КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
“ДЯДЯ ГОРГУД” ФЫЛМЫНЫН ЕКРАН ТАЛЕЙЫ
Вцсаля ХАНЛАРГЫЗЫ
Search

КУЛТУРОЛОЪИ МЯСЯЛЯЛЯР
МИЛЛИ СЯЖИЙЙЯЛЯРЛЯ ЦМУМБЯШЯРИ ДЯЙЯРЛЯРИН ГОВШАЬЫНДА (Исэяндяр образынын йозуму)
Сона ЩЯМИДОВА
ГЛОБАЛЛАШМА ПРОСЕСИ ВЯ АЗЯРБАЙЖАНДА МИЛЛИ МЯДЯНИ ДЯЙЯРЛЯРИН ВАРИСЛИК ПРОБЛЕМИ
Щумай ЯСЯДОВА
ЯСРЛЯРЫН СЫНАЬЫНДАН ЧЫХМЫШ ГЯЩРЯМАНЛЫГ ЕПОСЛАРЫ (мягаля Бакы славйан университетинин 10 иллийиня щяср олунуб)
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
АЛМАНЛАРЫН АЗЯРБАЙЖАН МУЬАМЫНА МАРАЬЫ
Чинэиз АБДУЛЛАЙЕВ
МУЗЕЙ-ТУРИЗМ ЯЛАГЯЛЯРИНИН МЦАСИР МЯДЯНИ ЭЕРЧЯКЛИКДЯ МЮВГЕЙИ
Рамиз АЬАЙЕВ, Сяйавуш МЯЩИШОВ
МЯДЯНИ ИРС ХАЛГЛАРЫН ВАЩИДЛИЙИНИ ВЯ МЯДЯНИ ИДЕНТИКЛИЙИНИ ТЯСДИГ ЕДЯН АМИЛ КИМИ
Сащиб ВЯЛИЙЕВ
ТЕАТР МУСИГИСИ МЦАСИР ТЕАТР ПРОСЕСЛЯРИ КОНТЕКСТИНДЯ
Пикя ФЯТУЛЛАЙЕВА
ИНКИШАФ ДЮВРЦНЦН КЕРАМИКА АБИДЯЛЯРИ (б.е.я ХII-ХI ясрляр)
Сялим ЯЛИЗАДЯ
СЯЩНЯГРАФИЙА СЯНЯТИНДЯ ДЕКОРАСИЙАНЫН ГУРУЛМА ТЕХНИКАСЫ
Назим Бяйкишийев
“ДЯДЯ ГОРГУД” ФЫЛМЫНЫН ЕКРАН ТАЛЕЙЫ
Вцсаля ХАНЛАРГЫЗЫ
ПРОИСХОЖДЕНИЕ, ТИПЫ И ЗНАЧЕНИЕ СИМВОЛА КОЗЛА В ИСКУССТВЕ ДРЕВНЕГО АЗЕРБАЙДЖАНА.
Рзаева Салтанат Шахин-гызы

 


“Азярбайжанфилм” киностудийасында шифащи халг ядябиййатына мцражият едилмяси 60-70-жи иллярдя бцтцн кино сянятинин фолклора гайыдыш яняняляри системинин тяркибиндя тящлил едилмялидир. Авропа вя рус киносунда да щямин иллярдя милли епослара щяср едилмиш мараглы кино нцмуняляри йаранырды. Бу мянада “Дядя Горгуд” филминин хцсуси йери вардыр. Бу филм шифащи халг ядябиййатымызын ян мараглы нцмуняси олан “Китаби-Дядя Горгуд” дастанын мативляри ясасында йазылмыш ссенари ясасында чякилмишдир.

