ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АРИФ МЯЛИКОВУН ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИ ЦЧЦН «Ы СЦИТА»СЫ
Зяминя НЯЖЯФОВА
Search

ЭЯНЖ ТЯДГИГАТЧЫЛАР
АРИФ МЯЛИКОВУН ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИ ЦЧЦН «Ы СЦИТА»СЫ
Зяминя НЯЖЯФОВА
ГАРА ГАРАЙЕВИН МУСИГИСИ БЯДИИ МЯЗМУН ИШЫЬЫНДА
Вцсаля ГАРАКИШИЙЕВА
РЯШИД БЕЩБУДОВ - МЦЬЯННИ ВЯ АКТЙОР
Мярйям БАБАЙЕВА
ГАРА ГАРАЙЕВИН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ПРЕЛЦДИЙА ЪАНРЫНЫН РОЛУ
Елнаря АББАСОВА
АЗЯРБАЙЖАНДА ОПЕРА ИФАЧЫЛЫЬЫ СЯНЯТИНИН ИНКИШАФ ИСТИГАМЯТЛЯРИ
Нярэиз ЩЦСЕЙНОВА
АЗЯРБАЙЖАН АЛИ ПЕШЯКАР МУСИГИ ТЯЩСИЛИ СИСТЕМИ МЦАСИР ДЮВРДЯ
Натиг МУСТАФАЙЕВ
АЗЯРБАЙЖАНДА ДИРИЪОРЛУГ СЯНЯТИНИН ТЯШЯККЦЛЦНДЯ ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙЛИНИН РОЛУ
Мещрибан ГАСЫМОВА
ХХ ЯСРДЯ ТАР ИФАЧЫЛЫЬЫНЫН ИНКИШАФ ЙОЛЛАРЫ
Елшян ГУЛИЙЕВ

 


Милли мусиги хязинямизя юлмяз ясярляр бяхш едян Азярбайжан бястякарлыг мяктябинин лайигли нцмайяндяляриндян бири дя Ариф Мяликовдур. А. Мяликовун йарадыжылыг даиряси чох эенишдир. Бястякар мусиги ъанрларынын мцхтялиф сащяляриндя бир-бириндян мараглы ясярляр йаратмышдыр. Ясасян йарадыжылыьа ХХ ясрин 50-жи илляриндян башлайан бястякар бу иллярдя прелцдийа, сцита, скертсо, консертино, балет сцитасы, «Наьыл» симфоник поемасы, «Ы Симфонийа», «Фцзулинин хатирясиня» симфоник поема вя с. ясярлярини йазыр. 1961-жи илдя Н.Щикмятин либреттосу ясасында йаздыьы «Мящяббят яфсаняси» балетиня эюря дцнйа шющряти газанан бястякар бу иллярдя Н.Щикмятин сюзляриня романслар силсилясини, «Метомарфозлар» симфоник поемасыны, «Вятян» вокал симфоник поемасыны, Азярбайжан халг чальы алятляри оркестри цчцн «Сцита» вя «Лювщяляр» ясярини, симфоник оркестр цчцн 8 пйес, «ЫЫ Симфонийа», «Икиликдя» балетини, 70-жи иллярдян етибарян ися симфоник оркестр цчцн 12 пйес, «Торпаьын сяси» кантатасы, оркестр цчцн мащны, романс вя пйесляр, симфоник рягсляр, ЫЫЫ вя ЫВ симфонийаларыны, «Хатырла» ядяби симфоник поемасыны вя с. ясярлярини йазыр. «Ики гялбин дастаны» балетини, скрипка цчцн соната, В вя ВЫ симфонийаларыны ися бястякар 80-жы иллярдя йазмышдыр. Бястякар Тцрк хейриййячиси Ищсан Доьрамажыйа щяср етдийи «ВЫЫ симфонийа»сыны 1995-жи илдя тамамламышдыр. Ариф Мяликовун «Ябядиййят» адланан «ВЫЫЫ симфонийа»сы илк дяфя 2004-жц ил май айынын 10-да Азярбайжан Дювлят Филармонийасында сяслянмишдир. Бу симфонийа юлмяз лидеримиз Щ.Ялийев жянабларына щяср олунмуш, онун юлцмцндян сонра президент жянаб Илщам Ялийевин арзусу иля цмуммилли лидеримизин доьум эцнцндя сяслянмишдир.

        Бястякар бир чох кинофилмляря дя мусиги йазмышдыр. Бу филмлярин сырасына «Рцстям вя Зющраб», «Сийавуш», «Ахырынжы ашырым», «Гяриб жинляр юлкясиндя», «Ишаряни дяниздян эюзляйин», «Эежя гатарында гятл», «Щажы Гара» вя с. дахилдир.

        Ариф Мяликов щямчинин Н.Хязринин «Якс-сяда», «Торпаьа санжылан гылынж», В.Щцгонун «Гаврош», Н.Щясянзадянин «Атябяйляр», С.Вурьунун «Комсомол» поемасы ясасында драм тамашаларына йазылан мусигинин мцяллифидир.

