ЙАРАДЫЖЫЛЫГ...
-
 

ТОФИГ БАКЫХАНОВУН «ХЕЙИР ВЯ ШЯР» БАЛЕТИ М.Ф. АХУНДОВ адына АЗЯРБАЙЖАН ОПЕРА ВЯ БАЛЕТ ТЕАТРЫНЫН СЯЩНЯСИНДЯ

       Эюркямли Азярбайжан бястякары Тофиг Бакыханов халгымызын мядяниййяти тарихиндя юзцня лайиг йерлярдян бирини тутур.

        Йарадыжылыьына 50-жи иллярин сону 60-жы иллярин яввялляриндя башламыш Т.Бакыхановун ясярляри республикамызын щцдудларындан узагларда бюйцк шющрят газанмышлар.

        Т.Бакыханов щямишя халгын щяйаты иля айаглашыр, юз ясярляриндя мцасир эерчяклийи она хас олан форма, образ вя рянэлярдя ифадя етмяйя чалышыр.

        Лирик вя ъанрлылыг, драматизм вя характерли образлар сферасынын щюрцлмяси хцсусиййятляриндян бири кими юзцнц габарыг эюстярир. Т.Бакыхановун йарадыжылыьы мащиййят етибариля Азярбайжан классик мусигинин дярин кюкляриня ясасланараг хялгилик апарыжы принсипи кими тясдигляйян мцасир мусигинин цмуми истигамятини инкишаф едир.

        Ону да йада салаг ки, Т.Бакыханов юз зянэин бястякарлыг йарадыжылыьы иля улу бабалары кими ( Аббасгулу Аьа Бакыханов, Ящмядаьа Бакыханов ) халгына хидмят етмиш вя она даими шяряф эятирмишдир. Т.Бакыхановун ясярляри Франсада, Лцксембургда, Монакода, Болгарыстанда, Румынийада, щабеля кечмиш ССРИ-нин бир чох шящярляриндя сяслянмишди. Бястякар Тцркийядя, Иранда, Шимали Кипр вя башга юлкялярдя йарадыжылыг езамиййятиндя олмушдур.

        Т.Бакыханов мцхтялиф ъанрларда йазылан ясярлярин мцяллифидир. О, мусигинин демяк олар ки, бцтцн ъанрларына мцражият етмиш вя няинки Азярбайжанда дцнйанын бир чох юлкяляриндя ясярляри дцнйа сящняляриндя нцмайиш етдирилмишдир вя йцксяк сявиййяли уьурлу наиллиййят газанмышдыр. Беля ки, бястякар 8 симфонийанын, 5 симфоник поеманын, 5 симфоник муьам ( «Нява», «Шащназ», «Ращаб», «Щцмайун» «Дцэащ»), 26 мцхтялиф алятляр цчцн йазылан консертлярин, 100-дян артыг мащны вя романсларын, еляжя дя бястякар Н.Мяммядовла бирликдя йазылмыш 3 мусигили комедийаларын мцяллифидир.

        Т.Бакыхановун чох шахяли йарадыжылыьынын дяйярли щиссясини мцхтялиф дюврлярдя йазылан 3 балети тяшкил едир.

        Ону да демяк лазымдыр ки, Т.Бакыхановун истедады балет ъанрында юзцнц йени вя ориъинал шякилдя эюстярир. Бястякарын илк балети ямяк гящряманларын щяср олунмуш бир пярдяли «Хязяр балладасы»нын премйерасы 1968-жи илдя М.Ф. Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Академик Опера вя Балет театрынын сящнясиндя олмушду.

        Бу ясяр щямчинин Эянжя, Москва, Санкт-Петербург, Кийев, Кисловодск, Парисдя кечирилян ВЫЫ Бейнялхалг рягс фестивалында (1969) «Шан-Елизе» театрында нцмайиш етдирилмишдир. «Хязяр балладасы» еляжя дя Франсада, Лцксембургда, Монакода нцмайиш етдирилмишдир.

        «Хязяр балладасы»нын мцвяффягиййятляриндян рущланыб Т.Бакыханов рус шаири Серэей Йесенинин «Фарс мотивляри» вя башга поетик ясярляри ясасында «Шярг поемасы» балетини йарадыр. Лакин балетин премйерасы йарадылдыьы вахтдан 20 ил сонра 1988-жи илдя Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын няздиндяки Шювкят Мяммядова адына Опера – студийасынын сящнясиндя щяйата кечирилди.

        Бу йахынларда М.Ф. Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Академик Опера вя Балет театрынын сящнясиндя Т.Бакыхановун «Хейир вя Шяр» балетинин премйерасы олмушду.

        Бу балет Низаминин «Хямся»си ясасында йазылмышдыр. Билдийимиз кими Низами дцнйа мядяни тарихиня ян эюркямли мцтяффякир вя шаир кими дахил олмушдур. Онун йарадыжылыг ирси щям дя бизим жанлы мусиги тарихимиздир.

        Азярбайжан ядябиййаты тарихиня ися Низами йени Шярг ядяби жяряйанынын йарадыжысы кими дахил олмушдур.

