АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНДА
ШЯРГ ВЯ ГЯРБИН МЮЩТЯШЯМ ВЯЩДЯТИ
Земфира СЯФЯРОВА
Search

АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНДА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ОЖАЬЫ
Илтифат ЩАЖЫХАНОЬЛУ
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫНЫН ТАРИХИНДЯН
Лаля ЩЦСЕЙНОВА
ШЯРГ ВЯ ГЯРБИН МЮЩТЯШЯМ ВЯЩДЯТИ
Земфира СЯФЯРОВА
АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАР ИТТИФАГЫ – 75
Жямиля Щясянова
ХЯБЯРЛЯР (2009-жу ил)
-

 


Бу йахынларда «Щейдяр Ялийев» фонду тяряфиндян «Шярг вя Гярб» мятбяясиндя йцксяк полиграфик сявиййядя эюркямли бястякар, пианочу, дириъор, мусигишцнас вя мцяллим, Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын ряйасят щейятинин сядри, Азярбайжанын халг артисти, Фирянэиз Ялизадя щаггында эюзял бир китаб чапдан чыхмышдыр. Китаб рянэли фотоларла зянэиндир. Бу да она ялавя эюзяллик, йарашыг верир.

        Китабда тягдим олунан материаллар – мягаляляр, тядгигатлар, мцсащибяляр, мцяллиф щаггында фикирляр, мцхтялиф мялуматлар бюйцк сяняткар щаггында билдикляримизи артырыр, зянэинляшдирир. Беля бир гиймятли китабын ишыг цзц эюрмяси севиндирижи вя гцрурверижи бир щадисядяир. Лакин севинж вя гцрур щисслярийля бярабяр биз тяяжжцб вя хцсусиля тяяссцф щисси дя кечиририк ки, бу ишдя биринжи олмамышыг, йяни биздян чох-чох габаг башга харижи юлкялярдя щямйерлимиз барядя мцхтялиф гиймятли йазылар, китаблар няшр едилмиш, филм чякилмишдир. Еля бу китабын юзц 2007-жи илдя Алманийада чыхан мяшщур мусигишцнас Улрике Патофун «Азярбайжан бястякары Фирянэиз Ялизадянин щяйат вя йарадыжылыьы. Сянядляр» адлы китабынын санки арды, давамыдыр. Ня ися… «Юз мямлякятиндя пейьямбяр йохдур» ифадяси бурада нежя дя йериня дцшцр…

        Китабын юн сюзцнцн мцяллифи дцнйа шющрятли виолончел ифачысы Мстислов Ростропович Фирянэиз Ялизадянин бюйцк шаир Нясиминин сюзляриня йаздыьы «Дярвиш» (гейд едяк ки, Дярвиш партийасыны 1999-жу ил ЙУНЕСКО мцкафатынын лауреаты Алим Гасымов ифа едир) ясяринин Чикаго шящяриндя динлядикдян сонра демишдир: «Мян чох фяхр едирям ки, мян дя Бакылыйам». Мяшщур америкалы Йо-Йо-Манын рящбярлийи иля ифа олунан бу ясяр «Ипяк йолу» пройектинин ян эюзял ясяри щесаб олунмушдур. «Ипяк йолу» пройектинин репертуарына Ф.Ялизадянин «Щабил сайаьы» «Ешг щавасы» вя «Оазис» ясярляри дя дахилдир. Бирдян бир мцяллифин бу гядяр ясяринин репертура дахил олунмасы эюрцнмямиш щадисядир. Мстислов Ростропович юн сюздя йазыр ки, Парисдя кечян вя онун адыны дашыйан ВЫЫЫ Бейнялхалг виолончел ифачыларынын мцсабигясиндя иштирак етмяк цчцн зяманясинин ян бюйцк бястякарларыны Парися дявят етмишдир. Мцсабигяйя тягдим едилмиш ясярляр арасында о, хцсуси олараг Ф.Ялизадянин «Ойан!» ясярини гейд едир. Ростроповичя эюря бу ясяр бястякарын йцксяк йарадыжылыг фантазийасынын мящсулудур вя о, бу ясярдя бажарыгла муьамын мцасир мусиги иля вящдятини щяйата кечиря билмишдир.

