йеня юз ифа принсипи иля фярглянир, беля ки, виолончелин симляринин мизрабла чалинмасы, онун сяслянмяляринин фортепиано иля реплика шяклиндя гурулмасы, мцщцм хцсусиййятляри иля даща жялбедижи олур. Ясярдя бир нюв «Чащарэащ» муьамына мяхсус мотив вя субмотивлярдян эениш мигйасда истифадя олунур. Виолончелин сясалты полифоник техника иля истифадя олунан симляриндя «лйа» чащарэащ мягамынын сяс сырасына уйьунлуг тяшкил едир. Виолончелин импровизасийа ифа хцсусиййятиня бахмайараг, фортепиано партийасында чащарэащ мягамынын сырасына дахил олан сяслярдян эениш истифадя олунмуш вя бу сяслянмяляр, сычрайышла, мелодик ифа цслублары иля нцмайиш етдирилмишдир.

        Аэитато-да чащарэащ интонасийаларына ясасланан мелодик принсип юз хцсусиййятляриня эюря И.С.Бахын токката вя фугаларында истифадя олунан принсипляря йахындыр.

        (Нцмуня 5.)

        Бурада биз бюлцмцн ясас принсипини тяшкил едян оналтылыг нотларын легатолу, секвенсийалы нотлар шяклиндя ашаьы вя йухары истигамятлярдя аксентли истифадясини эюрцрцк.

        Жон фуожо, драматижо-да бястякар драматиклийи артырмаг вя эюстярмяк цчцн виолончелин гошалашмыш симляриндя секста, терсийа вя секундалы интервалларын ифасына цстцнлцк вермишдир. Бу ифада биз оналтылыг нотларын юлчцляря уйьун триол, дуол ритмик шякилляринин хцсуси сяслянмясинин шащиди олуруг.

        Фортепианода ися сф нцансларында кластерлярдян истифадя олундуьу эюрцнцр.

        Юлчцлярин дяйишмяси ясярин рянэарянэлийини даща да артырыр. 2/4 вя 3/4 юлчцляринин 1/8-я кечмяси ифачыйа тяклиф олунур.

        Ийирминжи рягямдян башлайараг ясярин мцхтялиф йерляриндя олан мцшайиятдя фортепианонун бас симлярини бцкцлмцш бармагларла зярбялянмясини вя нювбяляшмиш шякилдя кластерлярдян истифадя олунмасыны излямиш олуруг. Бу заман виолончелин партийасында октавадахили секста, секунда интервалларындан башлайан глиссандо-ларын истифадясинин шащиди олуруг.

        (Нцмуня 6.)

        «Чащарэащ» интонасийалары цзяриндя сяслянян парчалар гейд етдийимиз интонасийалар цзяриндя сяслянмякля, чятин виртуоз ифанын даща бир ифа техникасыны юзцндя жямляшдирир, бу флаъолет сяслянмялярин октавалы секста интервалына ясасланмасыдыр. Бурада щям дя биз отузикилик нотларын септол груплашмалара, оналтылыг нотларын квинтол груплашмалара ясасланмасыны эюрцрцк.

        Престо фуеро-да биз кулминасийайа тядрижян эедишин шащиди олуруг. Бу щисся ффф иля башлайараг фф иля давам едир вя йеня дя ффф кечяряк кулминасийаны йарадыр.

        Ариозо аморосо естатижо- юз характериня эюря фярглянир. Бир гядяр лириклик нцмайиш олунур. Техники жящятдян импровизасийа принсипи ара вермядян ифадя олунса да, долче, ппп нцансларына ясасланма баш верир.

        (Нцмуня 7.)

        Бу бюлцмдя виолончел партийасындакы триол, квинтол, секстол- оналтылыг нотларла, септол, октол, ися отузикилик нотларла груплашма цзяриндя сяслянмялярини эюрцрцк. Мцшайиятдя ройалын гапаьы юртцлц вя гапаг цзяриндя виолончел ритмик шякилдя мцшайият олунур.

        Аллеэро бюлцмцндя йеня «лйа» Чащарэащ интонасийаларына ясасланыр, фортепиано партийасы кластер васитясиля ифа олунур.

        Пезанте модерато-да ися виолончел соло ханялярля ифасына давам едир, бурадакы мцшайият гейд олунмуш мясафялярдя, йяни бюйцк септима чярчивясиндя овужун ичи иля гапаьы ачылмыш ройалын клавишлярини бцтцн хроматик сяслярини басмагла мцшайият принсипляриня ясасланыр.

        (Нцмуня 8.)

        Виолончел тядрижян сф нцансында секунда вя терсийа интонасийаларына ясасланан интервал сяслянмяляри иля «лйа» Чащарэащ мягамынын сяслярини тясдигляйир. Фортепианонун мцшайияти ися октавалы унисон сяслярдя виолончел партийасынын йекунуну якс етдирир, мцшайият сясляри иля аксентли виолончел партийасынын сяслянмяляри битир, лакин мцшайиятли октава унисону давам едяряк ясяри баша чатдырыр.

        Арашдырмамыздан беля бир нятижя ялдя етмяк олар ки, Ф.Ялизадянин «Щабилсайаьы» ясяри авангард, модерн мусиги цслубуна ясасланмагла бярабяр, щям дя Азярбайжан халг мусигисиня хас олан интонасийа жящятлярини юзцндя бирляшдирир. Бир нюв бу хцсусиййят диэяр Азярбайжан бястякарларынын бу жцр ясярляр йаратмасы цчцн бир юрняк ролу ойнайыр. Диэяр тяряфдян танынмыш Азярбайжан каманча устасы Щабил Ялийевин ифачылыг елементляри бу ясярдя виоленчел цчцн даща тякмилляшмиш формада юз яксини тапыр. Бу ися бястякарын, халг мусиги ифачыларымыза хцсуси йанашманын вя онларын ифа кейфиййятляринин даща дольун шякилдя нцмайиш етдирмяси иля баьлыдыр.


1.Бах: Габай Ю. Журнал «Музыка в СССР» июль-декабр 1990 г. // Франгиз Али-заде Триумфальные пересечения Востока и Запада. Баку, Щейдяр Ялийев Фонду, 2009, с. 172-175

        Ядябиййат

1. Габай Ю. Журнал «Музыка в СССР» июль-декабр 1990 г. // Франгиз Али-заде Триумфальные пересечения Востока и Запада. Баку, Щейдяр Ялийев Фонду, 2009, с. 172-175

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page