ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
АЗЯРБАЙЖАН ХАНЯНДЯЛИК СЯНЯТИНДЯ МУСИГИ МЯЖЛИСЛЯРИНИН РОЛУ
Телман ГЯНИЙЕВ
Search

ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
МУЬАМ МЯЖЛИСЛЯРИ ЯНЯНЯЛЯРИНИН ДАВАМЫ
Rafael MУСAЙЕВ
МУСИГИ ФОЛКЛОРУНА АИД БЯЗИ ГЕЙДЛЯР
Мющлят МЦСЛЦМОВ
АЗЯРБАЙЖАНЫН ГЕЙРИ-МАДДИ МЯДЯНИ ИРСИ: АШЫГ СЯНЯТИ
Ящлиман РЯЩИМОВ
АЗЯРБАЙЖАН ХАНЯНДЯЛИК СЯНЯТИНДЯ МУСИГИ МЯЖЛИСЛЯРИНИН РОЛУ
Телман ГЯНИЙЕВ

 


Азярбайжанда ханяндялик сянятинин йаранмасы, формалашмасы вя инкшафы бир чох амилляря ясасланмышдыр. Илк нювбядя бу сянят мцхтялиф ифачыларын сяс- вокал имканларындан вя муьам сянятинин мцхтялиф ифа цсулларынын сых вящдяти иля баьлы олмушдур. 1 Азярбайжан халгынын тарихи кечмишиня нязяр ясалсаг эюрярик ки, гядим адят- яняняляря сасланан новруз мярасимляри,жыдыр тамашалары, той мярасимляри, мящяррямлик тязийяляри иля баьлы мцхтялиф шябищлярин кечирилмяси халгын щяйат вя мяишятиндя дярин из салмыш,онун фолклоруна да тясир эюстярмишдир. Чох сянятлярин ейни башланьыждан йаранмасы, сонрадан мцхтялиф истигамятлярдя инкшафы тарихи диалектик методун данылмаз сцбутудур. Еля щесаб етмяк олар ки, гядим Азярбайжанда йуь мярасимляринин кечирилмяси вя ондан тюрянян бир чох инжясянят нювляри узун инкшаф йолу кечдикдян сонра юз мцасир шяклини алмышдыр. Ислам дининин йаранмасы иля баьлы бир чох адят- яняняляр шярг халглгрынын яксяриййятиндя олдуьу кими Азярбайжан халгынын щяйат- мяишятиндя дя ящмиййятли йерлярдян бирини тутмушдур. Еля буна эюрядир ки, дярвишлярин, мцхтялиф дин хадимляринин Ыслам дининин важиб хцсусиййятлярини эениш инсан кцтлясиня чатдырмаг мягсяди вя мцхтялиф авазчыларын, моизя верянлярин йаранмасы халгын щяйат- мяишятиня вя инжясянятиня дя юз мцщцм тясирини эюстярмишдир. 2

        Азярбайжан халгынын, цмумиййятля тцрк халгларынын щяйатында ашыг сянятинин дя ролу юз мцщцм хцсусиййятляри иля сечилир. Бу сянят юзцндя ифа, вокал вя рягс хцсусий-йятлтрини бирляшдирмякля йанашы, щям дя тцрк халгларына мяхсус мцхтялиф тарихи щадисяляри юзцндя жямляшдирир. 3

