БИБЛИОГРАФИЙА
УСТАД ХАНЯНДЯ ЖАББАР ГАРЙАЬДЫОЬЛУНУН ХАТИРЯСИНЯ ДЯЙЯРЛИ ТЮЩФЯ
Лейла МЯММЯДОВА
Search

БИБЛИОГРАФИЙА
КЛАССИК АШЫГ ИРСИНИН ЙЕНИ НЯШРИ
Камиля ДАДАШ-ЗАДЯ
УСТАД ХАНЯНДЯ ЖАББАР ГАРЙАЬДЫОЬЛУНУН ХАТИРЯСИНЯ ДЯЙЯРЛИ ТЮЩФЯ
Лейла МЯММЯДОВА
СЮЗДЯ ЩЯКК ОЛУНМУШ ЗАМАН
Пярвиз ГУЛИЙЕВ
БЯСТЯКАР ЩАГГЫНДА ИЛК МОНОГРАФИЙА
Цлкяр ТАЛЫБЗАДЯ

 



        Бу эцн шифащи яняняли мусигийя мараг дурмадан артыр, бцтцн юлкя мигйасында бюйцк ящямиййят кясб едир. Бу чичяклянмянин яламятляри щяр йердя юзцнц бцрузя верир. Бу бахымдан Щейдяр Ялийев Фондунун вя онун Президенти ханым Мещрибан Ялийеванын муьама, ашыг сянятиня вя цмумиййятля халг инжясянятиня мараьын дирчялдилмясиндя явязсиз хидмятлярини гейд етмялийик. Мясялян, 2005-жи илдя “Гарабаь ханяндяляри” мусиги албомунун няшри, 2008-жи илдя Азярбайжанда илк дяфя олараг, “Муьам енсиклопедийасы”нын няшри, “Цзейир дцнйасы” адланан мющтяшям бир лайищясинин щяйата кечирилмяси, 2009-жу илдя “Муьам мяркязи”нин ачылышы вя «Муьам дцнйасы» бейнялхалг Фестивалын кечяирилмяси вя с. юлкянин мусиги ижтимаи щяйатында мцщцм щадися олду. Бундан ялавя, Щейдяр Ялийев Фонду тяряфиндян республикада мцтямади олараг, муьам мцсабигяляри кечирилир, мцсабигя галибляринин хариждя гастрол сяфярляри тяшкил олунур, бунунла да Азярбайжан муьам сянятинин фяал тяблиьаты апарылыр.

        Бцтцн бунлар шифащи яняняли мусигинин горунмасынын вя йенилянмясинин ян йахшы вя йеэаня дцзэцн йолудур. Вя мящз инди, ХХЫ ясрин яввялиндя “жанлы” сянятя ганадларыны эениш ачараг йенидян там эцжц иля сяслянмясиндя зярури тякан импулсу верилмяси бизим цчцн яламятдардыр. Ялбяття ки, инжясянятин бу нювцнцн естетик дяйярини эюрмяк, дярк етмяк вя гиймятляндирмяк, бялкя дя сяняти билмяйянляр цчцн чятиндир. Лакин еля буна эюря дя бизим мусигишцнас алимляримиз чалышырлар ки, халгымызын мусиги интеллектуал потенсиалыны зянэинляшдирмяйя, ону ашаьы сявиййяли “мащны ахынындан” горумаьа жан атырлар. Сирр дейил ки, ХХ ясрин 80-жы илляриндян башлайараг, дцнйанын бир чох юлкяляриндя мцяййян сосиал груплара цнванланмыш “мащны конвейери” жанлы, функсионал мусиги мящсулларынын ясас формасына чеврилмишдир. Тяяссцф ки, Азярбайжан да бу мянада мцстясналыг тяшкил етмир. Буна эюря дя бизим мяняви ирсимизин, Азярбайжан мусиги мядяниййятинин тарихиня щяср олунмуш йени китабларын вя тядгигатларын йаранмасы хцсусиля гиймятлидир.