        Х-ХЫ ясрлярдя шифащи ядябиййат нцмуняси кими йаранмыш “Дядя Горгуд ” дастаны 12 бойдан ибарятдир. Гурулушжа чохжящятли олуб, мцхтялиф епизодларын, ящвалатларын бир идейа бойунда бирляшдирилмяси, мяркязляшдирилмяси, нясрля нязмин бир-бири иля цзвц шякилдя ялагяляндирилмяси бу дастанын мараглы гурулушуну тямин едир. “Дядя Горгуд ” дастаны гящраманлыг дастаныдыр вя онун Бамсы Бейряк бойу иэидликля долу олдуьу гядяр дя ашиганядир. Бу бойда тцрк етносунун гадына щюрмят вя мящяббяти мцгяддяс бир дяряжядя юз яксини тапыр. Бурада Газан ханын ханымы Бурлахатунун вя Бейряйин нишанлысы Банучичяйин гадын ляйагяти,севэиляриня, мящяббятлярин сядагяти хцсуси бир естетик гайя дашымагла бярабяр,бу миллятин майасында дайанан илащи ешгин,доьру дцшцнжя тясиринин. юзцнямяхсус яхлаги критерилярин идеал характерини тяжяссцм етдирир. Бу тяжяссцмдя диггяти жялб едян актйор ифасыны тящлил едяркян Шяфигя Мяммядованын вя Лейла Шыхлинскинин йаратдыглары бядии образларын характеристикасыны нязярдян кечирсяк даща мцнасиб олар. Эюзял пластикасы иля тамашачыларыны щейран едян Азярбайжан Дювлят Драм Театрынын эянж вя диггят мяркязиндя олан актрисасы Шяфигя Мяммядова театр сящнясиндян фяргли олараг, бу филмин чякилишиндя йаратдыьи вя хцсуси естетик гайяси иля сечилян Бурла Хатун образыны юзцнямяхсус монументаллыьы, жазибядарлыгла вя йцксяк бядии тяравятля ифа етмишдир. Эюркямли актйор Щясян Мяммядовун йаратдыьы Дядя Горгуд образы юз фялясяфи гайяси, тябиилийи вя сямимилийи бахымымдан чох мараглыдыр. Елин агил аьсаггалы Горгуд Дядянин нясищятлярини тапдыйыб кечян чыльын ярянлярин башына эялян фялакятин сонунда йеня дя тамашачы бу мцдрик гожанын сайясиндя тясялли тапыр, тцркцн йенидян тюряняжяйиня цмид едир. Бу дастанын мараглы образларындан бири олан Горгуд Дядя бир нюв тцрк улусунун гядим тарихиндя юзцня хцсуси йер алан Гам Шаман тимсаллы бир ел аьсаггалыдыр. О, эяляжяк щадисяляри юнжядян дуйдуьу цчцн наращатдыр. Горгуд Дядянин пирани эюркями, нурлу чющряси Щясян Мяммядовун ифасында чох тясирлидир. Филмин яввялиндя эор газанла башладыьы сющбятин сону финалда Бейряйин оьлуна вя она зящмятя алышмаьы тялим едян Гаража Чобана нясищяти вя вясиййяти иля битир. О, юз вясиййятиндя оьуз оьлуну торпаьы севмяйя вя ону йаделлилярдян горумаьа чаьырыр.

        Елчин Мяммядовун ифасында Гаража Чобан эцжлц, жясарятли, дцшмяня гаршы амансыз мювгейи иля йадда галыр. Диэяр актйорларын да щаггында мцсбят ряйляр сюйлянмишдир. Бир сюзля, “Дядя Горгуд” филми милли киномузда юз ориъинал сяжиййяси иля диггяти жялб едян вя тамашачыларын бюйцк ряьбятини газанан мараглы бир екран ясяридир.