        Мялум олдуьу цзря Низами епик-драматик ъанрын йарадыжысыдыр. Онун унудулмаз 5 поемасы сонралар «Хямся» адланан бир топлуйа йыьылмышдыр вя бу топлу да Шярг халгларынын мядяни тарихиндя йени бир сящифя ачмышдыр.

        Щизами гязял вя гясидяляр дя йазыб, фягят ян бюйцк шющряти она «Хямся» топлусу эятирмишдир. Щизами юз йарадыжылыьында ясл щуманист идейаларыны тяряннцм едир.

        Она эюря дя щеч дя тясадцфи дейил ки, Низами поезийасы Азярбайжан инжясянятинин бцтцн сащяляриня йол тапмыш, мяняви вя мядяни дцнйамызы зянэинляшдирмишдир.

        Дащи Ц.Щажыбяйовун «Сянсиз» вя «Севэили жанан» гязял романсларындан мусигишцнаслыьымызда башлайан Низами мювзулары, Ф.Ямировун шаирин ады иля баьлы «Щизами» симфонийасында, Гара Гарайевин «Лейли вя Мяжнун» симфоник поемасы вя «Йедди эюзял» балетиндя вя башга ясярлярдя юз тяфсирини тапмышдыр.

        Т.Бакыхановун «Хейир вя Шяр» балети Низаминин 850 иллийиня щяср олунмуш мцсабигядя башга Азярбайжан бястякарларынын ясярляри иля йанашы мцкафата лайиг эюрцлмцшдцр.

        Бир факты да йада салмаг истярдим ки, Бакы шящяр ижтимаиййяти Т.Бакыханов илк дяфя скрипкачы-солист кими таныш олмушдур. Щяля тялябялик илляриндя о Консерваторийада, Филармонийада кечирилян консертлярдя чалмаьа башламышдыр вя чох мараглыдыр ки, о вахт Низаминин 800 иллийиня (1947) щяср едилмиш йубилей консертиндя Вйетанын ЫВ консертинин парлаг ифасы Т.Бакыхановун йадда галан чыхышлардан биридир.

        Будур, 50 илдян сонра Т.Бакыханов бир бястякар кими Низаминин 850 иллийиня бирпярдяли балет йазыр.

        Ону да гейд едяк ки, «Хейир вя Шяр» балетинин мусигиси илк дяфя 1992-жи илдя Азярбайжан Дювлят Филармонийасында кечирилян Азярбайжан бястякарларынын пленумунда Исмайыл Щажыйевин дириъорлуьу иля симфоник оркестр тяряфиндян ифа олунмушдур.

        Мараглыдыр ки, ясяр илк дяфя М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет театрында динлянилиб вя гябул олунмушдур.

        Сонра нядянся тамаша бу бюйцк сящнядя дейил, Консерваторийанын Опера студийасында юз сящня тяжяссцмцнц тапды. Тамашада ися профессионал балет усталары дейил, ясас етибариля хореографик мяктябин тялябяляри иштирак етмишдирляр. ( Гурулушчу балетмейстер, либретто мцяллифи вя Шяр образынын йарадыжысы Ряшид Ящмядов олмушдур).

        Севиндирижи щалдыр ки, Т.Бакыхановун «Хейир вя Шяр» балети нящайят М.Ф.Ахундов Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет театрынын сящнясиндя юз тяжяссцмцнц эюрдц.

        Сюзсцз ки, Т.Бакыхановун «Хейир вя Шяр» балетинин Низами дцщасыны мусигидя тяфсириня аид эюзял нцмуняляриндян биридир.

        «Хейир вя Шяр» балетинин йени гурулушунун тамашайа гойулмасы Т.Бакыхановла бирликдя либретто мцяллифи вя гурулушжу балетмейстер Азярбайжан Республикасынын Халг артисти, ССРИ Дювлят Мцкафаты лауреаты Тамилла Ширялийеванын ясярин йени редаксийасыны щазырлайараг тамашачылара мцасир тярздя тягдим етмяси тягдирялайигдир.

        Яввяла, балетин либреттосунун илк вариантында олан бир нечя сурят ихтисар едилмиш вя ясасян диггят Низами идейасынын цмуми шякилдя ачылыб эюстярилмясиня истигамятляндирилмишдир.

        Демяк олар ки, бу балетдя Т.Бахыханов о бири ясярлярдяки кими йарадыжылыьына хас олан принсипляря ясасланыр.

        Беля ки, йарадыжылыг цслубунун йцксяк профессионал сявиййясини нцмайиш етдиряряк балетин мусиги дили халг мусиги мянбяляриндян бящряляняряк классик мусиги ганунлары иля мцасир ифадя васитяляринин вящдятиндян мейдана эялмишдир.

        Балет эиришля башлайыр. Бурада ясярин бцтцн персонаълары експозисийададыр, бурада Хейир вя Шярин илк тоггушмасы эюрцнцр. Кулминасийа нюмрясиндя ясас драматик персонаъларын бир-бири иля тоггушмасы вя Шяр гцввялярин юзцнцн юнямлийи тясвир олунур.