        Юн сюздя алман няшриййаты тяряфиндян Доктор Щанс Сикорски йазыр ки, Фирянэиз Ялизадя шцбщясиз ки, бизим дюврцн лидер бястякарларындан биридир, щям дя мцсялман аляминин йеэаня нцмайяндясидир ки, Гярбдя мцасир классик мусиги сащясиндя бюйцк уьурлар газанмышдыр. Онун ялван, фятщедижи, ифадяли мусигиси Америкадан Австралийайа гядяр бцтцн гитяляриндя ян эюркямли ифачылар Йо-Йо-Ма, Евелин Гленни, Улис Берэенин вя дцнйанын ян мяшщур ансамбллары тяряфиндян ифа едилир. Онун балетляри Хелсинки, Нйу-Йорк, Берлин, Мцнщен вя Стамбулун сящняляриндя гойулур. Юзцнцн зянэин мцасир йарадыжылыьы иля Ф.ЯЛизадя мядяниййят диалогларына, Шярг вя Гярбин дяйярляринин гаршылыглы зянэинляшмяси цчцн бюйцк тющфяляр вермишдир.

        Чох иллярдир ки, бейнялхалг мусиги няшриййаты олан «Щанс Сикорски» Ф.Ялизадя иля ямякдашлыг едяряк, онун йарадыжылыьыны тяблиь едир. Др. Щ.Сикорски Шяргин вя Гярбин мядяни яняняляринин йахынлашмасында Ф.Ялизадянин бюйцк ролу олдуьуну хцсуси вурьулайыр.

        Дюрд фясилдян ибарят бу китабын биринжи фяслини Фирянэиз Ялизадянин «Муьам сяняти дцнйа мусиги контекстиндя» адлы сон дяряжя гиймятли, мараглы, шяхси мцшащидялярля зянэин мягаляси ачыр. Доьрудур, бу мягаляни мян щяля 2007-жи илдя чыхан «Муьам» дярэисинин биринжи нюмрясиндя охумушдум, лакин бурада о йенидян дярж олунараг китабда верилян щям мцяллифин юз ясярляриня вя щям дя тягдим олунан диэяр материаллара цмуми тон, лазыми истигамят веряряк, онлары Шярг вя Гярбин мющтяшям вящдяти аспектиндя кюкляндирмишдир. Ф.Ялизадя мягалясини беля фикирля башлайыр: «Динамик шякилдя глобаллашан дцнйамызын ян яламятдар мейлляриндян бири, шцбщясиз, «Шярг-Гярб» проблемляринин йенидян цзя чыхмасыдыр… Тарих бойу бу мядяниййятлярдян щяр биринин юз бядии системи тяшяккцл тапмыш олса да, ХХЫ ясрдя онларын бяшяр мянявиййатына гошулмасы бир зярурятя чеврилмишди… Ахы, Гярбля Шяргин мювгеляринин гцтбляшмясинин, арасындакы етимадсызлыьын вя ещтийатлы давранмаларын нящайят ки, бир алтернативи мювжуддур – мядяниййятин диалогу!».

        Фирянэиз Ялизадянин юзцнцн йарадыжылыьы мядяниййятлярин бу диалогуну эерчякляшдирян ясас васитялярдян биридир, бястякарын йарадыжылыьынын кюкц ися муьам сянятиня баьлыдыр.

        Десяк ки, муьам Азярбайжан халгына Танрынын эюндярдийи верэи-дир, йягин ки, йанылмарыг. Лакин бу верэидян нежя истифадя етмяк, ону нежя гиймятляндирмяк, горумаг, инкишаф етдирмяк, тядгиг вя тяблиь етмяк, щифз етмяк, эяляжяк нясилляря тящрифсиз ютцрмяк, юнямли проблемлярдир.

        Мягалядя Ф.Ялизадя илк нювбядя муьама щяср олунмуш йазылар ахынында раст эялинян терминолоъи щяржмяржлийя айдынлыг эятирилмясини тяляб едир. Онун йаздыьына эюря бязи мцяллифляр муьам дейяндя, дягигляшдирмя апармадан эащ муьам дястэащыны, эащ да муьам щаважатыны (модусу-лады) нязярдя тутурлар. Бястякар йазыр ки, дярщал вурьулайаг ки, бу мяфщумлар там башга-башга категорийалара аиддир. Яэяр дястэащ муьам мусигисинин мцхтялиф нювлярини юзцндя жямляшдирян чохъанрлы композисийадырса, муьам щаважаты, йахуд модусу дястэащын тикинти материалыны тяшкил едир. Мцяллиф гейд едир ки, бу мянада щаважат, йяни модус-лад, шцбщясиз, муьам дястэащына нисбятян даща тутумлу, чохмяналы мяфщумдур – космоса йайылмыш ябяди, заман харижиндя олан бир субстансийадыр, мящдудиййят билмяйян идейадыр. Муьамат ислам юлкяляриндя орта ясрлярдя йаранмышдырса, щаважат (модус-лад) системинин салнамяси ися исламагядярки дюврлярдян башлайыр. Мягалядя мцяллиф муьамын дцнйа мусиги контекстиндя бир сыра чох юнямли мясяляляриня тохунараг ону бу фикирля битирир: «Муьамын бир космик мусиги олдуьуна кцррейи-ярздяки варлыьына инанырам! Инанырам ки, Йер гайьыларындан узаг дура билян щяр кяс мяняви сафлашма мягамында муьам ешидиб, онун сещриня дцшя биляр. Анжаг бу ан щеч дя щяр кяс ону гиймятляндиря билмяз вя демяк олар бир кимся бу сирри-сещри изащ еляйя билмяз. О ки, галды муьаын сясляндирилмясиня, ону йалныз вя йалныз Йараданын сечдийи севимли кясляр – Мцгяддяс Одлар йурдумун сакинляри – Азярбайжанлылар даща йахшы бажарырлар.