        Филмин оператор ишиндяки дягиглик, ири планлы актйор портретляринин чякилишиндяки ишыг вя кюлэя вязиййятляриндян йерли-йериндя истифадя едилмяси, актйорларын цзцндяки кюлэянин ишыгландырылмасы цчцн исдифадя олунан долдуружу ишыгларин юлчц дяряжясинин дягиглийи “Дядя Горгуд” филминин даща емосианал тясир баьышламасына зяманят вермишдир. Мусиги тяртибаты вя ряссам ишинин дягиглийи, цмумиликдя йарадыжы щегятин бирэя зящмяти щаггында билдирилир ки: “Филмин баш оператору Расим Исмайылов, баш ряссамы Надир Зейналов тарихи вя елми мянбяляри арашдырмыш, гиймятли ясярлярля, ялйазмалар иля таныш олмушдулар. Бу ишдя Азярбайжан ССР Елмляр академийасынын алимляри, хцсусиля дя Тарих Инстутунун ямякдашлары онлара йахындан кюмяклик эюстярмишди”. Бу дягиглик вя тарихи фактлара дягигликля истинад едилмясинин бящряси филмин бядии тамлыьында щадисялярин жанлы вя тябии алынмасында юзцнц эюстярмишдир.

        “Дядя Горгуд” филмин ссенарисинин мцяллифи Анарын дедийи кими, 12 бойдан ибарят олан епосун йалныз ики голундан истифадя едилмишдир. Ссенарист чалышмышдыр ки, ясярдя щямин дюврцн рущуну, оьуз гябилясинин мяишят вя адят-янянялярини, щятта дил цслубубну беля горуйуб сахласын. “Анжаг мцасир тамашачылары, оьузларла мцасирляримизи бир-бириндян айыран заманы гиймятляндиряряк бя’зи архаик ифадя вя сюзляри дяйишмяли олмушам. Мясялян, дастанда “гадын ана” ифадяси тез-тез тякрар олунур. Мцасир тамашачыйа ананын гадын олмасы юзц-юзлцйцндя айдындыр, буна эюря дя щямин ифадяни “хатун ана” ифадяси иля явяз етмяйи мцнасиб билмишям”. “(Йени филмляр.1975-11. халг епосу екранда мягаляси мцяллиф)-дейян Анарын фикриндя мараглы бир мягам диггяти жялб едир. Гядим оьузларын “гадын ана” ифадясинин икинжи варианты тябии ки, “торпаг ана” ифадяси мянасыны веририди. Филмин сонлуьу да еля бу “торпаг ана”нын щикмяти, гцдряти вя е’тибары нотлары цзяриндя кюклянмишдир. Шифащи халг йарадыжылыьында “Йер ана”, “эюй ата” кими ифадялярин олмасы бир даща о фикри тядиг едир ки, “Дядя Горгудун” йашадыьы гядим дюврлярдя торпаг култу даща эцжлц олмушдур. “Торпаг ана” култунун, “гадын ана” култундан даща эцжлц олмасы идейасы щям реъиссор ишиндя, щям дя оператор ишиндя юз дягиг щяллини тапмышдыр ки, бу да филмин идейа-естетик гайясинин даща тясирли олмасыны тямин етмишдир. Филмин реъиссорунун фикринжя “филмдя шяртлик вя яфсанявилик”дя диггяти жялб едир ки, о да бу тарихи ясярин гядимлийинин бу эцнля сясляшмясини шяртляндирмяйя хидмят етмишдир. Эюркямли реъиссор Тофиг Таьызадя бу чятин вязифянин ющтясиндян лайигинжя эяляряк, наьылчылыгдан вя педантик мяишят тясвирчилийиндян гачмыш, лирик-романтик бир филм чякмяйя мцвяффяг олмушдур. Тофиг Таьызадянин “Дядя Горгуд” филминин идейа-естетик гайясини арашдыраркян онун беля бир фикриля гаршылашдыг. Бу вахтадяк шякдийим филмлярдя щадисялярин жяряйан етдийи тарих ясяримизин яввялляриндян узаьа эетмямишдир. “Дядя Горгуд” -ун мювзусу мяни щям тарихи жящятдян, щям дя мцасир жямиййятин ящвал-рущиййясини юзцндя якс етдирмяси иля марагландырмышдыр. Бу ясярдя ясас мягсяд гардашлыг, достлуг, вятянпярвярлик, инсанпярвярлик дуйьусуну габартмагдыр - дейян реъиссор филмин ясас идейа-естетик гайясинин- “Гцввятли олан халг даим йашайар, инсанлар бир бириня мещрибан оларса онларын арасындакы зиддиййятляр, дцшмянчилик вя пахыллыг щиссляри бир о гядяр тез арадан галхар. Бурада беля бир фикир дя анлашылыр ки: инсан щеч заман юлцмцндян гача билмир, онун сону юлцмдцр. Анжаг о, йашадыьы мцддятдя йаратмалы, файдалы иш эюрмяли, зиддиййятлярин гаршысыны вахтында алмаг цчцн мцбаризя апармалыдыр”. “Дядя Горгуд” филминин екран тяжяссцмцндя хцсуси колоритин, фикрин идейа-естетик гайясини сона гядяр марагла мцшайят едилмясиндя ряссам ишинин дя йерини дягигляшдирмяк йериня дцшярди. “Мащны беля йараныр”, “Бир галанын сирри”, “Ромео мяним гоншумдур”, “Йенилмяз баталйон”, “Торпаг, дяниз, од, сяма”, “Дяли кцр”, “Йедди оьул истярям”, “Ахырынжы ашырым”, “Истинтаг давам едир” вя диэяр филмлярин ряссамы кими “Азярбайжанфилм” киностудийасында юзцня хцсуси мювге газанмыш Надир Зейналов ”Дядя Горгуд” филминин дя ряссам ишини уьурла щяйата кечирмяйя наил олмушдур. Бу эюзял сяняткарын филмин уьурунда хцсуси йери вардыр. “Кино ряссамынын ичтиракы олмадан щеч заман бядии лент чякмяк мцмкцн дейилдир.”- дейян Надир зейналова эюря: “Екранда щадисялярин мянтиги инкишафыны изляйян вя филмин йцксяк бядии дяйяриндян разы галан тамашачы кино-театры тярк едяркян адятян ясярин ясас ролларынын ифачыларыны, онларын дярин мя’на иля сяжиййяляндирдикляри обралары узун мцддят йаддан чыхармыр, емосионал щиссин тя’сири алтында олур, бир дя олса-олса реъиссордан сющбят ачырлар.