        Ансамбл сящняляринин сонунда балетин сонунжу эялир. (Хейрин галиблийи). Хейир гцввяляринин ясас иштиракчылары Азярбайжан Республикасынын ямякдар артисти Римма Исэяндярова вя Азярбайжан Республикасынын ямякдар артисти Эцлаьасы Мирзяйев иди.

        Хейир гцввялярин ясас гящряманы олан Римма Исэяндярова эюзял актйорлуг вя мядяниййят габилиййятиня малик олан бир актрисадыр.

        Бястякар бу образы йаратмаг цчцн эюзял мелодийалар бястялямиш, онун партийалары инжялийи вя ейни заманда жясарятлийи иля фярглянир.

        Эцлаьасы Мирзяйевин чыхышлары пластик эюзяллийи иля вя артистин сямими емосионал ифасы иля фярглянир.

        Хейир гцввяляринин мювзулары яняняви классик цсулларынын шярг пластикасынын синтези иля фярглянир. Бурада истедадлы балетмейстер Т.Ширялийева мцасир рягслярин принсипляриндян дя истифадя едир. Хейир сащяси лирик жанайатан интонасийалары иля зянэинляшмиш, йяни Хейир образларыны йарадан артистляр Хейри жанлы рягслярин жизэиляри иля ачыгламышлар.

        Шяр гцввялярин иштиракчылары Азярбайжан Республикасынын ямякдар артисти Йелена Скоморошенко вя Самир Сямядов чох парлаг вя йадда галан образлар йаратмышлар. Шяр гцввяляринин характеристикасы скертсовари гротеск интонасийалары иля фярглянир.

        Т.Бакыхановун балет партитурасы яняняви садя дили вя емосионал рянэарянэлийи иля фярглянир. Мусиги образлары бурада ващид драматик хятт дцзцмцндя верилиб. Зидд Шяр гцввяляринин тоггушмасы драматик характер дашымагдадыр.

        Балетмейстер Т. Ширялийева балет партитурасынын бцтцн ситуасийаларыны вя дяйишиклярини дяринликля мянимсямиш, бцтцн олдуьу мусиги материалларыны эюзял хореографик тясвириндя вермишдир.

        Ону да бир даща гейд етмялийик ки, щяр шейдян яввял балетин апарыжы амили Т.Бакыхановун эюзял мусигисидир. 17 нюмрясини юзцндя бирляшдирян «Хейир вя Шяр» балети ващид симфоник лювщя кими сяслянир. Дедийимиз кими, бу балетдя дя юз бястякар цслубуна садиг галыр.

        Бурада Тофиг Бакыханов муьамлардан, рянэ вя тяснифлярдян бол-бол бящряляниб. Бу балетдя «Щумайн» муьам дястэащ мелодийасындан мящарятля истифадя етмишдир. Ондан башга бурада «Байаты-Шираз», «Шур», «Сеэащ», «Чащарэащ» муьамларынын интонасийалары да ешидилир.

        Балетин финалында «Хейрин гялябяси» бястякар «Чащарэащ» интонасийаларындан зювгля истифадя едяряк ещтираслы, бир нюв Хейрин Шяр цзяриндя тянтянясини эюстярир.

        Бу тянтяняли финал ясл байрам йцрцшцнц хатырладыр.

        Тофиг Бакыхановун йаратдыьы ясярин сящнядя юз лазыми тяжяссцмцнц тапмасы, ялбяття йарадыжы коллективин ямяйинин эюзял мцвяффягиййятинин нятижясидир. Бястякарла вя балетмейстерля йанашы бу ясярдя мусиги рящбяри вя дириъор Азярбайжан Республикасынын Халг артисти Жаваншир Жяфяров, гурулушчу рясам Азярбайжан Республикасынын ямякдар ряссамы Т.Тащиров, балет труппасыны, цмумиййятля театрын бцтювлцкдя ишчи гцввясинин башда театрын директору Акиф Мяликовла бирликдя чалышганлылыьын уьурлу нятижясидир.

        Ону да гейд етмялийям ки, театрын коллективинин сяйи нятижясиндя йаранан бир пярдяли «Хейир вя Шяр» балети тамашачылар, мусигисевярляр цчцн бюйцк бир тющфядир.

        Бундан башга эянж няслин тярбийясиндя вя зювгляринин артмасы цчцн беля ясярлярин бюйцк ящямиййяти вардыр.

        Арзум будур ки, М.Ф.Ахундов адына Азярбайжан Дювлят Опера вя Балет Театрынын сящнясиндя иллярля сящня тяжяссцмцнц эюзляйян бир чох Азярбайжан бястякарларынын опера вя балетляри тамашайа гойулсун.

Земфира ГАФАРОВА


БЫР ТАРЗЯН ЮМРЦ

       Вахтиля Республикамызда мави екранда, радио дальаларында вя консерт салонларында сянятсевярляри мараглы консерт програмлары иля севиндирян сянят адамларыны хатырламаг щяр биримизин боржудур. Щаггында сющбят ачажаьымыз тарзян Якрям Мяммядлинин ады йашлы вя орта нясил мусигичиляринин йахшы йадындадыр. Беля ки, истедадлы тар устасынын щаггында сющбят дцшяркян онун ады щяр заман бюйцк щюрмятля чякилир.

