МУСИГИШЦНАСЛЫГ
БАЛАКИРЕВ ПИАНОЧУ ВЯ ФОРТЕПИАНО БЯСТЯКАРЫ КИМИ
Ирадя АБДУРЯЩМАНОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙЛИ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНЫН ТЯДГИГИ АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИШЦНАСЛЫЬЫНЫН ЯСАС АРАШДЫРМА МЮВЗУСУ КИМИ
Земфира СЯФЯРОВА
БАЛАКИРЕВ ПИАНОЧУ ВЯ ФОРТЕПИАНО БЯСТЯКАРЫ КИМИ
Ирадя АБДУРЯЩМАНОВА
ЕЛМИ ЯДЯБИЙЙАТДА АЗЯРБАЙЖАН ХОР СЯНЯТИНИН ИШЫГЛАНДЫРЫЛМАСЫ
Сяидя МЯММЯДОВА
ЮМРЦН ЗЯНЭИН АККОРДЛАРЫ
Щюкумя ЯЛИЙЕВА
Г. ЩЦСЕЙНЛИНИН ЛИРИК МАЩНЫЛАРЫНЫН БЯЗИ МЯТН ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ ЩАГДА
Жейран МАЩМУДОВА
ФАГОТУН ИФАЧЫЛЫГ ТАРИХИ ВЯ БЯСТЯКАРЛАРЫН ЯСЯРЛЯРИНДЯ РОЛУ
Ялищейдяр ПАШАЙЕВ
ЯНЯНЯ ВЯ НОВАТОРЛУГ ПРОБЛЕМИ КОНТЕКСТИНДЯ МУСА МИРЗЯЙЕВИН ОРКЕСТР ЯСЯРЛЯРИНИН БЯЗИ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Шящла ЩЯСЯНОВА

 


Рус фортепиано мядяниййятинин Глинкадан сонракы инкишафы Гцдрятли дястя бястякарларынын фяалиййяти иля баьлыдыр. Онлар юз сяляфляринин, юнжя ися Глинканын янянялярини давам етдиряряк йарадыжылыгларында халг инжясяняти хязинясиндян бящряляндиляр.

        Милий Алексейевич Балакирев (1837-1910) йени тарихи шяраитдя Глинканын йолуну давам етдиряряк, мусиги инжясянятинин милли инкишафы наминя мцбаризя апаран йарадыжылыг истигамятиня башчылыг етмишдир. Чох истедадлы мусигичи, бястякар, щяля эянжлийиндя бюйцк профессионал билийя малик олан Балакирев фяал ижтимаи хадим, 60-жы иллярин габагжыл рус зийалыларынын ясил нцмайяндяси иди. Онун мараг даиряси щядсиз дяряжядя эениш иди: о мусигичи достлары иля Чернышевскини мцтаиля едир, ижтимаи щяйатын глобал мясялялярини мцзакиря едирди.

        Балакиреви башгаларындан фяргляндирян мцщцм кейфиййят – юз вятяниня, онун мядяниййяти вя инжясянятиня, тарихи кечмишиня олан дярин мящяббяти иди.

        60 – жы иллярин диэяр маарифпярвяр зийалылары кими Балакиревин дя вятянпярвярлик идейалары демократик истигамятдя иди. О, халг инжясяняти иля дяриндян марагланырды, имкан дахилиндя халг мащныларыны динляйиб, онларын хцсусиййятляри вя милли кюклярини арашдырырды.

        Балакирев эюркямли пианочу иди. Онун илкин фортепиано щазырлыьы иля анасы вя Ниъегород оркестринин дириъору Карл Ейзрих мяшьул олмушлар. Балакирев юз бястякарлыг вя ифачылыг фяалиййятиндя милли мусиги инжясянятинин инкишафы цчцн йорулмадан мцбаризя апармышдыр. Онун Глинканын щям опера вя симфоник, щямчинин, фортепиано ясярляринин тяблиьиндя бюйцк хидмятляри олмушдур. Балакирев юз ясярляри иля йанашы бир сыра рус бястякарларынын – Даргомыъски, Ласковски, Мусоргски, Кци, Лйапунов, Лйадовун да фортепиано пйеслярини бажарыгла ифа етмишдир.

        Балакиревин ифачылыг фяалиййятиндя Гярби Авропа бястякарларынын ясярляри дя мцщцм йер тутурду. Хцсусиля, Бетщовенин «Аппассионата» сонатасыны вя Бешинжи консертини гейд етмяк лазымдыр. Шопен, Шуман вя Листин йарадыжылыьы да онун репертуарында ящямиййятли йер тутмушдур. Демяк олар ки, Петербург динляйижиляри бу ясярлярля Балакиревин васитясиля таныш олмушлар.