        Бу йахынларда Щейдяр Ялийев Фондунун тяшяббцсц иля эюркямли мусигишцнас алим, АМЕА-нын мцхбир цзвц, Азярбайжанын ямякдар инжясянят хадими вя ямякдар елм хадими, сянятшцнаслыг доктору, профессор Земфира Сяфярованын Гарабаь муьам мяктябинин парлаг нцмайяндяляриндян бири Жаббар Гарйаьдыоьлуна щяср олунмуш “Шярг мусигисинин пейьямбяри” адлы китабы (Б., “Шярг-Гярб”, 2008, -160 с.) ишыг цзц эюрмцшдцр.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, мусиги ижтимаиййяти Жаббар Гарйаьдыоьлу (1861-1944) щаггында китабларла артыг танышдыр. Хцсуси олараг Фирудин Шушинскинин 1987-жи илдя няшр олунмуш “Жаббар Гарйаьдыоьлу” китабыны гейд етмяк истярдик1. Лакин ону да демялийик ки, бу жцр китаблар ясасян хатиря гябилиндяндир. Бундан фяргли олараг, З.Сяфярованын китабы тутумлу елми тядгигат олуб, илк дяфя чап олунан ялйазма вя нот материаллары иля зянэиндир. З.Сяфярованын китабы Жаббар Гарйаьдыоьлу щаггында бцтцн яввялки материаллары жямляшдиряряк, бюйцк ханяндянин там йарадыжылыг портретинин йарадылмасы мягсядини дашыйыр. Ейни заманда, эениш охужу мараьыны тямин едяряк, китабда материалларын охунаглы бир дилля тягдим олунмасыны да хцсуси гейд етмялийик. Бцтцн бцнлар алимин иллярля топладыьы тяжрцбянин эюстярижиляридир. Хатырладаг ки, З.Сяфярова Азярбайжан мусиги елминин актуал мясяляляриня щяср олунмуш 20-дян артыг китабын мцяллифидир.

        “Шярг мусигисинин пейьямбяри” китабы илк сящифяляриндян бизи Азярбайжан мусиги аляминя апарыр. Китабын юн сюзцндя мцяллиф “Азярбайжан мусигиси” мяфщумуну айдынлашдырараг, щяр бир азярбайжанлы вя щяр бир мусигичи цчцн Шуша шящяринин ня демяк олдуьуну вурьулайыр. Ахы Шуша “муьамын бешийи”, “Гафгазын консерваторийасы” дыр. Мцяллиф Жаббар Гарйаьдыоьлу иля шяхсян таныш олмуш вя ону “Шярг мусигисинин пейьямбяри” адландырмыш мяшщур рус шаири Серэей Йесенинин сюзлярини йада салыр: “Ким охумаьы бажармырса, о, Шушалы дейил”2. Азярбайжана гыса бир мцддятя сяфяр етмиш рус шаиринин бу сюзляри Шушанын бизим цчцн ня демяк олдуьуну яйани нцмайиш етдирир. Гейд едяк ки, С.Йесенинин ханяндянин сянятиня валещ олараг, Жаббар Гарйаьдыоьлуна шеир щяср етмяси дя яламятдардыр. Щямин шеир бу сюзлярля башланыр: “Мян йалныз о эцлц севирям ки, кюкляри торпаьа мющкям баьлыдыр” («Я только тот люблю цветок, который врос корнями в землю») 3.

        Китабын эириш щиссясини, сюзцн ясл мянасында, Азярбайжанын мусиги мядяниййяти тарихинин парлаг сящифяляриня даир мцщазиря, щямчинин, тамамланмыш елми тядгигат щесаб етмяк олар. Бу, Азярбайжан мусиги инжясянятинин вя ханяндялик сянятинин йаранмасы вя тяшяккцлц тарихиня ретроспектив бир бахышдыр. Бу щисся Земфира Сяфярованын бир тядгигатчы алим кими елми йарадыжылыьынын бюйцк бир щиссясини щяср етдийи Сяфияддин Урмявинин (1217-1294), Ябдцлгадир Мараьаинин (1353-1435), Мир Мющсцн Няввабын (1833-1918) мусиги трактатлары ясасында ишлянилмишдир. Даща сонра ися эириш мягалясиндя гыса шякилдя ХЫХ ясрин сону вя ХХ ясрин яввялляриндя ханяндялик сянятинин сяжиййяси верилир ки, бу да тядгигатын ясас мягсядини тяшкил едян Жаббар Гарйаьдыоьлунун шяхсиййятинин, йарадыжылыг симасынын юйрянилмяси цчцн зямин щазырлайыр.

        Китабын Ы фясли Жаббар Гарйаьдыоьлунун щяйат йолуна щяср олунур. Мялум олдуьу кими, ханяндяляримизин бир чоху, о жцмлядян, Жаббар Гарйаьдыоьлу Шушада анадан олмушдур. Мящз буну вурьулайараг, Ы щисся символик бир ад дашыйыр: “Илк дяфя Шушадан ужалан сяс”. Бурада Жаббар Гарйаьдыоьлунун йашайыб-йаратдыьы мцщит дяйярляндирилир, дащи ханяндянин щяйаты щаггында чохлу йени, бу вахта гядяр мялум олмайан фактлар ачыгланыр. Хцсусиля Азярбайжан Милли Елмляр Академийасы тяряфиндян Жаббар Гарйаьдыоьлунун гардашына, ханяндяйя щяср олунмуш “Мяшяди Мящяммяд Бцлбцл” адлы китабын (Бакы, 2008) няшри иля баьлы мялумат диггятялайигдир. Щямчинин, илк дяфя чап олунмуш АМЕА-нын Мемарлыг вя Инжясянят Институтунун архив сянядляри, Щцсейн Жавидин ев-музейинин материаллары, Жаббар Гарйаьдыоьлунун аиля архинин материаллары да мараглыдыр,

