ПОРТРЕТЛЯР
СЯНУБЯР БАЬЫРОВА: АЛИМ ВЯ МУСИГИЧИ
Лейла АБДУЛЛАЙЕВА
Search

ПОРТРЕТЛЯР
ТАНЫНМЫШ МУСИГИШЦНАС-АЛИМ ВЯ ЭЮЗЯЛ ИНСАН (Бабяк Гурбанов-70)
Имруз ЯФЯНДИЙЕВА
ЖАНЛЫ КОРИФЕЙ СЯНЯТКАР – ФЯРИДЯ ГУЛИЙЕВА
Вenera МЯММЯДОВА
РЯНА МЯММЯДОВА ВЯ МУСИГИ ТЦРКОЛОЭИЙАСЫНЫН ТЯШЯККЦЛЦ
Ертеэин САЛАМЗАДЯ
СЯНУБЯР БАЬЫРОВА: АЛИМ ВЯ МУСИГИЧИ
Лейла АБДУЛЛАЙЕВА
ФЯРЩЯНЭ ЩЦСЕЙНОВ – 60
Земфира АБДУЛЛАЙЕВА
БЯСТЯКАР КАМАЛ ЯЩМЯДОВ
Афаг ЗАМАНОВА

 


Тарихдя шяхсиййятин ролу та гядимдян бяри мцбащися мювзусудур, елм вя инжясянят ися мящз шяхсиййятин, фярдлярин йарадыжылыг сяйляри цзяриндя бяргярар олмушдур. Мясялян, Цзейир Щажыбяйов кими бюйцк шяхсиййятин мцтярягги фикирляри щям йарадыжылыьында, щям дя ижтимаи фяалиййятиндя эениш якс олунурду. Беля ки, Цзейир бяй Азярбайжан мусиги сянятинин гаршыдакы ян азы 100 иллик дювр ярзиндя инкишаф йолуну мцяййянляшдирди. Азярбайжанда хейли сайда милли опера, балет, симфонийа йаратмыш эюркямли бястякарларын мейдана чыхмасы Шяргля Гярбин говушмасындан гидаланан, мядяниййятляр говушмасынын мцхтялиф жцр тязащцр етдийи бир янянянин бир нюв лабцд инкишаф етдирилмяси кими тясяввцр едиля биляр.

        Шяргля Гярбин мусиги сащясиндя говушмасы узун мцддят ярзиндя муьам сяняткарлары иля бу сянятин тядгигатчылары арасындакы йадлашма ужбатындан лянэийирди. Йяни муьам сянятинин практики гайда вя цсулларына вагиф олан, бу сяняти гялбин ичярисиля дуйа билян муьам ифачылары вя чох фяргли тялим яняняляри, тящлил цсуллары вя терминляриня малик Авропа тящсил системиндя пцхтяляшян алимляр бир-бирини анламагда чятинлик чякирдиляр. Щалбуки щяр бир жидди елми чалышманын нязяриййя вя тяжрцбя арасында сых гаршылыглы ялагяйя ясасландыьыны хатырламаьа ещтийаж йохдур. Одур ки, бу ил йубилейини гейд едяжяк Сянубяр Баьырова муьамы мящз доьма сянят олараг дяриндян анлайыб щисс етмякля мцасир елмя хас олан жидди мянтиги ясасландырманы узлашдыран бир елм адамы кими диггятя (вя сюзсцз ки, тягдиря) лайигдир.

        Йухарыда гейд олунанлар нязяря алынса, Авропанын ян бюйцк симфонийа бястякарларындан Густав Малерин йарадыжылыьы мювзусунда йаздыьы диплом ишини мцкяммял шякилдя мцдафия едиб Цзейир Щажыбяйов адына Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын нязяриййя тарихи факцлтясиндян мязун олдуьу щалда, сонракы елми фяалиййятини милли мусигимизин тядгигиня щяср етмяси мянтигли иди. Эюрцнцр, Авропа (о жцмлядян ССРИ) мусигишцнаслыг яняняляринин милли зяминдя бой эюстярдийи мягам эялиб чатмышди. Инди дя цмуми мяфщумлардан конкрет факлара кечяряк юлкямизин танынмыш муьамшцнасынын йарадыжылыг йолуна нязяр салаг.

