МУСИГИШЦНАСЛЫГ
УШАГЛАР ЦЧЦН МУСИГИЛИ ТАМАШАЛАР
Зцлейха БАЙРАМОВА
Search

МУСИГИШЦНАСЛЫГ
Ш. АХУНДОВАНЫН МАЩНЫЛАРЫНДА ПОЕТИК МЯТНЛЯРИН РИТМИК ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Жейран МАЩМУДОВА
УШАГЛАР ЦЧЦН МУСИГИЛИ ТАМАШАЛАР
Зцлейха БАЙРАМОВА
И.С.БАХЫН ОРГАН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ХОРАЛ ЪАНРЫНЫН ИШЛЯНМЯ ПРИНСИПЛЯРИНЯ ДАИР
Лейла ГАФАРОВА
МУСИГИ МЦЯЛЛИМИ КАДРЛАРЫНЫН ЩАЗЫРЛЫЬЫНДА
Мещри ЯЛИЙЕВА
МЦАСИР ЯСЯРЛЯРИН ИНТЕРПРЕТАСИЙА ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Майа САДЫГЗАДЯ
АЗЯРБАЙЖАН МУЬАМЫНЫН БЯЗИ АСПЕКТЛЯРИНИН ТЯДГИГИНЯ ДАИР
Ряна МЯММЯДОВА
ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙОВУН ЕЛМИ ИРСИНДЯ МЯГАМ ВЯ МУЬАМ ТЕРМИНЛЯРИНИН ШЯРЩИНЯ ДАИР
Жямиля ЩЯСЯНОВА

 


Дцнйа мусиги тарихиндя ушаглар цчцн мусигили сящня ясярляринин йаранмасы вя тяшяккцлц тарихи бир нечя ясри ящатя едир. Ушаглар цчцн мусигили сящня ясярляринин тяшяккцлцнцн илк мярщяляси ушаг операсынын йаранмасы иля ялагядардыр, йяни мусиги сяняти тарихиндя ушаг вя йенийетмяляр цчцн йазылан илк сящня ясярляри опералар олмушдур. Эянж нясля щяср олунмуш операларын йалныз эянжлярин иштиракы цчцн йазылмыш нцмуняляри ХВЫЫ ясрдян башлайараг бу эцня гядяр йарадылмагдадыр. ХХ ясрдя ися пешякар инжясянят усталарынын эянж тамашачылар цчцн ифа етдикляри опера, балет вя мцзиклляр бястякарларын йарадыжыьылында йер алмышдыр. Бу ясярлярин ясас ъанр хцсусиййяти онларын ушаг ядябиййаты мювзусунда йазылмасындан ибарятдыр.

        ХХ ясрин икинжи йарысында ушаг мювзусунда йазылмыш мусигили сящня ясярляринин сайынын сцрятля артмасы, мящз ушаглар цчцн пешякар мусиги театрларынын йаранмасына сябяб олду. Ушаг мусиги театры щаггында данышаркян нязяря алмаг лазымдыр ки, онун ики нювц вар: пешякар театр вя щявяскар, юзфяалиййят театрлар.

        Пешякар театрын труппасыны бюйцкляр, йяни пешякар актйорлар тяшкил едир вя бу театрларда актйорларын ифачылыг сявиййяси имкан верир ки, хцсуси олараг ушаглар цчцн йазылмыш мусигили сящня ясярляри иля бярабяр классик опера вя балет нцмуняляри дя эянж тамашачылар цчцн сящняйя гойулсун.

        Щявяскар, юзфяалиййят театрларын труппасынын актйорлары ися ушаглардыр. Бу театрларын репертуарыны даща чох мящз ушагларын ифасы цчцн йазылмыш опералар тяшкил едир. Бюйцклярин рящбярлийи алтында фяалиййят эюстярян актйорлары пешякар сявиййядян узаг олдуьуна эюря, бу театрлар щявяскар кими характеризя олунурлар.