        Бу бюлмядя Жаббар Гарйаьдыоьлунун цч мащнысы – «Памбыг», «Вур чякижи», «Бясти» - З.Сяфярова тяряфиндян нота йазылмыш илк няшри хцсуси мараг доьурур4. Бунлар Жаббар Гарйаьдыоьлунун кичик гызы Шящла ханыма щяср олунмуш вя онун ифасындан нота йазылмыш мащнылардыр.

        Китабын ЫЫ фяслиндя Жаббар Гарйаьдыоьлунун йарадыжылыг йолу ящатя едиляряк, ханяндянин консерт вя педагоъи фяалиййяти ишыгландырылыр. Бурада щям дя АМЕА-нын Мемарлыг вя Инжясянят Институтунун мараглы архив материаллары тягдим олунмушдур. Онларын арасында Жаббар Гарйаьдыоьлунун илк дяфя няшр олунмуш ялйазмасы хцсусиля ящямиййятлидир.

        “Азярбайжан мусигисинин кечмиши щагында хатиряляр” адланан бу елми тядгигат иши цч щиссядян ибарятдир. Онун биринжи щиссяси ХЫХ ясрин мяшщур ханяндя вя чальычыларына щяср олунмушдур; икинжи щиссядя муьамын инкишаф тарихи вя муьамларын гурулуш хцсусиййятляри ишыгландырылыр; цчцнжц щиссядя бир чох мащны вя тяснифлярин мятнляри верилмишдир. Бундан ялавя, Жаббар Гарйаьдыоьлу бу ишиндя бир сыра мяшщур ханяндялярин - Щажы Щцсцнцн, Мяшяди Исинин, Мирзя Мяммядщясянин, Ала Паласоьлунун, Кештазлы Щяшимин, Ябдцлбаьы Зцлаловун, Дяли Исмайылын, Садыгжанын вя башга устадларын муьамын мянимсянилмяси цчцн гиймятли олан фикирлярини тягдим етмишдир.

        Ону да демяк лазымдыр ки, Жаббар Гарйаьдыоьлу бир ханяндя кими методист олмагдан даща чох йарадыжы сяняткар иди. Ондан дярс алмыш вя сянятин йцксяк зирвясиня ужалмыш шаэирдляри она чох боржлудурлар. Чцнки о, шаэирдляриня муьамы садяжя юйрятмякля кифайятлянмирди, о, бюйцк бир иш эюрцрдц – эянж ханяндялярин гялбиндя илщам гыьылжымларыны, сянятя мящяббят аловландырырды.

        Устад юз давамчыларына ашылайырды ки, муьам сянятинин йени, щяля кяшф олунмамыш, ачылмамыш лайларыны, сирлярини юйрянмяйя жан атсынлар. О, эянжлярдян Ясл Сяняткар йетишдирирди. Буна эюря дя онун йетирдийи ханяндяляр – Сейид Шушински, Бцлбцл, Хан Шушински, Зцлфи Адыэюзялов вя б. юз мющтяшям сяняткарлыьы иля валещ едирляр: бурада пешякарлыгдан даща чох йарадыжылыг юня чыхыр.

        Жаббар Гарйаьдыоьлу юз ишэцзарлыьы иля, дахили интизамы иля дя сянят йолдашларына нцмуня олараг, йарадыжылыг илщамы вя жошгун артистлик ещтирасы иля црякляри фятщ едирди. Жаббар Гарйаьдыоьлунун сяняти ондан сонракы ханяндяляр няслинин, бизим мцасирляримизин йарадыжылыьында йашайыр. Ялибаба Мяммядов, Ариф Бабайев, Аьахан Абдуллайев, Алим Гасымов кими халг арасында чох севилян вя дяйярляндирилян ханяндялярин йарадыжылыьы буна дялалят едир ки, Жаббар Гарйаьдыоьлунун парлаг сяняти изсиз сюнцб эетмямишдир, о, эяляжяк нясилляря ютцрцлян янянялярдя йашайыр.

        Китабын сонунда Жаббар Гарйаьдыоьлунун репертуарындан 50 мащнынын нот йазысы тягдим олунмушдур. Мащнылар 1938-жи илдя фоноваликляря йазылараг, Сяид Рцстямов тяряфиндян нота алынмышдыр. Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, чохсайлы граммофон валлары эяляжяк нясилляр цчцн Жаббар Гарйаьдыоьлунун ишыглы сясини вя виртуоз ифачылыг сянятини горуйуб сахламышдыр. Бу сянят, сюзцн ясл мянасында, хялги вя дащийаня иди. Ону да дейяк ки, ХХ ясрин яввялляриня аид олан бир чох кющня сясйазылары 2005-жи илдя бярпа олунмуш вя йухарыда ады чякилян “Гарабаь ханяндяляри” мусиги албомуна дахил едилмишдир.