        Мцяллиф мягалясинин сонунда чох юнямли бир информасийа да эятирир: «Ичяриси Йер кцряси барядя, бурадакы щяйатын ян дяйишкян чаларлары щагда шифрялянмиш информасийа иля йцклц бир говуг каинаты долашщадолашдадыр. Башга сивилизасийалара чатдырылмасы эярякли билинян о информасийалар сырасында Азярбайжан муьамынын да шифряси вар…».

        Ф.Ялизадянин бу мягаляси эюрцнцр хцсуси юняминя эюря китабда рус вя Азярбайжан дилляриндя верилмишдир, галан материалларын чоху ися йалныз рус дилиндядир.

        Биринжи фяслин нювбяти материалы профессор Аида Щцсейнованын Фирянэиз Ялизадя щаггында самбаллы тядгигатыдыр. Бу ясяр Ялизадянин йарадыжылыьында ики алямин, Шяргин вя Гярбин говушмасы, узлашмасы барясиндядир. Мягаля бир нечя щиссядян – Жроссинг Ы, Жроссинг ЫЫ, Щабил цслубунда, Муьамсайаьы, Оазис вя Эюзяллийин щакимлийи адлы щиссялярдян ибарятдир. Мягалядя А.Щцсейнова бястякарын щяйат вя йарадыжылыьынын ардыжыл, мцфяссял тящлилини тягдим едир. Мягалянин сонунда о, ашаьыдакы нятижяляря эялир: Фирянэиз Ялизадянин бястякар йарадыжылыьынын юзцнямяхсуслуьу Шярг вя Гярбин, гядим муьам сяняти иля мцасир бястякар йазы васитяляринин кясишмясиндян йаранмышдыр. Бястякарын тяфяккцрцндя медитативлик щярякятли драматиклик иля узлашмыш, анализ синтезля, йцксяк емосионаллыг мющкям мянтигля, щягигятя чатмаг жящди онун ялчатмазлыьы иля вя с. чарпазлашыр.

        Ф.Ялизадянин мусигисиндя мцхтялиф мядяниййятлярин мусигисинин сяслянмяляриня раст эялирик вя онлар цзви сурятдя бу мусигийя дахил олур. Щятта Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин чярчивясиндя ики мцхтялиф янянялярин – Гара Гарайев вя Фикрят Ямиров яняняляринин барышына наил олунур.

        Ф.Ялизадянин уьурлары бюйцк истедадын вя дящшятли ишэцзарлыьын нятижясидир. Ф.Ялизадя мцхтялиф експериментляря мейлли вя щазыр олан сяняткардыр. Ф.Ялизадя А.Щцсейнова иля сющбятиндя етираф едяряк билдирмишдир: «Мяня еля эялир ки, мяним ясл цслубумун ялдя едилмяси щяля габагдадыр».