        Балакирев эянжлик дюврцндя фортепиано мусигиси сащясиндя чох ишлямишдир. Артыг онун еркян йарадыжылыг дюврцндя милли-ориъинал, монументал ясярляр йаратмаг жящдляри мейдана эялир («Рус халг мащнылары ясасында бюйцк фантазийа», «Иван Сусанин» операсынын мювзуларына Фантазийа). Сонралар бу хятт онун оркестр цчцн йаздыьы - «Цч рус мащнысы ясасында цвертцра» (1858), «1000 ил» мусиги лювщясиндя (1862) вя с. ясярляриндя давам етдирилмишдир.

        Балакирев еркян йашларындан башга халгларын – хцсусиля дя гярби славйан вя гафгаз халгларынын милли мядяниййятиня бюйцк марагла йанашыр. 50-жи иллярдя йазылмыш бязи фортепиано пйесляриндя, хцсусиля мазуркаларда, «Чех цвертцрасында» гярби славйан мусигиси иля ялагя юзцнц эюстярир. Гафгаз образлары ися «Эцржц мащнысы» (1863), «Тамара» симфоник поемасы вя «Исламей» ясяриндя юз бядии тяжяссцмцнц тапмышдыр.

        50-жи иллярдя Балакирев консерт ъанры цзяриндя эярэин ишляйяряк юзцнцн бирщиссяли Фис-молл Консертини бястяляйир. Серов Консерти «поетик жящятдян дцшцндцрян, мараглы оркестр ифалы, парлаг, инжя мелодик щярякятли» ясяр кими сяжиййяляндирир.

        Фис-молл Консерти бястякарын истедадыны вя артан усталыьыны якс етдирся дя, Балакирев щягигятдя бянзярсиз ясяр йарада билмяди. Беля ки, Консерт юзцнцн лирик характери, интонасийа гурулушу вя фактурасына эюря Шопенин е-молл консертиня чох йахын иди.

        60-жы иллярдя Балакирев Ес-дур Консерти цзяриндя ишлямяйя башлайыр. Бу ясярдя бястякарын православ мювзулу рус милли консерти йаратмаг истяйи айдын эюрцнцр. Консерт мцяллиф тяряфиндян ифа олунараг достларынын бюйцк мараьына сябяб олду. Лакин, ясяр сона гядяр тамамланмады.

        Балакиревин фортепиано сонатасы йаратмаг истяйи дя бюйцк чятинликля башлады. Беля ки, о, сонатаны драматик, бир гядяр фажияви ясяр кими планлашдырырды. Бястякар илк сонатасынын биринжи вариантыны йекунлашдырыб, йени вариант фикирляшмяйя башлайыр вя ону да оп.5 Биринжи соната адландырыр. Щяр ики вариант бир-бириндян о дяряжядя фярглянир ки, санки тамам башга-башга ясярлярдир. Йалныз ясярин икинжи – мазурка щиссяси чох аз мигдарда дяйишиклийя уьрайыр.

        Монументал, драматик ясяр йаратмаг арзусу Балакиревя йалныз бир нечя илдян сонра – о да фортепиано цчцн дейил, оркестр цчцн йазылмыш «Крал Лир» цвертурасы васитясиля нясиб олур. Лакин, ону да гейд етмяк лазымдыр ки, соната цзяриндя эюрцлян иш цвертцранын йаранмасы цчцн бир щазырлыг мярщяляси иди.

        Балакирев эянжлик дюврцндя фантазийалар, консертляр вя сонаталардан ялавя скертсо, полка, мазурка вя башга фортепиано пйесляри дя йазмышды. Онун щ-молл скертсосу эюзял, мялащятли консерт пйеси олуб, уьурлу фортепиано ясярляри сырасына дахилдир. Пйесдя Шопенин ясярляринин тясири дуйулур. Мартеллато цсулунун тятбиги ися Лист пианизми иля олан ялагяни ачыглайыр.

        Ясяр «Исламей»ин йаранмасында мараглы щал кими мяшщурдур. Щяр ики ясярин мцхтялифлийиня бахмайараг, онларда «Шярг фантазийасы»ны хатырладан идейаны гейд етмяк лазымдыр. Бурада ики мювзу – биринжи динамик щярякятли, икинжи ися «Исламей»дя олдуьу кими лирик олуб, сонрадан парлаг ити сцрятя малик олур.

        Бу дюврдя йаранан фортепиано пйесляри ичярисиндя Фис-молл Полкасыны эюстярмяк олар. Балакиревин «Скертсо»дакы фярди йарадыжылыг жизэиляри Полкада даща габарыг шякилдя юзцнц бцрузя верир. Кядяр вя одлу ещтирасын романтик колоритля шяртлянмяси, мювзу материалынын чох да бюйцк олмайан вариасийалы дяйишикликлярля дяфялярля тякрары – бцтцн бунлар Балакиревя хас олан типик кейфиййятлярдир. Полка бястякарын мараглы ясярляриндян олуб, мювзу материалынын парлаглыьы иля диггяти жялб едир. Полкада рус вя шярг интонасийа сащяляринин бирляшмяси сонрадан Балакиревин бир чох ясярляриня хас олан мараглы жящятлярдян бириня чеврилир.