        Ушаг мусиги театры сащясинин йаранма тарихиня нязяр салсаг, беля бир гянаятя эяля билярик ки, эянж ифачы вя эянж тамашачы цчцн театрларын мейдана эялмясиндя Русийа зийалыларынын, рус мусиги мядяниййятинин эюркямли нцмайяндяляринин бюйцк ролу олмушдур. Русийада ушаглар цчцн мусиги театры сащяси ХЫХ-ХХ ясрлярин кясишмясиндя ядиблярин, театр хадимляринин, профессинал бястякарларын диггятини жялб едирди. ХХ ясрин яввялиндя йаранан ушаг операларынын яксяриййяти ушаглар тяряфиндян тамашайа гойулмаг цчцн нязярдя тутулурду. Эюркямли бястякарлардан бири олан С.Кци чар Русийасынын шащзадяси Алексей Николайевич цчцн “Гырмызы папаг” операсыны йазмышдыр. Даща бир бястякар Б.В.Асафйев йарадыжылыьынын еркян дюврцндя бир бястякар вя тамаша тяртибатчысы кими ушаг мусиги театры сащясиндя чалышмышдыр.

        1917-жи ил Октйабр ингилабы Русийада эянж няслин мядяни тярбийяси яняняляринин гырылмасына сябяб олду, ейни заманда йени йаранан коллективляшдирмя просеси кцтляви мядяни тядбирлярин сайынын артмасына шяраит йаратды. Бунун нятижясиндя пешякар театрлар – дювлят театрлары йарадылды ки, бу да эянж тамашачылар цчцн пешякар мусиги театрларынын тяшкилиня тякан верди вя беляликля дя ушагларла ялагядар мусиги театрларынын йени инкишаф истигамяти мейдана эялди. Бу истигамятин илк тяшкилатчысы кечмиш ССРИ-нин халг артисти Наталйа Сатс 1929-жу илдя Москвада илк ушаг театрыны (Эянж тамашачылар театрынын о дюврдяки нцмуняси) йаратды. Театрын фяалиййятинин илк дюврляриндян Н.Сатс мусигили сящня ясярляри йазмаг цчцн бястякарлары ямякдашлыьа дявят едирди. 1939-жу илдя театрда сящняйя гойулмуш М.Ковалын “Гурд вя йедди чяпиш” операсыны бу бирэя ишин нятижясиня мисал олараг эюстярмяк олар. 1965-жи илдя ися Н.Сатс дцнйада илк дяфя олараг пешякар актйор коллективи иля ушаг мусиги театрыны йаратды. Театр бир нечя функисийаны – тярбийяви, информатив, комминикатив, аксиолоъи – йериня йетиряряк, шяхсиййятин мяняви тялябатларынын формалашмасына максимал дяряжядя щяртяряфли тясир етмяк имканына маликдир.

        Н.Сатсын тямялини гойдуьу ушаглар цчцн пешякар мусиги театры 1979-жу илдя – Бейнялхалг Ушаг илиндя – хцсуси олараг онун цчцн инша едилмиш йени бинайа кючдц. 1987-жи илдя ися театра академик статусу верилди. Йарандыьы дюврдян театр опера, балет, симфонийа кими йцксяк мусиги мядяниййяти нцмунялярини эянж тамашачылара цнванлайыр. Щал-щазырда Н.Сатсын адыны дашыйан Москва Дювлят Академик Ушаг Мусиги Театрынын репертуары эянж тамашачыларын бир нечя йаш групу цчцн нязярдя тутулур.

        Фяалиййятя башладыьы тарихдян бу эцня гядяр театрын репертуары ясасян, мящз бу театр цчцн сифариш олунмуш ясярлярдян ибарят олуб. Буна мисал олараг бир нечя ясярин адларыны садаламаг олар: М.Красев “Морозко”, М.Раухвергер “Гырмызы папаг” опералары, Е.Подгайтс ”Дйумовочка” опера-балети, “Милчяклярин падшащы” рок-классик операсы, И.Йакушенко “ Шащзадя гыз гурбаьа” мцзикли, И.Сатс вя М.Раухверэер “Хошбяхтлик гушу” балети, С.Баневич “Он ики ай” наьыл-операсы вя с. Садаланан бу ясярляр театрын репертуарынын жцзи бир щиссясини тяшкил едир. Лакин мящз бу гейд едилян ясярляр театрын репертуарынын ъанр рянэарянэлийини нцмайиш етдирир.

        Театрда мцхтялиф йаш груплары цчцн классик опера вя балет нцмуняляри дя тамашайа гойулур. В.А.Мотсартын “Сещрли флейта” операсы он ики йашындан йухары, П.И.Чайковскинин “Гу эюлц”, “Шелкунчик” балетляри йедди йашындан йухары, “Йевэений Онеэин ” операсы он ики–он дюрд йашындан йухары, Д.Путчининин “Мадам Баттерфлай” операсы он ики–он дюрд йашындан йухары тамашачылар цчцн нязярдя тутулур.

