МУСИГИШЦНАСЛЫГ
МЦАСИР ЯСЯРЛЯРИН ИНТЕРПРЕТАСИЙА ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Майа САДЫГЗАДЯ
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
Ш. АХУНДОВАНЫН МАЩНЫЛАРЫНДА ПОЕТИК МЯТНЛЯРИН РИТМИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Жейран МАЩМУДОВА
УШАГЛАР ЦЧЦН МУСИГИЛИ ТАМАШАЛАР
Зцлейха БАЙРАМОВА
И.С.БАХЫН ОРГАН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ХОРАЛ ЪАНРЫНЫН ИШЛЯНМЯ ПРИНСИПЛЯРИНЯ ДАИР
Лейла ГАФАРОВА
МУСИГИ МЦЯЛЛИМИ КАДРЛАРЫНЫН ЩАЗЫРЛЫЬЫНДА
Мещри ЯЛИЙЕВА
МЦАСИР ЯСЯРЛЯРИН ИНТЕРПРЕТАСИЙА ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Майа САДЫГЗАДЯ
АЗЯРБАЙЖАН МУЬАМЫНЫН БЯЗИ АСПЕКТЛЯРИНИН ТЯДГИГИНЯ ДАИР
Ряна МЯММЯДОВА
ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙОВУН ЕЛМИ ИРСИНДЯ МЯГАМ ВЯ МУЬАМ ТЕРМИНЛЯРИНИН ШЯРЩИНЯ ДАИР
Жямиля ЩЯСЯНОВА

 


Мцасир ясярлярин интерпретасийасынын юзцнямяхсус жящятляри вардыр. Бунлардан бири ясярля танышлыьын илкин мярщялясиндя инструментдян кянар мятнин йазылышыны нязярдян кечирмяк вя бунунла да там бядии сурят (образ) йаратмагдыр.

        Бу мярщяля она эюря важибдир ки, мцасир ясярлярин йазылышы беля чох эялиз вя гейри-адидир. Онлардан бязиляри илкин бахышда даща чох щяр щансы бир схемя, чертйоъа вя йахуд да ки, сцрреалист ряссамларын шякилляриня бянзяйир.

        Башга сюзля, мцасир ясяр щяр щансы бир «матрисайа» бянзяйир. Цмумиййятля, щяр щансы нот йазысы беля бир матрисадыр. Лакин мцасир мусигидя бу даща гялиз формалар алыр вя щяр ифачы онун «шифрясини» юзцня мяхсус мящарятля ачыр. Бурада сюзсцз, онун мусиги истедады, бядии интуисийасы, сящня тяжрцбяси бюйцк рол ойнайыр. Ифачы мцхтялиф нахышлар, фигурлар вя с. эюрцнцшляр архасында мусигинин рущуну вя онун ясл мащиййятини дуймалыдыр.

        Цмумиййятля, «интерпретасийа» (латынжа: интерпретатио-«тяржцмя») эениш мянада анламаг, баша дцшмяк, йозмаг, мяна чыхартмаг демякдир.

        Бядии мянада ися бу мусиги ясярини онун нот йазылышы формасындан сяс тембр васитяси иля бядии образа чеврилмясидир.Шцбщясиз ки, бу заман ифачы ясярин дяринликляриня варыб, ону йозмалыдыр вя она хас олан, онун мянасындан эялян драматурэийаны, фактураны, темпи дуймалыдыр. Мясялян, интерпретатордан инжя вя дуйумлу нцанс иши тяляб олунур ки, бу да нятижядя чохшащяли сяс палитрасы йаратмаг иля, ясярин бядии сурятинин формалашмасына эятирир. Йяни, ифачы ясярин тямялиндя олан бядии мягсяди дуймаьа гадир дейился, о заман метроритмик ишаряляр, мцхтялиф нишаняляр вя башга эюстяришляр юз – юзлцйцндя щеч бир мяна кясб етмирляр.

        Бунунла да, ифачы- интерпретатор ясярин юзцня мяхсус ортаг мцяллифи олур вя онун ясас мягсяди бястякарын фикрини щяртяряфли ифадя етмякдир.

        Мясялян, мяшщур франсыз пианочусу Алфред Корто (1877-1962) Парис Консерваторийасында интерпрефасийа курсу дейяряк, тез-тез Антон Рубинштейнин сюзлярини юз тялябяляриня мисал эятирирмиш: «Бетщовени чалмырлар, амма йенидян бястяляйирляр... Ифа икинжи бястядир...» Мяшщур маестронун бу сюзляри Алфред Кортонун йарадыжылыьынын тямялиндя олуб. О,юз тялябяляриня дя даим буну тювсийя едиб ки, ифанын ясасы тяхяййцлдир.