        Балакирев йарадыжылыьынын еркян дюврляриндя бир сыра фортепиано – ики ялли вя дюрд ялли, ики фортепиано цчцн ишлямяляр йарадыр. Бу ясярляря нязяр саланда артыг бястякарын бядии зювгц вя маарифчилик жящдляри юз яксини тапыр: Глинка – «Камаринскайа», «Испан цвертцрасы», «Кнйаз Холмски», «Тораьай»; Берлиоз – «Христосун ушаглыьы» ораторийасындан бир щисся. Балакирев фортепианонун кюмяйи иля классик ясярляри даща чох тяблиь етмяйя чалышырды. Тябии ки, о, ян чох Глинканын йарадыжылыьына цстцнлцк верирди. Гярби Авропа бястякарларындан ися Бетщовен вя Берлиозу даща йцксяк гиймятляндирирди.

        Балакиревин йарадыжылыьынын биринжи дюврцнц йекунлашдыран «Шярг фантазийасы» - «Исламей» - ясяри бястякарын инкишаф йолунда юндя эедян ясярляр сырасына дахилдир. Бу ясяр халг инжясянятини мянимсямядян, соната вя вариасийа формалары цзяриндя эярэин ишлямядян, виртоуз пианочулуг фактурасына йийялянмядян йарана билмязди.

        «Исламей» - Балакиревин йарадыжылыг ирсиндя мющтяшям йер тутан ян эюзял фортепиано ясяридир. Бу ясяр рус вя дцнйа фортепиано ядябиййаты тарихиндя юз сюзцнц демиш, мусиги инжясянятинин инкишафында мцщцм вя йени из гоймушдур.

        Фортепиано ядябиййатында илк дяфя олараг Гядим Шярг, онун зянэин мядяниййяти, халг жизэиляри вя мараглы мусиги инжясяняти ачыг-айдын тяжяссцм едилмишдир. Шярг мядяниййяти рус классик мусиги яняняляри иля тясвир олунараг, ясяря юзцнямяхсус кейфиййятляр ялавя етмишдир.

        «Исламей» 1869-жу илдя Москва шящяриндя йазылмышдыр. Бястякар Гафгаза сяйащят едян заман бу фикир онда йараныр. О йазырды: «Халг мусигиси иля марагланаркян мян чяркяз кнйазы иля таныш олдум. О, юзцнцн скрипкайа охшар халг чальы алятиндя халг мелодийасы – «Исламей»и ифа етди. Бу мяним щядсиз дяряжядя хошума эялди. Икинжи мювзу ися крым-татарлар арасында кифайят гядяр мяшщур олан бир мелодийа иди. Пйеси бястяляйяркян мян щеч бир програм нязярдя тутмамышдым. Садяжя, бяйяндийим мювзулары фортепианода симфоникляшдирмяк истяйирдим.» (Два письма Балакирева к Эдуарду Рейсу. Публикация и комментарии Э.Фрид. «Советская музыка», 1960, №5, стр.69).

        «Исламей»дя тяряннцм едилян халг образы бир-бириня тязад тяшкил едян ики мювзу иля сяжиййялянир: биринжи – одлу-ещтираслы, диэяри – лирик, хяйалпярвяр, романтик.

        Халг образынын тязадлы шякилдя ики планда ачылмасы рус классикляриндя чох тясадцф олунан бир щалдыр.

        «Исламей»ин биринжи мювзусу Гафгаз рягсляри олан гайтаьы, лекури вя с. хас мелодийадыр. Дайанмадан пулсасийа едян бярабяр сцрятли щярякят юлчцляри, ейни сясин дяфялярля тякрары, кяскин вурьулар мювзуйа хцсуси мющтяшямлик, бцтювлцк бяхш едяряк дахили гцввяни щисс етдирир.

ЯДЯБИЙЙАТ

1.Щцсейнова Т.М. Рус мусигиси тарихи ( ХЫХ ясрин биринжи йарысы) Бакы, Университет няшриййаты, 1991

2. Щцсейнова А. Мусиги сямимиййят мябяди. Айна Ушаг Енсиклопедийасы. Бакы, Айна мятбуат еви, 2001.

3.Алексеев А.Д.. Русская фортепианная музыка. М., 1963.

4.Асафьев Б.В. Русская музыка (Х1Х и начало ХХ века) Л., 1968.

5.Асафьев Б.В. Русская музыка от начала Х1Х столетия. М.- Л., 1930.

6.Левашова О., Келдыш Ю., Кандинский А. История русской музыки. т.1, М., 1973


Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page