        Якрям Мяммядли 1944-жц илдя Нахчыван шящяриндя анадан олмуш вя илк мусиги тящсилини Нахчыван Пионерляр евиндя эюзял педагог Сяфяр Ряжяблидян алмышдыр.

        Щяля 14 йашында икян Бакыда кечырылян Республика мусиги олимпиадасындан лауреат кими дипломла гайыдан эянж тарзянин мусигийя вурьунлуьу вя мящяббяти ону 1962-жи илдя Асяф Зейналлы адына Бакы Орта Ихтисас Мусиги Мяктябиня, сянят мцяллими Камил Ящмядовун йанына эятириб чыхартды. Якрям Мяммядлинин мяктябин ижтимаи тядбирляриндя щямишя щявясля чыхыш етдийини эюрян мцяллимляри Щажы Ханмяммядов, Ряшид Яфяндийев, Шямси Кяримовун тякиди иля ЫЫЫ курсда охуйаркян мцсабигя йолу иля Мцслим Магомайев адына Азярбайжан Дювлят Филармонийасынын Мащны вя Рягс Ансамблына тарзян вязифясиня гябул едилир.

        Тезликля Якрям Мяммядлинин Филармонийада верилян консертлярин бириндя солист кими мцвяффягиййятля чыхыш етмясини эюрмцш унудулмаз сяняткар Жащанэир Жащанэиров демишди ки, бу жаван оьланын милли мусигимизи беля усталыгла ифа етмяси ону щейран гойду. “Горуйун бу эянж ифачыны. Онун милли мусигимизин тяблиьиндя бюйцк хидмятляри олажаьына мяним щеч шцбщям йохдур.”

        Эюркямли мусиги хадиминин жаван ифачы щаггында сюйлядийи бу сюзляр юзцнц доьрултду. Илляр ютдцкжя сянятини тякмилляшдирян Якрям Мяммядли мяшщур тарзянляр Щажы Мяммядов, Ящсян Дадашов вя Фирудин Йармяммядовла бирэя Мащны вя Рягс Ансамблынын солисти кими уьурла чыхыш едяряк, тякжя Вятянимиздя дейил, дцнйанын нечя-нечя юлкясиндя мусиги сянятимизя шющрят газандырды.

        Тара црякдян баьлылыьы, истедады вя зящмяткешлийи иля щамынын ряьбятини газанан Якрям Мяммядлинин тяйинатыны да еля Азярбайжан Дювлят Филармонийасына вердиляр. Мащны вя Рягс Ансамблында эянж тарзян Шювкят Ялякбярова, Ислам Рзайев, Елмира Рящимова, Илщамя Гулийева кими сянят усталарыны мцшайият етди. Юзц дя мараглы консерт програмлары иля мусигисевярлярин гялбини охшады. Тясадцфи дейил ки, 1965-жы илдя Азярбайжан Дювлят Филармонийасынын Мисир Яряб Республикасына эедян артистлярдян ибарят групда Шювкят Ялякбярова, Ябцлфят Ялийев, Зейняб Ханларова вя Мяммяд Салманов кими бюйцк сяняткарлары тарда мцшайият етмяк 21 йашлы Якрям Мяммядлийя щяваля олунмушду.

        1966-жы илдя Асяф Зейналлы адына Бакы Орта Ихтисас Мусиги Мяктябинин тар ихтисасы цзря там курсуну битирян жаван ифачыны шящяримиздя тяшкил олунан консертляря тез-тез дявят едирдиляр. Мусигишцнасларын, еляжя дя бир сыра мусиги хадимляринин мятбуат сящифяляриндя эянж тарзян щаггында мягаляляри ону сянят йолларында даща жясарятля ирялилямяйя, йени ахтарышлара рущландырды.

        Щямин иллярдя ифачы кими сянятини тякмилляшдирян Якрям Мяммядлинин эениш репертуары юзцндя “Байаты-Шираз”, “Шур”, “Орта Мащур”, “Забул”, “Чащарэащ”, “Байаты-Кцрд” муьамларынын ифасы иля йанашы, Азярбайжан бястякарларынын ясярлярини дя жям едирди. Мараглы одур ки, Якрям Мяммядли Азярбайжан бястякарларынын йаздыьы бир сыра ирищяжмли ясярлярин, о жцмлядян Щажы Ханмяммядов, Тофиг Бакыханов, Рамиз Миришлинин тар вя оркестр цчцн, Жащанэир Жащанэировун скрипка вя оркестр цчцн консертинин тар цчцн ишлямясинин илк ифачысы олмушдур.