        Али тящсилини битириб 3 ил ярзиндя Сумгайыт Мусиги Мяктябиндя чалышан Сянубяр Баьырова вокал факцлтясинин тялябяляриля мусиги ядябиййатындан кечирдийи дярсляря мцнасибятдя цмумиййятля мусигийя бяслядийи мящяббяти яйани шякилдя бцрузя верирди. Дярслярдя Мозартын, Бетщовенин симфонийаларындан, Вагнерин операларындан бюйцк парчалар ифа едилир, ушаглар Шуберт, Брамс вя б. мцяллифлярин мащны вя романсларыны язбяр охуйурдулар. Сянубяр мцяллимя ясярлярин аз гала щамысыны язбярдян чалдыьы цчцн щеч кяс йаландан китабханада нот олмадыьыны бящаня эятириб имтащанда жаваб вермякдян бойун гачыра билмязди. Тезликля Азярбайжан Елмляр Академийасы Мемарлыг вя Инжясянят Институтунун аспирантурасына дахил олур. Сюзсцз ки, Авропа мусиги янянялярини мянимсяйян Сянубяр ханым даща чох Малер, Стравински кими бястякарларын йарадыжылыьы иля мяшьул олмаг истярди. Лакин Академийанын планында йалныз милли мусигимизин тядгигаты нязярдя тутулмасы онун щяйатына - мядяниййятимизин бяхтиндян! - Азярбайжан муьамынын дахил олмасына сябяб олду. Яввялляр Азярбайжан дилиндя беля алабабат данышан Сянубяр ханымын муьама еля бир мейли олмаса да (муьамын бюйцк щявяскары олмуш атасынын зцмзцмясиня ушаг икян нежя тяяжжцбляндийини индийядяк хатырлайыр), бундан беля щяр икисини санки йенидян кяшф етмяйя башлады. Тезликля муьамы тядгиг етмяк онун цчцн бир нюв мяняви ещтийажа чеврилир. Еля бир ещтийажа ки, адятян ишин йарадыжылыгла явязляндийи анда ортайа чыхыр. 70-жи иллярин сонунда - 80-жы иллярин яввялляриндя йаздыьы ясярляр дцнйа мусиги елминдя муьам мядяниййятиня даир арашдырмаларын мцщцм парчасыдыр. Мящз щямин чалышмаларда Азярбайжан муьамынын тарихи мяншяйи, бядии ясаслары, структуру, мусиги формасынын драматурэийасы да дахил олмагла мцасир нязяриййясинин ясаслары гойулурду.

        Сянубяр Баьырованын консепсийасы Шярг мусигисини арашдырмаг цчцн Авропа цсулуну тятбиг етмяйин мцмкцнлцйцнц яйани шякилдя сцбута йетирир. Муьамда тяшяккцл просесинин механизмини мцяййян етмяк цчцн ССРИ алимляринин (Асафйев, Бобровски) Авропа мусиги формаларына даир тяртиб етдикляри “функсионал тящлил” цсулуну тятбиг етди. Мусиги формасыны башланьыж, инкишаф вя йекун олараг универсал мянтиги мярщяляляр бахымындан арашдыран бу цсул сайясиндя мцяллиф муьамын формасыны фяргли жцр охуйараг, беляликля дя цмумиликдя муьамда мусиги ахарынын механизмини бир чох тядгигатчы гаршысында ачыб эюстярмишди.

        Азярбайжан дястэащына даир драматурэийа вя ахарлыг анлайышлары (1978-жи илдя УНЕСЖО-нун щимайясиндя Сямяргянддя кечирилян бейнялхалг симпозиумдакы мярузясинин мювзусу) яввялляр истяр форма, истярся дя мязмун бахымындан (яталятин) дурьунлуг тяжяссцмц сайылмыш яняняви сянятин арашдырылмасында мцщцм наилиййят иди. Щазырда ися бу, щямин истигамятдя тядгигат апаранлар цчцн аксиом вя истинад нюгтясидыр. Муьам формасынын гурулуш дцзяниня эялинжя, С.Баьырова синтаксис ващиди кими “муьам периоду” истилащыны иряли сцрцр вя щямин истилащда Авропа мусигишцнаслыьындан фяргли олараг бу гядим йунан сюзцнцн илкин “даиря”, “дювриййя” мянасыны юня чыхарыр.