        Ясяр щяр ифа олундуьу заман санки йенидян йараныр. Бу да интерпретасийанын мяьзидир. «Интерпретатор -садяжя ифачы демяк дейил, бу сюз даща бюйцк мяна дашыйыр, чцнки о ясяри модуля етмяйи бажармалыдыр, садяжя йазыланы реализя етмямялидир, йяни мусигичинин реаллыьы садяжя мятн дейил» (тяржцмя-мцяллифиндир; Е.Ансерме Мусиги щаггында сющбятляр. М.Ленинград шюбяси 1965 ил с.17). Бцтцн бу амилляр мцасир мусигидя даща да габарыг шякил алыр вя ифачы цчцн ясл мцасирлик юз заманынын нябзини тутмаг, психолоэийасыны щисс етмяк вя онун айрылмаз щиссяси олмаг демякдир.

        Мцасир ясярля танышлыгда ифачынын ясас мягсяди ондан ибарятдир ки, онун формасыны, структуруну имкан дахилиндя дягиг, дольун тяйин етсин вя юз интерпретасийасыны мусиги мянасында ясл драматурэийа ганунларына уйьун гурсун. Шцбщясиз, ону даща эениш шякилдя дярк етмяк цчцн, бястякарын цмуми йарадыжылыьыны даща мцкяммял билмяси мцщцм рол ойнайыр. Щятта бу шякилдя интерпретатор цчцн имкан даирясиндя бястякарын йарадыжылыг «мятбяхи» иля даща йахындан таныш олмаг чох мягсядя уйьун олар. Бурада нотлардан башга мцхтялиф вербал мянтляр, шякилляр, щяндяси вя гейри - щяндяси фигурлар, рягям схемляри вя с. ола биляр. Бир сюзля, бястядян юнжя эялян проссес иля танышлыг ифачынын ясяри даща дольун вя там шякилдя тягдим етмясиня йардым олур.

        Ясяр цзяриндя ишляйяркян онун фактурасы иля танышлыг илк мярщялядя важиб йер тутур, чцнки фактура-мусигинин гишасы вя материалы формалашдыран ясас амиллярдян биридир.

        Фактуранын яняняви тярифини С.Скребковда охуйа билярик: «Фактура – сяслярин вя сяс групларынын жямидир, щансы ки, мусигидя цмумиййятля онларын бирляшмяси, бир-бири иля узлашмасы нюгтейи нязярдян бахылыр.» (тяржцмя-мцяллифиндир; С. Скребков Мусиги ясяринин тящлили М.Музыка 1957 ил с 13)

        Фактуранын яняняви тярифи мцасир мусигидя тамамиля йени ракурс алыр, о барядя ки, визуал эюрцнян фактура ясярин образ идейасыны гурмаг цчцн даща мцщцм рол ойнайыр.

        Мцасир мусиги ифасы заманы бундан башга тамамиля йени аспектляр ортайа чыхыр. Бурада йени ифа тярзляри пейда олунур.

        Бу контекстдя чохсайлы мисаллар эятирмяк олар. Бунлардан: Вокалда – яняняви сюзсцз вя сюзлц охудан башга, данышмаг, нидалар, пычылты, фысылты, аьламаг, эцлцш, щайкыртылар вя с. тятбиг олунур (Арнолд Шюнбергин Ай Пйеросу» операсында)

        Симли алятлярдя- бармаг ужу иля скрипканын йухары декасында вурьулар, симлярин ифа заманы йенидян кюклянмяси (Алфред Шнитке «Паганинийя итщаф»)

        Зярб алятлярдиндя гейри-ади цсулларла сясляндирмя. Мисал цчцн Б.Бартокун «Ики фортепиано вя зярб алятляри цчцн соната»да зярб алятляри щярдян щятта соло мювзулары чалырлар вя бурада яняняви чубуглардан башга, вурьулар щям дя метал симляр вя кичик бычагла да ифа олунур.

        Фортепианода клавиатурда мцхтялиф цсуллар тятбиг олунур-бурада йумруг, дирсяк вя с.васитялярля сяслянмядян башга, щятта ройалын диэяр щиссяляриндян истифадя олунур. Мисал цчцн, декасында, пцпитриндя, симляриндя вя с.сяслянмяляр тятбиг олунур. Заман-заман щятта пианочунун охумасы (Р.Щясянова «Дяниз») вя данышмасы тяляб олунур.

        Ройал мцхтялиф яшйалар васитясиля щазырланыр: чякижлярин алтына йахуд цстцня каьыз, мцхтялиф фактуралы парчалар, резинляр, мунжуглар (Ф.Ялизадя «Фортепиано цчцн мусиги») вя с. гойулур.

        Бцтцн бу амилляр бястякара эениш тяхяййцл сащяси йарадыр вя бу да юз нювбясиндя ифасы цчцн зянэин йарадыжылыг имканлары верир.

        Ифа заманы чох пилляли мяканда эедян просеслярдя мцхтялиф заман щцдудлары вардыр, щансы ки, сясляр вя онларын груплашмасы иля долур. Бурада мцасир мусигийя аид олан йени бир амил ортайа эялир ки, бу да ифанын узунлуьунун вариантлашмасыдыр-йяни онун ифачыдан асылы олараг дяйишилмяси. Бязян, ясяр ифачынын ирадясиндян асылы олараг, онун зювгцндян иряли эяляряк битир.Бу «ажыг» форманын мцхтялиф заманда битмясиня эятирир, бу да йалныз мцасир мусигийя хас олан амилдир.