        Эюркямли бястякар А.Мяликов Азярбайжан халг чальы алятляри оркестри цчцн дя бир чох сциталар бястялямишдир. Цмумиййятля, халг чальы алятляри оркестри бир сыра бястякарларымыз цчцн бир нюв «йарадыжылыг лабораторийасы» олмушдур. Онун Азярбайжан халг чальы алятляри оркестри цчцн илк сцитасы 1967-жи илдя йазылмышдыр. Бу ясяр Азярбайжан Телевизийасы вя Радиосунун халг чальы алятляри оркестринин ифасында уьурла сяслянмиш вя лентя алынмышдыр (Дириъор Н.Язимов).

        Бястякарын «Ы сцита»сы 3 щиссядян ибарятдир. О, бу сцитада юзцнямяхсус мусиги дилиндян истифадя етмишдир. Хцсусян бястякара хас олан синкопалы 8-лик, 16-лыг нотларын истифадяси, аксентли чяряк вя 8-лик нотларын ритмик шякилдя гейд олунмасы бястякарын йазы цслуб принсиплярини бир даща тясдиг едир.

        Сцитанын Ы щиссяси Аллегро модерато темпиндя верилир. Бу щиссядя няфясли вя мизраблы алятляр Азярбайжан халг мусигисиня хас ифа тярзи иля якс олунан мелодик мотивлярин ардыжыллашмасында мцщцм бир шян ящвал-рущиййянин йаранмасына хидмят едир. Бир-бирини явяз едян мцхтялиф нот груплашмалары ясярин бядии ифадя тярзинин даща мцщцм характердя верилмясиня шяраит йарадыр.

        Бястякар бу щиссядя дяйишкян юлчцлярдян истифадя едир. Юлчцляр ханялярин вя мелодик сяслянмялярин характериндян асылы олараг 2/4, 3/4, 4/4 дяйишкян юлчцлярдя юз яксини тапыр. Сцитанын Ы щиссяси 3/4 юлчцдя башлайыр. Бястякар бу щиссядя хцсусян шур лад-интонасийаларына цстцнлцк вермишдир1. Цмумиййятля, бцтцн сцита ясасян шур лад-интонасийаларына ясасланыр. Форма етибары иля бу щиссяйя а+б+б11 гурулушунда бахмаг олар ки, бу да куплет-вариасийа формасына уйьундур. Мцяллиф хцсусян юлчц дяйишилмяляри едяркян, мцхтялиф ханядахили ритмик шякиллярдян дя истифадя едир. Буну биз ханялярин груплашмасында, хцсусян дяф вя наьараларын ритмик шякилляри гейд етмяси заманы да мцшащидя едирик. Эириш ханяляри ейни ритмик шякилдя, йяни 3/4 юлчцдя, ханядахили ики 16-лыг, бир 8-лик, 8-лик пауза вя 8-лик нотларын груплашмасы шяклиндя оркестрин бцтцн алятляри тяряфиндян ифа олунур. Бястякар бурада флейта, тцтяк, балабан, дяф вя наьара, каманча, саз, тар вя фортепиано алятляринин груплашмасындан истифадя етмишдир. Эириш ханяляриндян сонра 2/4 юлчцдя сяслянян мелодик ифа ясасян каманчалар вя Ы тарларын ифасында баш верир. Даща сонра биз балабанларын чяряк, 8-лик, 16-лыг нотлара ясасланан ифасыны мцшащидя едирик. Бурада оркестр фактурасы ясасян ики планлы шякилдя якс олунур. Сонра ися тядрижян фактура дяйишкянлийиня цстцнлцк верилир. Биз балабанларын, каманчаларын, Ы тар вя бас тарларын ифасында аксентли 8-лик нотларын эцжлц вя зяиф зярбялярдя ифадя олунмасыны, ейни заманда, ЫЫЫ-ЫВ балабанларын, ЫЫ тарларын ифасында 8-лик нотларын пауза иля истифадясини, дяф вя наьараларын ися чяряк нотлары аксентли вязиййятдя ифа етмясини эюрцрцк. Бястякар каманчаларын ифасында вердийи аккорд бирляшмя сяслярини дивизийа шяклиндя якс етдирир. Биз беля бир шяклин секундалы вя терсийалы бирляшмясиня ЫЫ тарларын партийасында раст эялирик. Балабанларын, Ы тарларын ифасында ися синкопалы мелодик хятт давам едяряк каманча, ЫЫ тар, бас тар вя фортепианонун ифасында олан мелодийа иля бирляшир. Бу заман биз синкопалы зярбялярдя каманчаларын аксентли дивизийасына йенидян раст эялирик. Лакин ЫЫ тарларын ейни тембря малик олмасы иля Ы тарлар эцжлц вя зяиф зярбяляри йеня синкопалы 8-лик, чяряк, 8-лик нотлар ясасында груплашмасынын, балабан, Ы тарлар вя фортепианонун мелодик ифасынын дивизийа шяклиндя мцшайият олунмасынын да шащиди олуруг. Беляликля, Аллегро модерато темпиндя эириш ханяляриндян дярщал сонра башлайан а бюлцмц давам едяряк фортепиано, тарлар вя каманчаларын ифасында сясляняряк, б бюлцмцня гядяр давам едир. А бюлцмцндя биз щям дя ф вя мф нцансларына ясасланманы фактура гурулушундан мялум едирик. Лакин б бюлцмцнцн сяслянмяси заманы ися биз дяфин леэна штрихиндя 8-лик, чяряк, 8-лик нотларын ифасына, бундан ялавя ися тарлар, фортепиано вя сазын синкопалы чяряк, 8-лик нотларын пп нцансында ифасына раст эялирик. Балабанларын ифасында ися терсийа интервалына ясасланан мелодик ифанын дивизийа шяклиндя мцшайият олунмасы юзцнц эюстярир. Б бюлцмцнцн ифасы заманы синкопалы чяряк, 8-лик нотлар цзяриндя саз, тар вя фортепианонун мелодик ифасы хцсусиля ящямиййятлидир. Бу бюлцм дюрд ханядян сонра, 3-жц рягямин икинжи ханясиндя каманчаларын пизз штрихли ифасы иля вариант шяклиндя тякрар олунур. Вариант шякилли тякрарын сону 2/4 юлчцдя ифадя олунараг юз йерини Ы балабанын солосуна верир2. Бу соло дяф вя наьаранын пп нцансында зярбяляри гейд етмяси, 8-лик нотлар цзяриндя оркестрин апарыжы алятляринин Ы зярбяляри гейд етмяси иля хцсуси ящямиййят дашыйыр. Бурада биз каманчаларын вя сазын дивизийасына эцжлц вя зяиф зярбялярдя раст эялирик. Лакин бас тарлар вя фортепиано ися арпежио шяклиндя солону мцшайият едирляр.

