УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
БЯСТЯКАР ЩАЖЫАЬА НЕМЯТОВ (анадан олмасынын 90 иллийи мцнасибятиля)
Низами ДАДАШЛЫ
Search

УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
ИЛК ПРОФЕССИОНАЛ ТЯЩСИЛЛИ АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЫ (Асяф Зейналлы - 100)
Назим КАЗЫМОВ
АСЯФ ЗЕЙНАЛЛЫНЫН ШЯХСИ ФОНДУНДАН НЦМУНЯЛЯР
Маариф ТЕЙМУР
СЦЛЕЙМАН ЯЛЯСЭЯРОВ ХАТИРЯЛЯРДЯ
Сяадят ТЯЩМИРАЗ ГЫЗЫ
ДАЩИ АЛИМ ВЯ ПЕДАГОГ (Арнолд Сохор - 85)
Имруз ЯФЯНДИЙЕВА
БЯСТЯКАР ЩАЖЫАЬА НЕМЯТОВ (анадан олмасынын 90 иллийи мцнасибятиля)
Низами ДАДАШЛЫ

 


Щяр бир миллятин мядяниййяти илк нювбядя онун тарихи кечмишиня мцнасибяти иля мцяййян олунур. Бу мцнасибят мцасир няслин ижтимаи шцурунда ня гядяр айдын тязащцр едирся, онун эяляжяйи о гядяр дя парлаг эюрцнцб, мянявиййатсызлыгдан, наданлыгдан узаг олар. Биз юз тарихимизя ня гядяр щюрмятля йанашсаг, о заман тарихин дярсляри вя из салмыш шяхсиййятлярин адлары бизим йаддашымызда даща дярин кюк салар вя биз даща мцдрик вя щуманист ола билярик. Мядяниййяти даьытмаг асандыр, анжаг онун бярпасы даща чятин олуб, ясрляр бойу чякир. Мядяниййятин инкишафы цчцн янянялярин варислийи важиб шяртдир: нясилляр ясас щягигятляри вя дяйярли сярвятляри цзви сурятдя гябул етмяли, щисс етмяли вя тякмилляшдирмялидирляр.

        Азярбайжан мусиги мядяниййяти тарихиндя еля адлар вар ки, талейин щюкмц иля юз йарадыжылыг потенсиалыны, истедадыны сона гядяр реаллашдыра билмямишдир. Икинжи дцнйа мцщарибяси йенижя йарадыжылыг йолуна гядям басмыш бир чох истедадлы мусигичилярин щяйатыны йарымчыг гойду. Онларын арасында Азярбайжанын истедадлы бястякарларындан бири Щажыаьа Немятовун (1919-1942) ады да хатырланыр. Онун сянят йолу гырылса да, бизя йадиэар гойуб эетдийи аз сайлы ясярляри онун истедадынын бюйцклцйцндян хябяр верир.

        Щажыаьа Немятов Бакы шящяриндя нефтчи аилясиндя анадан олмушдур. Ушаглыгдан мусигийя гаршы жошьун щявяси юзцнц бцрузя верир. Онун чалмаьа башладыьы илк алят гармон иди вя о, илк пйеслярини дя щямин алят цчцн бястяляйирди. Юз севимли алятиндя чаламагдан йорулмайараг, халг мелодийалары ясасында импровизасийалар едирди. Сонралар орта мяктябдя охудуьу иллярдя ися о, труба алятиндя чалмаьы юйрянир вя мяктяб оркестриля мцхтялиф клубларда чыхыш едир. Лакин Щажыаьанын артан мусиги мараьы ону диэяр алятлярдя дя чалмаг щявясиня салыр, беля ки, онун хащиши иля атасынын алдыьы кларнет алятини дя асанлыгла мянимсяйир. Ону Яли Байрамов адына клубун оркестриндя чалмаьа дявят едирляр вя бу оркестрля о, консертлярдя, шянликлярдя, бядии эежялярдя чыхыш едир. Щямин вахтлар о, гармонда чалмаг вярдишляри сайясиндя фортепианода да чалмаьы юйрянир.

        1939-жу илдя о, мцфяффягиййятля орта мяктяби битиряряк, мусиги техникумунун нязяриййя-бястякарлыг факултясиня дахил олур. Онун мусиги истедадыны, зящмятсевярлийини вя бястякарлыг габилиййятини нязяря алараг, еля щямин илдя ону Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын бястякарлыг синфи цзря щазырлыг бюлмясиня кечирирляр. Бурада о, Цзейир Щажыбяйлинин билаваситя рящбярлийи алтында йарадыжылыг фяалиййятиня башлайыр. Бу дюврдя онун мцхтялиф ъанрларда йазылмыш илк ясярляри мейдана эялир: вокал-инструментал сцита, елеэийа, вариасийалар, прелцдийа, мащнылар, романслар.