       Анжаг екранда эюрцнмясяляр дя филмин там мцвяффягиййятини тя’мин едян гцввяляр арасында гурулушжу ряссамын ямяйи данылмаздыр. Лентя щопмуш щяйаты жанлы вермяк цчцн ряссам тяхяййцлц ясас амилдир. Сянятдя щяйатдан узаглашмаз олмаз, беля щалда инандырыжылыьын юлчц ващиди итир. Сянят ясяри яввял юзцнц, сонра ися башгаларыны инандырмалыдыр”. Кино ряссамынын иш хцсусиййятляри башга фирча усталарынын ишиндян кюклц шякилдя фярглидир. Кино ряссамы илк олараг тяк дейил, йарадыжы коллективин тяркибиндя юз функсийасыны йериня йетирир. Бу функсийа тякжя онун шяхси тяхяййцлцня дейил, ссенаристин, реиссорун вя операторун фикирляри иля уйьун эялмялидир. Ясас е’тибары иля дя кино ряссамы кинооператорла мцштяряк чалышараг, щяр бир бядии тапынтыны реъиссорун фикриня табе етмяйи бажармалыдыр. Она эюря дя реъиссор ссенари билаваситя оператор вя ряссамын иштиракы иля йазылыр.Чцнки щяр цч тяряфин фикри бир-бирини тамамламалыдыр. Бунунла беля, щяр цч сяняткарын истещсал просесиндя щярясинин юзцня мяхсус фярди функсийалары вя сялащиййятляри дя вардыр. Еля бу бахымдан щяр бир сянят ясяринин идейа-естетик гайясинин биткин олмасы цчцн иш просесинин илкин аддымы йарадыжы гурупун уьурлу сечими иля баьлыдыр. Икинжи тяряфи ися филмдя чякиляжяк актйорларын сечимидир. Театрда олдуьу кими, кино да рол бюлэцсц ишин ян жидди тяряфидир. “Реъиссор фикри пйесдяки щадисялярин характерлярин дцзэцн анлайышы ясасында йараныр. Эяляжяк тамашада образларын трактовкасы вя ифасы да юз сырасында реъиссор фикриня ясасланыр. Роллары дцзэцн вя ялверишли тярздя бюля билмяк цчцн реъиссор бир тяряфдян юз фикриня тамашанын планына, цмуми цслубуна, образлары конфликт ятрафында нежя груплашдырмаг ниййятиня диэяр тяряфдян актйор ще’йятиня, онун имканларына, тяк-тяк актйорларын истедадына вя онларын щяр биринин фярди хцсусиййятляриня истинад едир. Бу мцнасибят тякжя театр сянятиндя дейил, щям дя кино сянятиндя дя ян важиб фактордур. Кино ссенарини диггятля охуйуб щадисяляри юз эюрмя лентинин екранында жанландыран реъиссор яэяр юз пешясинин камил устадыдырса актйор сечимдя йанылмыр. Чцнкц о, артыг реъиссор фикриня ясасланараг фикриндя щадисяляри дцзцр вя щадисялярдя иштирак едяжяк персонаъларын характериня уйьун эялян актйорлары бир-бир нязяриндя жанландырыб, онларын фярди имканларыны эютцр-гой едир. Артыг реъиссор “Дядя Горгуд” филми цчцн актйор щейятини сечмишдир. Щясян Мяммядов -Дядя Горгуд, Щяшим Гадойев-Газан Хан (Тажикистан), Расим Балайев -Бейряк, Чиви Тохатзе -Алп Арус (Эцржцстан), Щамлет Гурбанов -Гипчаг Мялик, Шяфигя Мяммядова -Бурла Хатун, Лейла Шыхлинскайа -Банучичяк, Инаря Гулийева - Селжан, Диларя Йусифова -Эцнел, Фярщад Йусифов -Турал, Яли Щагвердийев -Йаланжыг, Эцндцз Аббасов -Бяйбура, Яфрасийаб Мяммядов Байандур ролларында чыхыш едирдиляр. Эюрцндцйц кими актйор ансабылынын тяркибиндя ики няфяри дявятля эялмиш актйордур. Диэярляри ися Азярбайжан Дювлят Инжясянят Инситутунун мязунларыдыр. Щансы ки, драм вя кино сянятинин сирляриня Тофиг казымов, Мещди Мяммядов, Рза Тящмасиб вя диэяр корифей сянятчилярин мцщазиряляриндя вя грулуш вердикляри тамашаларда вагиф олмушдулар. Онларын щамысы “Дядя Горгуд” епосунун характериня уйьун олараг “ролу ня цчцн ойнайажаглар?”- суалына реъиссор изащы ясасында щазырлашмышдылар. Актйорларын щяр бирирнин йарадажаьы образын али мягсядиндя бир образ олараг реъиссор фикири дайанырды. Щяр бир актйор ифа едяжяйи образын характерини, али мягсядини, инкишаф хятинин дцзэцн истигамятдя апарылмасында сялащиййят вя мящсулиййятини щисс етмялийди.