        Китабын биринжи фяслинин сон бюйцк щиссяси ъурналист вя мусигичи Натаван Фаигин «Йарадыжы кяшфляр аляминя сяйащят» адлы йазысыдыр. Йурналист щям дя консерваторийанын мязуну олдуьуна эюря Ф.Ялизадяни биликли вя истедадлы бир мцяллим кими характеризя едир. Онун мцасир мусиги щагда сон дяряжя мараглы мцщазиряляринин тялябялик илляриндя сещриня дцшдцйцнц вурьулайыр. Мцяллимин мцщазиряляриндян сонра Паул Хиндемит, Арнолд Шюнберг, Албан Берг вя диэяр о дюврцн бястякарлары тялябялярин севимли сяняткарларына чеврилирдиляр, бу бястякарларын ясярляри истедадлы пианочу Ялизадянин ифасында камил сяслянирди. Щяля 1976-жы илдя мцяллими Гара Гарайевля Италийайа эедяркян Албан Бергин хатирясиня йаздыьы мяшщур сонатасыны юзц ифа етмишдир. Цмумиййятля, Азярбайжан тамашачыларыны, еляжя дя ССРИ-нин диэяр халгларыны, харижи юлкялярин тамашачыларыны Ж.Кейсин, А.Бергин, Ж.Крамбын, Булезин, Штокщаузенин, О.Мессианын, П.Хиндемитин, С.Губайдулинанын, Шниткенин вя щямчинин Азярбайжан бястякарларынын– М.Гулийевин, Ф.Гарайевин, А.Дадашовун, Р.Рцстямзадянин, О.Фелзерин вя башгаларынын ясярляринин Ф.Ялизадя илк ифачысы олмуш, онларын йарадыжылыьыны тяблиь етмишдир.

        Натаван Фаигин йазысында Ф.Ялизадянин йарадыжылыьындакы бир жящятин дя гейд олунмасы мяним цряйимжя олду. Ялизадя чох иллярди ки, харижи юлкялярдя йашайыб ишлямишди. Лакин бу илляр ярзиндя бязиляриндян фяргли олараг о, ня алманлашмыш, ня франсызлашмыш, ня американлашмыш, еля Азярбайжанлы олараг галмышдыр. Онун ясярляринин чохунун ады да Азярбайжан дилиндядир: Щабилсайаьы, Муьамсайаьы (йери эялмишкян гейд едяк ки, Цзейир бяйин «Ашыгсайаьы ясяринин бу мянада санки давамы кими), Дярвиш, Ешг щавасы. Ойан!. Йанар даь, Атяш, Сабащ, Зикр, Бош бешик, Абшерон, Шцштяр, Байатылар вя саир. Лакин тяяссцфля гейд етмялийям ки, бу Азярбайжан адлы ясярлярин бязиси Бакыда сяслянмямишди. Онун Бакыда сящнядя гойулан щяля ки, сон ясяри «Гарабаьнамя» операсыдыр (либретто мцяллифи Нярэиз Пашайева). Гарабаь мювзусу вятянпярвяр бястякарын хариждяки чыхышларынын да ясас мювзуларындандыр.

        Китабын сонракы рубрикасы «Илк дяфя» адланыр. Бу рубрикада верилян фактлардан бязилярини биз артыг гейд етмишдик. Щяля тялябялик илляриндя Ф.Ялизадя Азярбайжанда илк дяфя Антон фон Вебернин «Вариасийалары»ны ифа етмишдир. Еля бу иллярдя мцяллими профессор Гара Гарайев йалныз Ялизадяйя илк дяфя додекафон техникасында ясяр йазмаьа ижазя вермишдир.

        Ялизадянин Г.Малера щяср олунмуш поемасынын ифасы илк дяфя Сцрихдя олмушдур.

        1979-жу илдя о, "Щабилсайаьы" ясяриндя илк дяфя щазырланмыш ройалдан истифадя етмишдир.

        1987-жи илдя ССРИ Бястякар Иттиафгынын пленумунда Ялизадянин Ниэар Ряфибяйлинин сюзляриня йазылмыш «Акварелляр» вокал силсиляси сяслянмишди.

        О, «Бош бешик» балети иля Тцркийянин сайжа дюрдцнжц опера вя балет театрыны ачмышдыр. Мерсин опера вя балет театрынын хору вя оркестри иля Щенделин бюйцк ясяри олан «Мессийа» ораторийасыны ифа етмишдир.

        Анталийада «Аспендос» театрында мяшщур опера вя балет театрларынын Бейнялхалг фестивалы Ф.Ялизадянин «Бош бешик» балети иля ачылмышды.

        Мерсианда «Фирянэиз Ялизадя эцнляри» адлы Бейнялхалг фестивал кечирилмишдир. (Бястякарын йубилейиня щяср олунмушдур).

        Гярбин ян мяшщур фирмалары тяряфиндян мцяллифин СД – албомлары бурахылмышдыр. (Сонй жлассикал, БИС, Нонеснжб, ЭWК, Тритон вя б. тяряфиндян).

        1999-жу илдя Ялизадя Лцсерн фестивалында Леадинг компосер – апарыжы бястякар адына лайиг эюрцлмцшдцр.

        2003-жц илдя о, Кембриж биографик мяркязин «ХХЫ ясрин эюркямли интеллектуаллары» сийащысына дахил олунмушдур.