        Якрям Мяммядлинин репертуары юзцндя муьам вя Азярбайжан бястякарларынын ясярляриндян башга Гярби Авропа вя рус бястякарларынын мяшщур ясярляриндян мцвафиг парчаларын тар цчцн ишлянмясини дя жям едирди. Бу мянада Якрям Мяммядли харижи вя рус бястякарларынын ясярляринин тар цчцн С.Рцстямов, А.Эярай, Б.Зейдман, З.Стелник, О.Фелзер вя башгаларынын ишлянмялярини дя мящарятля ифа етмишдир. О, Ж.Вердинин “Риголетто” операсынын мювзулары ясасында Фантазийа, Ж.Россининин “Севилйа бярбяри” операсындан Увертцра, Ъ.Бизенин “Кармен” операсындан Антракт, Ш.Гунонун “Фауст” операсынын мювзулары ясасында Валс-фантазийа, А.Дворйакин 8 сайлы Славйан рягси, Монти – “Чардаш”, М.Глинканын “Руслан вя Лйудмила” операсындан Увертцра, А.Рубинштейнин “Яндялиз гызы” вя диэяр ясярлярин, бир сюзля няинки Азярбайжан халг мусигиси вя бястякар йарадыжылыьындан нцмцняляр, еляжя дя Гярби Авропа вя рус бястякарларынын щям кичик, щям дя ирищяжмли ясярляринин ифачысы олмушдур.

        Якрям Мяммядли ифасыны севдирян ясас сябяб онун тапдаланмыш жыьырла эетмямяси, ифачынын дцнйа классик ясярляриня хас бядии ифадя цсулларыны лазими сявиййядя чатдырылмасы олмушдур. Тарзянин репертуары даим мязмуну вя дольунлуьу иля диггяти жялб етмишдир.

        1968-жи илдя Якрям Мяммядли беш ил яввял дахил олдуьу Филармонийанын Мащны вя Рягс Ансамблында юлмяз сяняткар Жащанэир Жащанэировла чийин-чийиня ишляйяряк, яввялжя сирави тарзян, консертмейстер, нящайят, солист тарзян кими фяалиййятини даща да тякмилляшдирир.

        Гейд едяк ки, ифачылыг Якрям Мяммядлинин диггятини жялб едян йеэаня фяалиййят истигамяти дейилдир. Соло ифачы олмагла йанашы, щямин илляр Якрям Мяммядлинин ансамбл рящбяри вя мцяллим кими фяалиййяти эенишлянир. Мящз бу сябябдян тарзян Нахчыван Мухтар Республикасына гайыдыб мцхтялиф тяшкилатларда мцяллим, оркестр, ансамбл рящбяри кими чалышараг мядяни-кцтляви тядбирлярдя йахынган иштирак едир. Мясялян, 60-жы иллярин сонларында Якрям Мяммядлинин сяйи иля Нахчыванда юз гурулушуна, алятляр сечиминя вя тембриня эюря мараг доьуран йени ансамбл йаранды. “Ялван Чичякляр” Мащны вя Рягс Ансамблынын бядии рящбяри кими Якрям Мяммядли ян мцхтялиф сяпкили тядбирлярдя бюйцк уьурла мусигили-бядии композисийалар йаратмышдыр.

        1968-жи ил, 21 нойабр тарихиндя Якрям Мяммядли мядяниййят сащясиндя узун мцддят гцсурсуз ишлядийиня эюря, щямин ил, 8 май Пионер вя мяктяблилярин ХХ бядии олимпиадасында эюзял програм щазырладыьына эюря Фяхри Фярманла, 1970-жи ил, 27 ийул тарихиндя ССРИ Кянд Тясяррцфаты Сярэисиндя “Ялван Чичякляр” Мащны вя Рягс Ансамблынын рящбяри кими Дипломла тялтиф олунмушдур.

        Якрям Мяммядли ансамбл вя мусигили-бядии композисийаларын рящбяри кими о заманлар бюйцк уьурла чыхыш едян “Щакушка” фолклор ансамблынын иштиракы иля бир чох тамашалара мусиги тяртибаты вермишдир. “Чит туман”, “Чешмя башында” беляляриндяндир.

        Якрям Мяммядли узун илляр бядии рящбяр кими фяалиййят эюстяряряк дювлят тядбирляриндя Вагиф Ясядов, Вяли Бабайев, Низами Щямзяйев кими гурулушчу реъиссорларла чийин-чийиня ишлямишдир.

        70-жи иллярин сонунда о тякжя ифачы, ансамбл рящбяри, тяшкилатчы вя мцяллим кими дейил, габилиййят диапазонунун эенишлянмясиня дялалят едян диэяр кейфиййятлярини дя бцрузя верди.

        1979-жу илдя Якрям Мяммядли Й.Мяммядялийев адына Нахчыван Дювлят Педагоъи Институтуна дахил олмуш вя 1984-жц илдя щямин институтун Азярбайжан дили вя ядябиййаты ихтисасы цзря там курсуну битирмишдир.

        1974-жу ил, 22 октйабр тарихли Фярмана ясасян Якрям Мяммядлийя Нахчыван Мухтар Республикасынын ямякдар мядяниййят ишчиси Фяхри ады верилмишдир.

        20 илдян артыг Нахчыван Мусиги Техникумунда педагоъи фяалиййятини давам етдирян Якрям Мяммядлинин йетишдирдийи тялябяляр Республика вя бейнялхалг мцсабигялярин галиби олмушлар. Якрям Мяммядли юз мцяллими Камил Ящмядовун сянятини щямишя юзцня юрняк щесаб етмишдир. Онун бюйцк муьам узманы Камил Ящмядова итщаф етдийи “Елеэийа” вя “Байрам шянлийи” вокал-хореографик сцитасы, еляжя дя халг чальы алятляри оркестри цчцн йаздыьы бир сыра ясярляри мцяллифин идарясиля лентя алынмышдыр. Гейд едяк ки, Якрям Мяммядли бир сыра халг вя бястякар мащныларыны (о жцмлядян “Ялиндя сазын гурбаны”, “Аьажда алма”; Ф.Ямировун “Рейщан”, “Мян сяни арарам”) квартет вя квинтет цчцн ишлямиш, бир сыра тамашалара ориъинал мусиги (мясялян, Щямид Арзулунун “Ялинжя галасы” тамашасы) йазмышдыр.