        Бунун цчцн онларын щяр бирирндян фярди истедаддан ялавя, фантазийанын да актив фяалиййяти лазым иди. Актйор фантазйасынын иши цчцн персонаъын щяйатынын буэцнкц шяраитинин йарадылмасы аз ящямиййятли мясяля дейилдир. “Щяйаты юйрянмяк вя образла ялагядар хяйала гапылмаг нятижясиндя ялдя едилян йарадыжылыг материалы иля актйорун дцшцнжяси кифайят гядяр зянэинляшдирдикдян сонра о, рол дяфтярини ачыб мятн цзяриндя ишя башлайа биляр”. “Дядя Горгуд” дастаны ясасында чякилян бядии филмин мятнини щазырлайан актйорлар реъиссор Тофиг Таьызадянин вя йарадыжы гурупунун диэяр цзцвляринин йаратдыгы йарадыжылыг атмасфериндя артыг бу эцндян чох-чох гядимлярдя йашанан щяйат тярзини, о дюврцн спесифик характерини, адят вя янянясини йашамаг тяшяббцсцндя булунурлар. Онлар щяряси юз образларынын цзяриндя ишляйяркян о дюврцн рущуну бу эцнцн бядии-естетик гайясиня уйьунлашдырмаьа чалышыр. Тарихлийи мцасирлийин синтезиндян кеширярярк ифа етдикляри образларын овгатына тябиилик гатан актйорларын щамысы цмумиликдя филмин поетик сяжиййя дашымасына хидмят эюстяририляр. Умумиййятля, 60-80-жи иллярдя чякилян бядии филмлярин ичярисиндя “Нясими”, “Дядя Горгуд” вя “Бабяк” филмляринин хцсуси йери вардыр. Бу екран ясярляринин фялсяфи гайяси, идейа-естетик сяжиййяси милли мянлик шцурунун инкишафында, тарихи щягигятлярин изащы вя бу эцнцн тялябляри контекстиндян яйаниляшдирилмяси бахымындан чох дяйярли екран ясярляридир. Вя бу дяйярли екран ясярляринин ярсяйя чатмасында 60-70-жи иллярдя йетишян эцжлц актйор няслинин дя хцсуси хидмятляри олмушдур. Театр вя кино сащясиндя юз мараглы образлары иля йадда галан образлары иля тамашачыларын бюйцк щюрмятини газанан Ялясэяр Ялякбяровун, Йусыф Вялийевин, Няжибя Мяликованын, Сафура Ибращимованын, Щясян Турабовун, Шащмар Ялякбяровун, Щясян Мяммядовун, Расим Балайевин вя диэяр адлы-санлы актйорларын цмуми зящмяти сайясиндя 60-70-жи иллярдя милли театр вя кино сянятимиз юзцнцн ян парлаг дюврцнц йашайырды. Бу дювр онун цчцн ян мараглы йениляшмя, тязялянмя, чичяклянмя дюврц кими йадда галмышдыр.