        Ханяндялик сянятиня эялдикдя, ону да гейд етмяк лазымдлр ки, Азярбайжанын мцхтялиф бюлэяляриндя бу сянят юзцнямяхсуслуэу иля сечилмишдир. Азярбайжанда мящяррямлик тязиййяляринин кечирилмяси заманы шябищ тамашаларында мцхтялиф авазларла охуйан вя бу мярасими даща да тясирли етмяк цчцн эюзял сясли авазчиларин олмасы ясас жящятлярдян бири олмушдур. Бу бахымдан шябищ тамашаларлнда иштирак едян инсанлар бу мярасимя чох жидди щазырлашмалы идиляр. Азярбайжанын мцхтялиф бюлэяляриндя олдуэу кими, Гарабаэын мяркязи Шуша шящяриндя ХЫХ ясрин ахырларына гядяр беля шябищ тамашаларынын кечирилмяси цчцн Ирандан хцсуси дярвишляр, мярсийяханлар дявят олунурду. Эет-эедя бу мярасимин щяр ил кечирилмяси шябищэярданлыг сянятини мейдана эятирир. Бу шябищэярданлыг мящяррямлик тязиййяляринин кечирилмясиндя эянжлярин ора жялб олунмасы хцсуси иля диггяти жялб едир. 4 Мящяррямлик мярасимляриня ики ай галмыш она хцсуси щазырлыг эюрцлцрдц. Бу бахымдан Гарабаьын Шуша шящяриндя Кярбялайи Гулунун, йяни, сяняти харрат олан Гулунун хидмятляри бюйцк олмушдур. Бурада Шябищ мярасиминя щазырлашан инсанлар ясасян ХЫХ ясрдя Харрат Гулу тяряфиндян тяйин олунурду. Мярасимдя иштрак едянлярин роллары Харрат Гулу тяряфиндян бюлцнцрдц. Мясялян, шябищ кечирилян заман мяжлис «Байаты-ширазла» башлайырдыса, шябищдя иштирак едянлярин щамысы бу муьамы йахшы билмяли идиляр. Онлардан бири муьамы мцяййян йердя кясдикдя, диэяри муьамы щямин йердян давам етмяли иди. Мясялян,мяжлис «Шур» иля башланырдыся,икинжи няфяр «Шур-шащназ»-«Дцэащ», цчцнжц няфяр «Шикястейи-фарс», дюрдцнжц «Щижаз», «Яраг» вя йа «Сарянж» охуйарды. Беляликля, «Шур» дястэащы тамаланарды. Нятижядя бу мярасимдя иштирак едиб охуйан ифажылар Шярг муэамлары иля йахындан таныш олур, бир нюв щямин ханяндяляр юйряндикляри дястэащлары той мяжлисляриндя дя охуйардылар.

        ХЫХ ясрин сонлары ХХ ясрин яввялляриндя ясасян Бакы, Шуша, Эянжя вя диэяр шящярлярдя ижтимаи-игтисади инкишаф эенишлянмишдир. Бу дювцрлярдя тойлар дюрд йеря бюлцнцрдц. Биринжиси цряфа мяжлисляры иди ки, бурайа йалныз Шярг муьамларына дяриндян бяляд олан ханяндяляр чаьырылыр, ясасян мцмтазлар, тажирляр, ясилзадяляр бу мяжлисдя иштирак едирдиляр. Икинжиси цряфа мяжлисляри иди ки, яснаф тойу адланырды, икинжи дяряжяли ханяндяляр иштирак едирдиляр. Ясасян бурада иштирак едян мцьянниляря эцзяштя эедилир, муьам охудугдан сонра, ел щаваларына эениш йер верилирди. Цчцнжцсц, лоту тойлары адланырды ки, бу тойларын кечирилмяси заманы дястэащ охумаьа ещтийаж йох иди. Бу тойларда ясасян пул йыьар, гыз ойнадардылар. Зурначылар дястясинин иштиракы иля рягсляр ифа олунурду. Ясасян ряггасяляр вя мцтрибляр бу мяжлисдя иштирак едирдиляр. Ханяндяляр ися гызлар ойнайан заман «Шикястейи-фарс», «Шащназ», «Гатар» охуйардылар. Дюрдцнжцсц, ермяни тойлары иди ки, бу тойларда даима Азярбайжан ханяндяляри охуйардылар. 5

        Бу дюврдя Шушада М.М.Няввабын, Шамахыда Мащмуд аьанын, Бакыда Мяшяди Мялик Мансуровун мусиги мяжлисляри фяалиййят эюстярирди. Беля мусиги мяжлисляриндя йетишян мусигичиляр ясасян муьамларын дцзэцн ифа олунмасына хцсуси гайьы эюстярмишляр. Мясялян, Щажы Щцсц «Зяминхаря» вя «Шцштяр», Мяшяди Иси «Мащур », Бцлбцлжан «Щасар – Мцхалиф», Мирзя Мяммядщясян «Мянсуриййя» , Гасым Абдуллайев «Забул», Малыбяйли Щямид «Раст», Ислам Абдуллайев «Йетим сеэащ», Шякили Ялясэяр «Шур», Сейид Мирбабайев «Симайи-шямс», Ж.Гарйаьды оьлу «Щейраты», Кечячи оьлу Мящяммяд «Байаты Гажар» муьамларыны ян йахшы ифа едян сяняткарлардан олмушлар.