        Мусиги тарихи бойу ясярин ифасына чох мцхтялиф нюгтейи нязярляр мювжуд олуб. Щям дя онлар бир-бириндян кюклц сурятдя фярглянир.

        Ясас фярг ондадыр ки, ифа заманы проссесинин мащиййятиня мцхтялиф йанашма вардыр.

        Бязи мусигичиляр беля щесаб едирляр ки, ифачы йалныз мятни дцзэцн вя сялист шякилдя ифадя етмялидир вя бунунла да онун функсийасы битир. Бунлардан бири Щиндемитдир, щансы ки, щесаб едир ки, ифачылар мусигидя юз щисслярини бирузя вермямялидирляр, онлар йалныз бястякар вя динляйижи арасында ютцрцжц васитядирляр.

        Щиндемитин нязяриййясиня эюря «идеал ифачы щеч бир вахт юз щисслярини бирузя вермяйя жящд беля етмямялидир. О, йалныз бястякарын щисслярини ифадя етмялидир.О ифачы ки, бурайа юз щисслярини ялавя едир, бястякарын фикрини вя ясярин ясл идейасыны тящриф етмиш олур».

        Диэярляри ися бу мювзуйа тамамиля якс нюгтейи нязярдян йанашырлар. Бунларын мювгеляриня эюря мящз ифачынын щягиги йарадыжылыьы ондадыр ки, о, ифасыны юз фярди щиссляри, фикирляри цзяриндя гурмалы вя юз зювгцня уйьун олараг битирмялидир.

        Биз ися о мювгедяйик ки, щягигят, щяр заман олдуьу кими ортададыр. Йяни ифачылыг бястякарын йаздыьы канва цзяриндя интерпретаторун мусиги образын йаранмасынын валещедижи просесидир вя щяр бир ифачы бура юз тякраролунмаз шяхсиййятинин жизэилярини эятирир. Башга сюзля ифачы мцяййян мянада ясярин ортаг йарадыжысыдыр.

        Шцбщясиз, ифачы ня гядяр мусиги истедадына, дуйумуна маликдирся о, мцстягил олараг ясярин ян мцшкцл мягсядляринин ющдясиндян беля мящарятля эяля биляр.

        Мясялян, Нейщаус, юз истедадлы вя севимли тялябяси Рихтер щаггында дейирмиш ки, жаван Рихтер ифасында ифрат дяряжясиндя енеръи хяржлянмясиня «сярфиййаты» йол верир, йяни бунунла Нейщаус гейд етмяк истяйир ки, йалныз мусиги образ вя сяслянмя мягсядляриндян иряли эялян васитяляр тятбиг олунмалыдыр.

        Бу мювзу ятрафында данышаркян гейд етмяк лазымдыр ки, щяр щансы бир ясярин образыны йаратмаг цчцн ян важиб амиллярдян бири дя темпдир. Щярдян, темпин ян кичик тярпянмяси беля форманын тянтимясиня вя бцрцшмясиня эятиря биляр. Вя яксиня, темпин хырда вя ящямиййятсиз эюрцнян йавашымасы тамамиля йад бир шякилдя форманы «йайыр». Беляликля, бу нятижяйя эялмяк олар ки, темпин зярря гядяр уйьун олмамасы интерпретасийа олунан ясярин образы иля кюклц сурятдя узлашмамасына эятиря биляр.

        Бундан башга мусиги ясярини адекват интерпретасийасы цчцн ифачы зювгц мцщцм рол ойнайыр. Бу да ифачынын цмуми дцнйа эюрцшцндя инжясянятин мцхтялиф башга нювляриндя вя ядябиййатда сяриштяли олмасындан, даима юз мусиги савадыны артырмасы цзяриндя ишлямясиндян иряли эялир. Ифачынын ич дцнйасынын зянэинлийи бурада данылмаздыр.

        Сясин рянэарянэлийиня эялдикдя ися бурада бир чох васитяляр мювжуддур, лакин бунлардан мягсядйюнлц шякилдя истифадя етмяк лазымдыр. Ифа заманы интерпретатор ясярин бядии мягсядлярини юз техники имканлары иля узлашдырмалыдыр. Мясялян, бязи пианочулар чох ишлянмиш техиникайа маликдирляр, лакин ясярин бядии сурятини йаратмагда ажиздирляр. Чцнки техника вя мусиги дуйуму щармоник шякилдя инкишаф етмялидир.

        Бундан башга ифачы интерпретатор инжя критик гаврамайа, зянэин ядяби интелектя малик олмалыдыр. Мцасир мусигинин ифачысы ися даима юз сяс палитрасынын зянэинляшмяси цзяриндя ишлямялидир. Бу сяпкидя щяр бир ифачыйа юз сясляндирмя методлары мяхсусдур.

        Ян башлыжасы да одур ки, сюзц эедян методлар ясярдяки бядии мягсядя уйьун олмалыдыр.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page