        Мусигишцнаслыгда мусиги ясяриндя якс олунмуш бу вя йа диэяр тяшяккцл принсиплярини щямин ясярин дахили мащиййятиля узлашдырмаг бажарыьы мцщцм рол ойнайыр. Беля ки, мящз Сянубяр Баьырованын чалышмаларында муьамын мязмуну вя драматурэийасы иля суфилийя хас олан Щагга (камиллийя) чатмаг идейасыны, Щаггын мярщяляли (йяни мухтялиф пиллялярдян ибарят мяняви йолу кечяряк) дяркини ялагяляндирмяк фикри иряли сцрцлцр. О вахтлар (70-жи иллярдя) бу, чох жясарятли аддымды. С.Баьырованын намизядлик ишинин рящбяри профессор Фейзулла Кярамятов идеолоъи мягамлар цзцндян щямин щиссяни диссертасийадан чыхармаьы мяслящят эюрмцшдц. Инди ися щямин ясярдяки фикирляр муьама щяср олунмуш бир чох тядгигатларда йер алараг тамамиля адиляшиб.

        Яслиндя Сянубяр Баьырованы юлкянин апарыжы мусигишцнасы олараг сяжиййяляндирмяк, мядщ етмяк йох, садяжя алимин сечдийи мювзуйа щям дярин, щям дя эениш ящатяли йанашмасына верилян лабцд вя тябии гиймятдир. Мцхтялиф ифачыларын фярди йозумундакы фярглярин инжяликляриня вармаьын вя цстяэял мясяляйя тящлилчи йанашманын сайясиндя мцяллиф муьам сянятиндя гябул олунмуш гайда вя ифачынын фярди цслубу (импровизя ялавяляри) арасында “мцвазинят” тапмаг кими тямял проблеми щялл етмяйи бажарыб. Азярбайжан дястэащынын тарихини арашдыран алим ютян ясрин 20-жи илляриндян етибарян Азярбайжан муьамынын даща щярякятли шякил алмаг мейлляриня вя бу эцн классик сайылан низам бичиминя салындыьына диггят чякир.

        1984-жц илдя диссертасийа мцдафия едян Сянубяр ханым Академийада галыб муьамын тарихи вя нязяриййясиня даир тядгигатларыны давам етдирир. Зяманя дяйишир, йарадыжы инсанларын цзцня йени-йени имканлар ачылырды. 1989-жу илдя АБШ-а эетмяк цчцн мцсабигядя галиб эялмяси она азад Гярб дцнйасыны кяшф етмяк вя ейни заманда инэилис дилиндя пцхтяляшмяк имканыны газандырды. Нятижядя инэилисжясини о гядяр инкишаф етдирди ки, сонралар бир нечя ил бу дилдян дярс демишди.

        2001-жи илдя ИРЕХ тяшкилатынын алимляр мцбадиляси грантыны газанараг йеня дя АБШ-а эедир. Америкалы алимлярля ялагяляр гурдуьу, бу юлкянин нязяриййя вя тяжрцбянин сых баьлылыьы цзяриндя гурулан тящсил системиля таныш олдуьу бу сяйащят онун цчцн щарадаса талейцклц ящямиййят дашыйырды. Буна бахмайараг, йени цсула уйьунлашмагда еля жидди чятинлик чякмяди, щям юзц чалмагла, щям дя эятирдийи йазылары сясляндирмякля Азярбайжан мусигисиндян ики мастер-жласс кечирди. Еля щямин вахтдан етномусигишцнаслыг дейилян юзцнямяхсус елми сащяни дя юзц цчцн кяшф етмяйя башлайыр.