        1998-жи ил йадыма дцшцр. Мяним «Азярбайжанын мусиги елми» китабым йени няшр олунмушду. Ясярдя илк дяфя иди ки, ХЫЫЫ ясрдян ХХ ясря гядяр мусиги елмимизин эениш панорамы верилирди, Сяфийяддин Црмяви, Ябдцлгадир Мараьаи, Мир Мюзсцн Нявваб, Цзейир Щажыбяйли кими корифейлярин елми ирси тящлил вя тядгиг олунурду. О вахт Фирянэиз Ялизадя «Гадынлар мусигидя» ассосиасийасынын тяшкилатчысы вя сядри иди. О, бу ассосиасийа васитясиля китабын тягдиматынын кечирилмясини тяклиф етди, мян дя мямнуниййятля разылашдым. Тягдимат Низами Музейиндя кечирилди. Бу, Бакыда мусигишцнасын китабынын илк тягдиматы иди, тягдиматы Фирянэиз ханым юзц ачды, онун чыхышындан сонра бир чох зийалылар, мусигичиляр чыхыш етдиляр. Мяжнун Кяримовун рящбярлийи иля «Гядим мусиги алятляри» ансамблы китабда верилян Мараьаинын мусиги ясярлярини илк дяфя сясляндирди. Бир эцн яввял ися Рцстям Мустафайев музейиндя гадын бястякарларын ясярляриндян ибарят консерт олду. Буну да Фирянэиз Ялизадянин рящбярлийи иля йеня «Гадынлар мусигидя» ассосиасийасы кечирди. Уьурла кечян бу тядбирляри Ф.Ялизадянин рящбярлик етдийи «Гадынлар мусигидя» ассосиасийасынын щяйата кечиртдийи юнямли аксийалар кими «Илк дяфя» рубликасына салмаг оларды.

        Китабын икинжи фясли мцхтялиф сянят адамларынын Фирянэиз Ялизадя щаггында гязет вя ъурналларда чыхан мягаляляриндян ибарятдир. Цчцнжц фясилдя ися бястякарын юзцнцн мягаляляри, мцсащибяляри топланмышды.

        Китабын цчцнжц щиссяси, йяни Фирянэиз Ялизадянин юзцнцн мягаляляри, мцсащибяляри олан щиссяляр хцсуси мараг доьурур. Гейд едяк ки, Ф.Ялизадя 1994-жц илдя «Азярбайжан бястякарларынын симфоник мусигисиндя оркестр цслубунун формалашмасы» мювзусунда намизядлик диссертасийасыны мцдафия етмишдир. 1998-жи илдя онун «Азярбайжанын симфоник мусигиси» адлы монографийасы няшр едилмишдир. О, мусигишцнас кими зянэин тяжрцбяйя ясасланан елми тяфяккцря вя ориъинал йазы цслубуна маликдир. Онун мцяллими Гара Гарайев щаггында йаздыьы китабы да хцсуси мараьа сябяб олмушду.

        Китабын дюрдцнжц фясли щям цчцнжцнцн ардыдыр, щям дя китабын йекунудур. Китабын сонракы материаллары Азярбайжан дилиндя чыхан ясярлярдян ибарятдир – мягаляляр, мцсащибяляр вя с. Сон щисся инэилис дилиндядир. Щяр щисся тяртибатчынын юн сюзц иля башланыр (мцяллиф-тяртибчы Хядижя Ордуханова, бядии тяртибат – Новруз Новрузов, мясул катиб Ъаля Мурадова, компйутер тяртибаты Эцлнар Сяфярова). Мцяллиф-тяртибчы Х.Ордухановайа вя ишчи групуна дяйярли вя зювглц китаб щазырладыгларына эюря охужу "чох саь ол"у, дейирик.

        Бу йахынларда Исвечрядя кечян Азярбайжан эцнляриндя биз Фирянэиз Ялизадянин нювбяти уьурунун шащиди олдуг. Бурада о, бястякар, щям дя юз ясяринин дириъору вя пианочусу кими дя чыхыш едирди.

        «Шющрят» орденли, «Дцнйа артисти» титуллу (ЙУНЕСКО-нун тялтифи) Фирянэиз Ялизадя щаггында Шяргдя вя Гярбдя щяля чох китаблар йазылажаг, чох китаблар няшр олунажаг. Чцнки о, буна лайигдир, эюрдцйц бюйцк ишляря, ямялляря, йаратдыьы тякрарсыз мусигийя эюря! Она эюрдцйц бцтцн ишляриндя йени-йени уьурлар арзулайырыг!

       

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page