        Театрын няздиндя ушаг филармонийасы да фяалиййят эюстярир. Ушагларын щазырладыглары програма С.Прокофйевин “Петйа вя жанавар” симфоник наьылы, “Рус классик мусигисинин дащиляри”, “Рус мусигисинин шащ ясярляри” вя с. кими тамашалар аиддир.

        Дцнйада илк олараг ушаглар цчцн пешякар мусиги театрынын йарадылмасы инжясянятин бу истигамятинин инкишафына бюйцк тякан верди. Бир чох шящярлярдя академик опера театрларынын репертуарына ушаг опералары, балетляри дахил едилмяйя башланды. Бунунла бярабяр Русийа, Украйна, Алманийа вя с. юлкялярдя ушаг мусиги театрлары да йарадылмышдыр.

        Москвада илк пешякар ушаг мусиги театры йарандыгдан сонра Русийанын, демяк олар ки, бцтцн опера театрларынын репертуарына ушаг опералары вя балетляри дахил едилир. Бу театрын кечмиш ССРИ дюврцндя йарадылдыьыны нязяря алсаг, ушаглар цчцн опера вя балетлярин йалныз Русийада дейил, кечмиш ССРИ-нин бцтцн республикаларынын опера театрларында сящняйя гойулмасы просесинин сцрятля эетмяси тябии щалдыр. Щятта бу просес республикаларарасы ямякдашлыг нятижясиндя дя юзцнц бирузя верирди. Мящз беля бир иш бирлийинин сонунда Азярбайжан бястякары С.Ибращимованын “Нянямин няьмяли наьыллары” ушаг операсынын премйерасы Юзбякистан Республикасынын Сямяргянд Опера вя Балет Театрында баш тутмушдур.

        Русийада вя еляжя дя дцнйа мигйасында апарыжы опера вя балет театрлары сайылан Русийа Дювлят Академик Бюйцк Театры вя Русийа Дювлят Академик Мариинск театры да эянж тамашачылары диггятсиз гоймур. Бюйцк Театрда сон илляр “Чипполино” балети, Мариинск театрында “Сещрли жевиз” балети кичик вя мяктябйашлы тамашачылар цчцн эцнорта сеансларында эюстярилир. Бюйцк Театрда ушаг хору да фяалиййят эюстярир, бу ися о демякдир ки, ушаг операларында пешякар вокалчылар роллары ифа едирся, ушаглар да хор партийаларыны ифа етмяк имканына маликдирляр.

        Цмумиййятля, дцнйа мусиги мядяниййятинин мяркязляриндян бири щесаб олунан Москва шящяриндя мусигичилярин, бястякарларын, зийалыларын мяктябйашлы тамашачылара диггяти бюйцкдцр. Москва филармонийасында да ушаглар цчцн опералар ифа олунур. Премйерасы бу шящярдя олмуш Д.Кливитскинин “Ъур-ъур шящяржийи” наьыл операсы вала йазылмышдыр. Операда ясас роллары пешякарлар, хорун патийасыны ися Бюйцк Театрын Ушаг Хору ифа етмишдир.

        Бу истигамятдя Азярбайжан Дювлят Академик Опера вя Балет Театрынын да яняняляри вардыр. ХХ ясрин 50-жи ииляринин сонундан башлайараг театрда эянж тамашачылара цнванланан опера вя балетляр сящняйя гойулур. Узун илляр бойу Азярбайжанда йашайыб йаратмыш бястякар Б.Зейдманын “Гызыл ачар” ушаг балети, мящз бу иллярдя опера театрында сящняйя гойулмушдур.

        60-жы иллярдя ушаг мювзусуну якс етдирян даща ики ясяр – И.Мяммядовун “Тцлкц вя Алабаш” опера-балети вя Я.Аббасовун “Гаража гыз” балети сящняйя гойулмушдур.

        70-жи иллярдя Н.Яливердибяйовун “Жыртдан” операсы театрын репертуарына дахил едилди вя о, узун илляр бойу юз сящня щяйатыны давам етдирди.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.

   
    copyright by musiqi dunyasi 2000-2005 ©

 


Next Page