        Щеч тяяжжцблц дейил ки, Якрям Мяммядлинин йарадыжылыг фяалиййяти Республикамызын чярчивясиндян кянара чыхмыш вя, хцсусян, Иран Ислам вя Тцркийя Республикалары иля баьладыьы мядяни ялагяляр нятижясиндя фяалиййят сащясини даща да эенишляндирмишдир. О, 1993-жц илдя Иьдыр Валиси Шемседдин Узун тяряфиндян дащи Азярбайжан шаири Мящяммяд Фцзулинин 500 иллик йубилейиня щяср олунмуш консерт програмында, еляжя дя 1995-жи ил, 17-21 март тарихиндя Иьдыр Ы Улусларарасы Новруз Шянлийи Кутлама програмында бядии рящбяр кими йцксяк сянят нцмайиш етдиряряк мцкафатландырылмышдыр.

        2005-жи илдя Якрям Мяммядлинин “Тар цчцн Етцдляр”, “Гамма вя арпежиолар” кими тядрис вясаитляринин Тябриз шящяриндя “Бещнамчап еви” тяряфиндян 1500 нцсхядя няфис шякилдя чап олунмасы щямчинин онун эениш йарадыжылыг фяалиййятинин жанлы сцбутудур.

        Щазырда Якрям Мяммядли сянятдя мяналы юмцр сцрмцш вя бюйцк тяжрцбяйя мянсуб тарзян – мцтяхяссисдир. Онун чохиллик фяалиййяти тар ифачылыьы вя тядриси сащясиндя йени чальы манералары вя штрихляри иля бу иш цзря мусиги фондумузу зянэинляшдирмишдир.

        Классик ирсимизи дяриндян билян сяняткарын тцкянмяз ахтарыш ещтирасыны, малик олдуьу сонсуз енеръи вя тядгигатчы дуйумуну да гейд етмяк лазымдыр. Севдийи алятя вурьунлуг, тара йени няфяс эятирмяк жящди Якрям мцяллимин мцщцм кейфиййятляриндяндир. Онун муьамын ифа тярзинин мяхсусилийиндян сюз ачан, артыг ишыг цзц эюрмцш “Раст” вя “Шащназ” муьамларынын инструментал ифада нот йазысы бунун яйани сцбутудур.

        Якрям Мяммядлинин юз ифасында нота йазыб няшр етдирдийи “Байаты-Шираз” вя “Орта Мащур” муьамларынын инструментал ифада нот йазысы устадын бу сащядя артыг ялдя етдийи бюйцк тяжрцбянин мящсулудур. Бу китабларда нота йазылан муьамлар Якрям мцяллимин фярди дяст – хятти вя ифа тярзиня малик олдуьуну бир даща сцбута йетирди.

        Якрям Мяммядли усанмадан фяалиййятини бу эцн дя давам етдирир. Мягаляни устад тарзян, тяжрцбяли педагог вя мцтяхяссис, еляжя дя эюзял инсан олан Якрям Мяммядлийя танынмыш шаир Вагиф Мяммядовун щяср етдийи “Тар охуду” адлы шери иля битирсяк, еля билирик ки, там йериня дцшяр:

        “Тар охуду”
Устад тарзян Якрям Мяммядова итщаф

Сясин сещриня бах, гцдрятиня бах!
Мин шцкцр Танрынын вердийи пайа...
Сясин ичиндяймиш щям гара, щям аь,
Гушлар да аз гала ганад сахлайа...

Сянин бармаьындан ишыг ахырды,
Сещринля эежяйя нур чилядин сян.
Эюзляр щясрят иля сяня бахырды,
Анжаг црякляри фятщ елядин сян...

Сящня еля бил ки, евинди о эцн,
Силдин цряклярдян кини, губары.
Мцшфигин рущу да севинди о эцн,
Сян о эцн тязядян “охутдун” тары...

Щясрятляр гырылды, галды йарыда,
Думанда, чискиндя итян эюрцндц.
Тилсимя салдыьын “Аразбары”да
О тайлы, бу тайлы Вятян эюрцндц...

Рцтбяляр, тярифляр олуб сяня йад,
Тякжя ел севэиси эяряйин имиш...
Мян инди билдим ки, сян бюйцк устад,
Тар да сянин суйун, чюряйин имиш...