        5-жи рягямин 4-жц ханясиндя биз артыг баьлайыжы ханяляря раст эялирик. Баьлайыжы ханялярдя бястякар ясасян пп нцансында, 16-лыг секстол нот груплашмаларындан 3/4 вя 4/4 юлчцлярдя истифадя етмишдир. Бурада йалныз балабан вя дяфин сяслянмяси нюгтяли йарым, 4/4 юлчцдя ися Ы балабан вя фортепианодан башга бцтцн алятлярин 8-лик нотлары эцжлц зярбялярдя гейд етмясини эюрцрцк. Сонра б1 бюлцмц тякрар олараг сяслянмяйя башлайыр. Беляликля, биз 7-жи рягямин 5-жи ханясиндя кулминасийанын баш вердийини эюрцрцк. Бурада ф нцансында бцтцн алятлярин 16-лыг, 8-лик, пауза вя цч 8-лик, балабанларын партийасында ися цч 8-лик, паузалы 8-лик нотларын груплашмасына раст эялирик. Бу груплашма давам едяряк 2/4 юлчцдя а1 бюлцмцня кечир. А1 бюлцмц 7-жи рягямин 11-жи ханясиндя диминиендо нцансында якс олунур вя Ы щиссянин сонлуг ханяляри сяслянир. Бурадакы сяслянмялярин, 8-лик, чяряк, паузалы 8-лик нотларын, паузаларын пп вя ппп нцансында Ы щиссянин сонуна доьру щярякяти баш верир. Даща сонра ися п нцансында зяиф зярбядя 2/4 юлчцдя Д-Т сычрайышы иля щиссянин сонлуьу баш верир. Биз щямчинин бурада каманчаларын пизз штрихли ифасына да раст эялирик. Бу сычрайышлар 8-лик вя чяряк нотларын ифасы иля баш верир.

        ЫЫ щисся Анданте модерато темпиндя, 6/8 юлчцдя башлайыр. Бястякар щиссянин сонуна гядяр бу юлчцнц сахлайыр.

        Сакит ифадя тярзи иля якс олунан мелодик мотивляр мцщцм халг мусиги ифадя тярзиня хас импровизасийа елементляри иля зянэинляшмиш рянэарянэ бойаларла якс олунур. Бу бойалар мцхтялиф алятлярдя мцщцм ифадя принсипи иля даща да зянэинляшир вя халгын щяйат мяишятиндя баш верян щязин, сакит характерлярин мцхтялиф тярздя якс олунма принсипини мейдана чыхарыр.


1. Щажыбяйов Ц. «Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары». Ясярляри. ЫЫ жилд. Б., 1965. 411 с.

2. Абдуллайева С. Азярбайжан халг чальы алятляри. Бакы. Адилоьлу, 2002. 454 с.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page