        “Актйор юз сянятинин ейни заманда щям йарадыжысы, щям дя алятидир. Онун ижра етдийи щярякятляр ися образ йаратмаг цчцн бир материалдыр”. Сящнядя вя йахуд да кино лентиндя эюрцлян ишин жанлы инсан нитги вя щярякятляринин фасилясиз ахынында ифадя олундуьуну эюряндя билаваситя актйорун бу сянятдя ясас фактор олдуьуну дярк едирсян. Актйорун ифасынын емосианал тясиринин сайясиндя тамашачы санки щяйатын юзцнц эюрцр вя бахдыьы щадисяйя инанараг тамаша едир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Й. Ясэярова. Илк аддымлар. / Мядяни-марииф иши. №1. 1974/

2. Улдузя Гарагызы. Дядя Горгуд. / “Кино+” 29.07.2006/

3. Тофиг Таьызадя.Щаггын тянтяняси. / Ядябиййат вя инжясянят. 06.04.1979/

4. Шцкуфя Таьызадя. “Дядя Горгуд”у вяряглядикжя. /Бакы 29.05.1975/

5. Шащмар Я. Нясими, Бабяк, Бейряк вя.... /Кино. №1.1995/

6. Рза Тящмасиб. Аловланан тонгаллар. / Ядябиййат вя инжясянят. 01.04.1978/

7. Елдяниз Гулийев, Жаналы Мирзялийев. Расим Балайев. /Бакы. “Азярбайжан” 1999/

8. “Дядя Горгуд” ун 30 йашы гейд олунду. /Азярбайжан. 09.12.2005/

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page