Вагиф Мяммядов
28.Х.2000

Кямаля ЯЛЯСЭЯРЛЫ


АЗЯРБАЙЖАНЛЫ ДИРИЪОРУН МЦВЯФФЯГИЙЙЯТЛИ ДЕБЦТЦ

       Бир нечя илляр бундан юнжя Консерваторийамызын синифляриндян бириндя (индики Бакы Мусиги Академийасы) мян ялиндя тар бир 6-7 йашы олан оьлан ушаьына раст эялдим. О мяня цряйини ачараг сюйляди ки, атасынын давамчысы олмаг истяйир. Бу оьлан Азярбайжанын эюркямли тарзяни Рамиз Гулийевин оьлу-Яййуб иди. Оьлунун илк мцяллими олан Рамиз она еркян йашындан мусигийя олан севэисини ойатды вя халгымызын севимли аляти олан тарда илк ифачылыг гайдаларыны юйрятмяйя башлады. Беляликля, илк иллярдян балажа оьлан мусигийя олан бюйцк габилиййятини эюстярмяйя башлады.

        Чох кечмядян мцхтялиф консертлярдя чыхыш едяряк о динляйижиляри щям техники щазырлыг, ифачылыг габилиййяти, емосионаллыьы вя еляжя дя халг мусиги инжилярини вя бястякар ясярлярини дяриндян мянимсямяси иля тяяжцбляндирирди.

        Артыг мусиги онун щяйаты вя мусигисиз йашамаьын мцмкцн олмамасыны дярк едян Яййуб тящсилини Бцлбцл адына орта ихтисас мусиги мяктябиндя вя сонра ися Бакы Мусиги Академийасында давам едир.

        Беляликля, Азярбайжан ижтимаиййяти Яййуб Гулийевля юнжя соло консертлярдя, сонралар ися мцтямади олараг атасы иля дуетдя чыхыш едян бир истедадлы тарзян кими таныш олмушдур. Онун ифасына щям мусиги севярляр, щям дя профессионал мусигичиляр йцксяк гиймят вермишляр. Зяманямизин дащи мусигичиси Мстислав Ростропович онун ифасындан мяфтун олараг Яййубу Москвайа юзцнцн йубилей гала консертиндя иштирак етмяйя дявят етмишдир. Бундан башга, Я.Гулийев эюркямли Азярбайжан мцьянниси М.Магомайевин Бакы вя Москва шящярляриндя кечирилян 55- иллик йубилейиня щяср олунмуш консертлярдя дя мцвяффягиййятля чыхыш етмишдир.

        1997-98-жи иллярдя Бюйцк Британийада кечирилян Азярбайжан мядяниййяти эцнляри дя онун уьурлу чыхышлары иля йадда галмышдыр.

        Анжаг ону да демяк лазымдыр ки, Яййуб Гулийев щяля Консерваторийада охудуьу заман дириъорлуг сянятиня бюйцк мараг эюстярирди вя бир нечя дяфя Ушаг симфоник оркестриня рящбярлик едяряк, бу сащядя дя юз дахилиндя олан йарадыжы потенсиалыны эюстяря билмишдир.

        Мараглыдыр ки, артыг юз дцз йолуну тапан, атасынын ляйагятли давамчысы кими башлайан эянж мусигичи нядянся бирдян-биря беля чятин, она йад олан алямя жящд эюстярди.

        Тябии ки, илк нювбядя - юзцнцн йарадыжылыг потенсиалыны инкишаф етдирмяк вя мянимсямяк наминя.

        Дириъорлуг сянятиня олан мараг Яййубу Бакы Мусиги Академийасынын хор-дириъорлуьу кафедрасында чалышан проф. Йалчын Адыэюзяловун синфиня эятирир. Яййуб дейир: «Еля муяллимляр вар ки, онларын профессионал авторитети, сянятя олан мящяббяти йаддашларда галыр, - беля мцяллимлярдян бири дя чох щюрмят етдийим Йалчын Адыэюзяловдур».

        Яййубун дириъор кими формалашмасында она устад дярсляри вермиш эюркямли дириъор, халг артисти, проф. Рауф Абдуллайевин ролу да бюйцк олмушдур.

        2005-жи илдя Яййуб Бакы Мусиги Академийасыны фярглянмя диплому иля битирир. Ону да демяк лазымдыр ки, о охудуьу заман щям Ц.Щажыбяйов адына тягацдя, щям дя «Азярбайжан Мядяниййяти Достлары» фондунун «Илин ян йахшы тялябяси» мцкафатына лайиг эюрцлмцшдцр.

        2001-2005-жи илляр ярзиндя Яййуб щяля тялябя икян Бакынын Эянжляр симфоник оркестринин консертляриндя дириъор кими чыхыш едяряк, халгын щцсн ряьбятини газанмышдыр.

        2002-2003-жц иллярдя Я.Гулийев нцфузлу Ставанэер Бейнялхалг Мусиги Фестивалында «Трондщеим» (Норвеч) оркестри иля чыхыш етмишдир.

        Ялдя олунан уьурларла кифайятлянмяйян Яййуб 2005-жи илдя Н.А. Римски-Корсаков адына Санкт – Петербург Дювлят Консерваторийасынын «опера-симфоник дириъорлуьу» ихтисасы цзря аспирантурасына дахил олур (Русийанын ямякдар инжясянят хадими. проф. А.Полишукун синфи) вя 2007-жи илдя ораны фярглянмя иля битирир. Гейд етмяк лазымдыр ки, Яййуб бу али тящсил ожаьынын аспирантурасында тящсил алмыш илк Азярбайжанлы дириъор олмушдур.