        Щажыаьа юз йарадыжылыг сявиййяси цзяриндя дя чох чалышыр, чох мцталия едир, мусиги динляйир, ахшамлар синифдя мцстягил мяшьул олур. Цзейир Щажыбяйлинин юз шяхсиййяти, онун халг мусигисинин ящямиййяти щаггында мцщазиряляри эянж бястякарын формалашмасында мцщцм рол ойнайыр. Цзейир бяй дя онун тящсили вя йарадыжылыг тяжрцбяляри иля даим марагланырды, щятта биляндя ки, Щажыаьанын евиндя мяшьул олмаг цчцн аляти йохдур, о, юз ройалыны тялябясиня щядиййя едир. Юз севимли мцяллиминин диггят вя гайьысындан рущланан Щажыаьа юз цзяриндя даща сяйля чалышырды.

        Щажыаьа чох цнсиййятжил, шян вя хейирхащ бир инсан иди. О, юз курс йолдашлары олан Фикрят Ямировла, Гара Гарайевля, Солтан Щажыбяйовла, Яшряф Аббасовла, Тофиг Гулийевля йахындан достлуг едирди. Хцсусиля Г.Гарайевля мющкям дост иди. Г.Гарайев Щажыаьаны юз курсларында ян истедадлы тялябялярдян бири щесаб едирди. Г.Гарайевин ян йахын досту кими Щажыаьайа баьышладыьы шякли горунуб сахланмышдыр вя шяклин цзяриндя бу сюзляр йазылыб: “от Каика - Гарику”. Достлар бязян эежя йарысына кими инжясянятин ящямиййятиндян, мусиги йарадыжылыьы цслубларындан вя шяхсиййятлярдян, Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин эяляжяк инкишаф йолларындан сющбят едирдиляр. Онлар бир-бири иля цнсиййятдян бюйцк зювг алыр, зарафатлашыр, хяйала далыр, мцбащися едирдиляр. Бу достлуг эюрцшляриндя щяр ики эянж бястякарын мусиги естетикасы, интеллекти, пешякарлыг вярдишляри йцксялирди.

        Лакин башлайан мцщарибя бу достлуьу вя тящсили йарымчыг гойду. Щажыаьа Немятов орду сыраларына чаьырылды. О, яввялжя Фин мцщарибясиндя, сонра ися Бюйцк Вятян мцщарибяси жябщяляриндя вурушду. Дюйцшдя аьыр йараланан вя щоспиталда мцалижя олунан Щажыаьа Немятовун вязиййятиндян хябяр тутан Ц.Щажыбяйли щярби комиссарлыьа мцражият едяряк, онун Бакыйа эятирилмясиня наил олур. Бурада Щажыаьанын щалы аьырлашыр вя 23 йашында эянж бястякар вяфат едир...

        Бязян кющня шякилляр дя бизя чох мятлябляри ача билир. Шякилдян айдын бахышлы эянжин симасы онун хейирхащ вя шян тябиятиндян хябяр верир. О санки дил ачыб дейир ки, “мян щяйаты севирям вя мяним ня гядяр арзуларым вар”. Лакин тале ондан цз дюндярди... Биз талейин щюкмцнц дяйишмяк игтидарында олмасаг да онун хатирясини ябяди йашатмаьа гадирик.

        Щажыаьа Немятовун йаратдыьы ясярлярдян бир нечяси бу эцн ифачылыг репертуарында йашайыр, онлардан “Дюйцшчцнцн анды”, “Йада дцшдц”, “Эцл ашды” мащнылары, скрипка вя фортепиано цчцн “Рягс сцитасы” чох популйардыр.

        Щ.Немятовун консерт сящнясиндя тез-тез ифа олунан ясярлярдян бири дя “Фортепиано цчцн алты пйес” силсилясидир. Бу силсиля А.Зейналлынын “Ушаг сцитасы”ндан сонра йазылан икинжи силсиля олуб, Азярбайжан фортепиано ядябиййатында педагоъи ящямиййятя малик ясярлярдян щесаб олунур. Щямин ясяр 1973-жц илдя няшр олунмушдур.

        Силсилянин щяр бир пйесиндя юз яксини тапмыш мусиги образларынын рянэарянэлийи хцсусиля диггяти жялб едир. Бу ясярин тяфсири эянж мусигилярин силсиля характерли ясярляри мянимсямяси, мцхтялиф характерли образларын ачылмасы, фяргли характерляри тяжяссцм етдирмяси цчцн мцщцм мярщялядир. Силсилянин образлы мязмунунун зянэинлийиндян иряли эялян универсаллыьы, онун щям кичик , щям дя бюйцк йаш групунда эянж пианочуларын тядриси просесиндя истифадя олунмасына имкан верир.