        Щямин цсулун бцтцн инжяликляриля таныш олмасы ися Шифащи вя Гейри-Мадди Ирс Сийащысына муьамын дахил едилмясиня даир УНЕСЖО-нун лайищясиндя йахындан иштирак етмяси сайясиндя мцмкцн олду. О заман щямин тяшкилатын Бакыйа эялян тямсилчиси доктор Норико Аикаванын чохлу суалларына жаваб вермяли олду. Бу суаллар да сырф етномусигишцнаслыг йанашмасына ясасланырды, йяни муьам тякжя мусиги-мянзумя щадисяси йох, щям дя юз кечмиши, нясилдян нясиля ютцрцлмя ганунлары иля бирэя бцтюв бир сосиал-мядяни щадися олараг эюрцлцрдц. Гысасы, йерли елмдя айрыжа проблем кими тядгиг олунмайан хейли мясяляляр гаршыйа чыхырды, амма Сянубяр ханым бцтцн бу мясяляляря бяляд иди вя буна эюря дя эцндя бир нечя саат давам едян мцсащибяляр заманы бцтцн суаллара тутарлы жаваблар верирди. Нятижядя УНЕСЖО-нун муьам цзря милли експерти сечиляряк муьамын УНЕСЖО-йа Тягдиматы цжцн онун ятрафлы елми тярифини вя сянядли филм щазырламаг она щяваля едилир. Билдийимиз кими, 2003-жц илдя Азярбайжан муьамы УНЕСЖО-нун сийащысына дахил едилди.

        Беляликля, етномусигишцнаслыьа ясасланан йанашма арашдырдыьы мювзуларын тяяссцбкеши олан бу алим гаршысында йени-йени мараглы тядгигатлар цчцн эениш имканлар ачмышды. 2002-жи илдян бяри мцхтялиф конфранс вя симпозиумларда мярузяляр едяряк эениш ряьбят газаныр вя Бейнялхалг Яняняви Мусиги Шурасына цзв олур. Бунлар да тябиидир, чцнки Гярбдя алимя топладыьы елми рцтбя вя дяряжяляря эюря йох, апардыьы тядгигатлар сайясиндя газандыьы ад вя нцфуза эюря гиймят верирляр. Щямин дювр Азярбайжан мусигисини дцнйада танытмаг цчцн эениш фяалиййятя башлайан Сянубяр ханым артыг сяняткарларымызын харижи сяфярлярини, онларын албомларынын щазырланмасыны тяшкил едян менежер гисминдя гаршымыза чыхыр. Бялаьятли сяслянмясин, амма мящз Сянубяр Баьырованын тимсалында (вя сайясиндя) Азярбайжан мядяниййятиля елми сяриштяни ишэцзарлыгла, тяшябцскарлыгла бирляшдиряряк, халис гярбсайаьы йанашманы ортайа гойур. Мцхтялиф Гярб юлкяляриня тяшкил едилян сяфярлярин уьуру щямин кейфиййятлярин сайясиндя газанылыр. Щяр сяфярдя тякжя тядбир кечиряряк щярянин пайыны вермяк йох, илк нювбядя милли мядяниййятимизи танытмаг мягсядини гаршыйа гойулур. Йери эялмишкян, эянж ханяндямиз Гочаг Ясэяровун бу йахынларда Лондонда кечирилян WОМАД фестивалында бюйцк мцвяффягиййят газанмасы, бу илин йайында Сямяргянд фестивалында ися биринжи мцкафата лайиг эюрцлмяси даща чох мящз сяняткарын менежери Сянубяр Баьырованын йорулмаз фяалиййяти сайясиндя мцмкцн олмушду.

        Вахтиля намизядлик иши цзяриндя чалышаркян цч вариант щазырлайыб щеч бирини бяйянмир, бир гярара эяля билмирди. Буну эюрян елми рящбяри Ф.Кярамятов ялйазманы ялиндян алараг сийирмяйя килидляйиб ясяби щалда “даща бясдир, бах, бу варианты мцдафия едяжяксян!” дейир. Чох эцман ки, юзцня гаршы бу гядяр тялябкарлыьын нятижясидир ки, муьама даир чохлу елми мягаля вя ики санбаллы топлу мцяллифи олдуьу щалда индийядяк докторлуг адыны ялдя етмяйиб. Бялкя дя бунун сябяби сяриштяси вя ишэцзарлыьы иля йанашы, юзцндян даща чох милли мядяниййятимизя дя файда веря биляжяйи бир сыра лайищялярдян айрылмаьа гоймайан эцжлц мясулиййят щиссидир. Мядяниййят ися ону юз йарадыжылыг гцввяси, гялбинин йаньысы иля ярсяйя эятирян, мющкямлядян, ужалдан фярдлярин дахилян, мянян зянэин олдуглары гядяр зянэиндир.

       

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page