        Гарабаьда М.М.Нявваб (1833-1918) ясасян ханяндя Щажы Щцсцнцн иштиракы иля «Ханяндяляр мяжлиси», Харрат Гулу вя Хуршидбану Натяванын тяшкил етдийи «Мяжлиси цнс» (Бу мяжлис сонрадан «Мяжлиси фярамушан» адландырылмышдыр), Шамахыда Мащмуд аьа Ящмяд аьа оьлунун (1826-1896) хейриййячилийи иля «Бейтцс- Сяфа», Бакыда ися Мяшяди Мялик Мянсуровун (эюркямли тарзян Мансур Мансуровун атасы) (1838-1809) Ичяри шящярдя тяшкил етдийи Мусиги мяжлиси «Мяжмцс-Шцара» мювжуд олмушдур. Ону гейд етмяк лазымдыр ки, М.М.Мансуровун «Мусиги мяжлиси» Шуша вя Шамахы мяжлисляри кими щяртяряфли фяалиййят эюстяря билмямишдир. 6

        ХЫХ ясрин йарысында Шушанын мядяни щяйатында Мир Мющсцн Няввабын мяшщур мцьянни Щажы Щцсц иля йаратыьы мусиги мяжлисинин жох бюйцк ролу олмушдур. Шцша мусиги мяжлисиндя дюврцн мяшщур ханяндяляриндян Щажы Щцсц, Мяшяди Иси, Мирзя Мухтар, Дяли Исмайыл, Кештазлы Щяшим, Малыбяйли Жцмшцд, Сяттад бяй, Мяшяди Дадаш, тарзянлярдян Мяшяди Зейнал, Малыбяйли Щямид, Мирзя Садыг Ясяд оьлу вя башгаларынын иштиракы бу мяжлисин шющрятини даща да артырмышдыр.Шцша мусиги мяжлиси Азярбайжанда ханяндялик сянятинин тяряггисини тямин етмякля илк « Азярбайжан милли ханяндялик мяктяби » нин ясасыны гоймуш олду.

        Шамахыда Ширван мащалында Мащмуд Аьанын сахладыьы мусиги мяжлисиндя мцхтялиф шящярлярдян ифачылар иштирак едирди. Бу гонагларын онун маликанясиндя олмасы Шамахынын мядяны щяйатына мцсбят тясир эюстярмишдир. Бу ханяндялярдян Щажы Щцсц, Мяшяди Иси, Ябдцлбаьы (Бцлбцлжан), Жаббар Гарйаьды оьлу, Мирзя Мящям-мядщясян, Сяттарбяй, Шцкцр, Мещди Мябуд, тарзянлярдян Мирзя Садыг Ясяд оьлу, Яли Ширази, Топал Мяммядгулу вя с. кими ифачылар бу «мусиги мяжлисляри»ндя иштирак едирдиляр. Бунула йанашы Мащмуд Аьанын сарайында даима ханяндя вя сазяндяляр вар иди. Бу мусиги мяжлисляри ардыжыл сурятдя кечирилирди.


1.Т.Бцнйадов «Ясрлярдян эялян сясляр» Б., «АДН»,1993,264с. с.99-200

2. Ц Щажыбяйли «Азярбайжан халг мусигисинин ясаслары» Б., «Йазычы» 1985, 145с.

3. Ф.Шушински «Азярбайжан халг мусигичиляри» Б., «Йазычы» 1985, 487с 16-23

4. Ф.Шушински «Азярбайжан халг мусигичиляри» Б., «Йазычы» 1985, 487с 16-23

5. Ф.Шушински «Азярбайжан халг мусигичиляри» Б., «Йазычы» 1985, 487с, 16-23 с.

6. Р.Зющрабов «Муьам» Б., Азярняшр, 1991, 217с 42 с.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page