        Китабда верилмиш сон сюздя мцяллиф бцтцн фикирлярини йекунлашдырараг, Жаббар Гарйаьдыоьлунун йарадыжы шяхсиййятинин Азярбайжанын муьам сянятинин инкишафында вя тяблиьиндяки ролу вя ящямиййятини мцяййян едир. Земфира Сяфярова Жаббар Гарйаьдыоьлу щаггында юнжцл сяняткарлармызын – Цзейир Щажыбяйовун, Фикрят Ямировун, Мирзя Ибращимовун, Сямяд Вурьунун вя б. сюйлядийи фикирляря мцражият едяряк, ханяндянин портрет жизэилярини даща да дольунлашдырыр.

        Китабын сон сящифяляри Шушайа цнванланмышдыр, онлар кядяр, цмид вя емосийаларла долудур... Бяли, Шушанын гайтарылмасы – бу Азярбайжан халгынын ян бюйцк аьрысы вя арзусудур. Тягдирялайигдир ки, Азярбайжан алимляри вя ханяндяляри, щямчинин йетишмякдя олан мусигичиляр нясли Гарабаь муьам мяктябинин яняняляриня вя ирсиня гайьыкешликля йанашыр вя ону горуйурлар. Бцтцн бунлар бизя цмид верир ки, торпагларымызын гайтарылмасы эцнцнц ня гядяр эюзлямяли олсаг да, бизим истедадлы эянжлийимиз, щямин “шифащи яняняли мусигинин” дашыйыжылары муьам сяняти сащясиндя юзцндян яввялки нясиллярин муьам рущуну горуйуб сахлайажаг. Аллащдан арзулайырыг ки, онлар «аз вя чох дяряжядя жидди кодлашдырылмыш мусиги мятнини» эяляжяк нясилляря ютцря билмякдян башга, Азярбайжан мусиги мядяниййятинин эюркямли нцмайяндяляринин Цзейир Щажыбяйов, Фикрят Ямиров, Гара Гарайев, Нийази, Сейид Шушински, Хан Шушински, Бцлбцл, Гурбан Примов, Жаббар Гарйаьдыоьлу вя диэяр сяняткарларымызын муьам сянятинин чичяклянмяси вя тяряггиси наминя ямяйини горусунлар...

        Сонда гейд етмяк истярдик ки, Земфира ханым Сяфярованын “Шярг мусигисинин пейьямбяри” китабы бцтювлцкдя Азярбайжан мусиги инжясянятинин мащиййяти щаггында вя билаваситя ханяндя Жаббар Гарйаьдыоьлунун сяняткарлыьы щаггында мцяллифин юзцнямяхсус фикирляринин жювщярини якс етдирир. Китабын щяр сящифяси мцяллифин дяйишмяз мювгейини, актуал бахышларыны, эярэин фяалиййят нябзини нцмайиш етдирир. Тяяжжцблц дейил ки, бу китаб ишыг цзц эюрян кими охужу кцтляси арасында эениш йайылды, чцнки тягдим олунан бу китаб, щягигятян дя бу эцн Жаббар Гарйаьдыоьлуна щяср олунмуш ян ящямиййятли, енсиклопедик характерли, цмумиляшдирижи бир тядгигатдыр.

        Ялбяття ки, мусигишцнас-алим З.Сяфярованын истедады масштаблы олдуьу цчцн, бу щагда фикирляримиз бир мягалянин чярчивясиня сыьмайа биляр. Ахы онун тякжя китаблары дейил, щяр бир мягаляси бу жцр дярин тящлилляр тяляб едир. Бу кими йарадыжылыг ахтарышларын яламятляри онун йцксялишинин ясил зяманятидир. Беля ки, З.Сяфярованын бюйцк фяаллыьы иля сечилян тядгигатчылыг иши, онун елми йарадыжылыьы Азярбайжанын мяняви ирсиня ян эюзял тющфядир. Буна эюря дя инамла дейя билярик ки, Азярбайжан мусиги елминин тякжя бу эцнц дейил, щям дя сабащы Земфира Сяфярова кими мусиги хадимляринин ады иля баьлыдыр.


1. Земфира Сяфярова. “Шярг мусигисинин пейьямбяри”. Бакы, “Шярг-Гярб”, 2008, с. 54.

2. Йеня орада, с. 53.

3.Йеня орада. С. 62-63.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page