        Щаггында данышдыьымыз силсиляни ачан “Щекайя” пйесиня хас олан айдын кядярли ящвал-рущиййя кянар щиссялярдя юз яксини тапараг, орта бюлмя иля контрастлыг тяшкил едир. Садя бядии ифадя васитяляриндян истифадя едян мцяллиф мараглы бир образы жанландырмаьа наил олмушдур. Пйесин башланьыжында сяслянян кядярли мелодийа гямли щекайят характерлидир. Сеэащ ладына ясасланан орта бюлмя ися пйеся ишыглы емосийалар ашылайыр. Бурада сяслянян ахыжы мелодийа лирик халг рягслярини хатырладыр.

        Икинжи пйес “Импровизасийа” адланыр. Бу, муьам ифачылыьына хас олан импровизасийа цслубунда йазылмыш бир пйесдир. Онун ясасыны ики контраст образ тяшкил едир ки, онларын да психолоъи сяжиййяси иля баьлы парлаг тязадлыьы М.П.Мусоргскинин “Сярэидян шякилляр” силсилясиндян “Варлы вя касыб” пйеси иля мцгайися апармаьа имкан верир. Беля ки, Щ.Немятов да образ контрастлыьыны ики мювзунун – Аэитато вя Ленто - гаршылашдырылмасы цзяриндя гурур.

        “Импровизасийа”дан сонра эялян “Гызларын рягси” инжялийи вя няжиблийи иля динляйижини валещ едир. Рягсин мелодик щярякяти гызларын эащ йахынлашмасыны, эащ да узаглашмасыны тясвир едир. Пйесин ясасыны рягс характерли сяжиййяви ритмик шякил тяшкил едир.

        “Ушаг пйеси” юз мелодикасына эюря силсилянин йаддагалан щиссяси олуб, юзцндя бешик мащныларына хас лайлай интонасийаларыны якс етдирир. Бурада йухуйа эедян ушаг вя она лайлай дейян ана образы жанландырылыр. Пйес гямли, тясирли ящвал-рущиййяйя маликдир, мелодийа дальавари сакит щярякятли олуб, кяскин сяслянмялярдян, сычрайышлардан узагдыр.

        “Дцшцнжя” пйесиндя ися тямкинли бир мющтяшямлик юзцнц бцрузя верир. Ясярин фактурасы щялак олан гящряманлара реквийеми хатырладыр. Пйес дярин кядярли дцшцнжяляри ачыглайыр. Бурадакы мелодик щярякятин гурулушу матям йцрцшцнц хатырладыр, инсан ахынынын йахынлашмасы емосионал йцксялишля мцшайият олунур вя кулминасийайа эятириб чыхарыр, бундан сонра ися кечиб эедяряк узаглашан йцрцш сяслянмянин тядрижян зяифлямяси иля мцшайият олунур.

        Силсиляни тамамлайан “Лязэинка” пйесиндя бястякар бу рягся хас олан сяжиййяви жизэиляри тяжяссцм етдирмишдир. Лязэинка рягсинин жялд, жошьун щярякятляри мусигидя ейни бир мелодик ифадянин дяфялярля тякрарланмасы иля габарыг верилир. Пйесин биринжи бюлмясинин ясасыны тяшкил едян мелодик фраза эащ минорда, эащ да маъорда сяслянир. Лад дяйишиклийи мусигийя щяр дяфя йени бойалар ашылайыр, о, эащ йумшаг, инжя, эащ да ирадяли вя эцмращ характер кясб едир. Мцшайиятдяки дягиг юлчцлц аккордлар рягс ритмини жанландырыр. “Лязэинка”нын орта бюлмяси даща ити щярякятли олуб, мелодийада бурульанлы фигурасийаларла, мцшайиятдя ися пассаъларла зянэинляшир.

        Пианочуларын репертуарында юзцнямяхсус йер тутан Щ.Немятовун пйесляр силсиляси бцтювлцкдя ифа олунаркян олдугжа ориъинал сяслянир вя мящз бу формада бястякарын йарадыжылыг цслубуну айдын тяжяссцм етдирир.

        Щяр бир инсан щяйаты ахар чайы хатырладыр, о, кичик, тямиз бир булагдан башлайараг, эетдикжя гцввятлянир вя эур ахараг, юз йолундакы бцтцн манеяляри дяф едя билир... Онун ня вахт вя щарада гырылажаьыны ися биз билмирик...

        П.С. Бястякар щаггында материаллары бизя тягдим етдийиня эюря Азярбайжан Театр хадимляри Иттифагынын сядри, халг артисти, профессор Азяр Паша Немятова юз миннятдарлыьымызы билдиририк.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page