        Эянж мусигичинин щяйатында 2006-жи ил чох яламятдар олду. Щямин илин октйабр айында Яййуб Гулийев Полшада В.Лцтославски адына дириъорларын IV Бейнялхалг мцсабигясиндя иштирак едяряк лауреат адыны газанмыш (I йер), вя бундан башга « Оркестрин хцсуси мцкафатына» лайиг эюрцлмцшдцр.

        Биз - Рамиз Гулийевин иш йолдашлары бу щадисяйя чох севиндик вя оьлуна дцзэцн тярбийя, истигамят вя щяртяряфли савад вермясиня эюря щамымыз црякдян севимли тарзянимизи тябрик етдик.

        Ону да дейим ки, бу мцсабигянин уьурундан рущланараг, Яййуб Гулийев актив консерт фяалиййятиня башлайыр.

        Беляликля, 2006-2008-жи илляр ярзиндя о, Подлйазийанын Опера вя Филармоник окестри иля, Балтик Филармоник оркестри, Келтс вя Лублин шящярляринин оркестрляри (Полша), Хорватийанын Загреб Филармоник оркестри, Санкт – Петербург Дювлят симфоник оркестри, Новосибирск симфоник оркестри, Беларус Республикасынын Академик Дювлят симфоник оркесри иля консертлярдя уьурла чыхыш етмишдир.

        Тябиидир ки, йени оркестлярля чыхышлар вя йени динляйижи аудиторийалары иля эюрцшляр Яййуб Гулийевя бюйцк йарадыжы гцввя верир вя дириъорлуг сянятинин тякмилляшмяси йолунда бюйцк имканлар ачыр.

        Эянж дириъорун репертуар палитрасы бюйцкдцр. Ифа олунан ясярляр ичярисиндя щям рус вя гярби авропа классикляринин, еляжя дя мцасир бястякарларын ясярляри вардыр. Амма репертуарынын дяйярли щиссясини Азярбайжан бястякарларынын ясярляри тяшкил едир, чцнки Яййуб Гулийевин ян бюйцк арзуларындан бири дя бу ясярляри дяриндян мянимсямяк вя юзцня мяхсус шякилдя дцнйанын щяр бир юлкясиндя ифа етмякдир.

        Беля ки, эянж дириъор щям бир истедадлы тарзян кими, щям дя мядяни сявиййяси иля фярглянян, дцнйа мусиги ядябиййатыны дяриндян билян мцтяхяссис кими мусиги севярляри вя пешякар сянятчилярин диггятин ъялб едир.

        Ону да демяк лазымдыр ки, бир дириъор кими о, Санкт-Петербург Консерваторийасында профессор А.И.Полишукун тялябяси олараг, ондан сянятин сирлярини дяриндян юйрянмиш вя бир тялябя кими мцяллиминин диггятини вя щюрмятини газанмышдыр.

        Бу йахынларда Яййуб М.Магомайев адына Дювлят Филармонийасында Ц.Щаъыбяйов адына Дювлят Симфоник оркестриня рящбярлик едяряк, илк дяфя олараг, вятяниндя бу бюйцк оркестря дириъорлуг етмишдир.

        Сющбят яснасында, Яййуб мяня онун бир мусигичи кими формалашмасында атасынын вя мцяллимляринин ролуну гейд етди. Бундан башга, Мядяниййят Назирлийинин вя Филармонийанын рящбярлийи тяряфиндян эюстярилян диггяти хцсуси иля вурьулады вя гейд етди ки, кечирилян консерт дя онларын тяшяббцсц иля олмушдур.

        Я.Гулийевин рящбярлийи иля кечирилян консертин програмына мцхтялиф вахтларда йазылан мцхтялиф характерли ясярляр дахил олмушду.

        Консертин биринжи щиссясиндя дащи бястякар Гара Гарайевин 90 иллийи яряфясиндя онун йубилейиня тющфя олараг «Йедди эюзял» балетиндян фрагментляр сяслянди ( «Мяьриб эюзяли», «Щинд эюзяли» «Славйан эюзяли» вя «Йцрцш»). Я.Гулийев Г.Гарайевин сцитасында милли колорити вя рянэарянэ образлыьы бажарыгла эюстяря билмишдир. Дириъор «Йцрцш»цн трактовкасында ъанр хцсусиййятлярини вя эцжлц динамик инкишаф принсипини даща парлаг шякилдя эюстяря билмишдир.

        Бу консертин икинжи бир севинжли щадисяси эянж мусигичи – скрипкачы Мювлан Мяжид иля танышлыг олду. Мювлан бизим Консерваторийамызы 90-жы иллярдя зярб алятляри ихтисасы цзря битирян Айдын Мяжидовун оьлудур. Вахты иля Айдын Дювлят симфоник вя Опера теартынын оркестрляриндя чалышырды. Республикамызын чятин бир дюврцндя башга Азярбайжанлы сянятчиляр кими, о да Тцркийяйя эетмиш вя инди орада Билкянт Университетиндя чалышыр.

        14 йашлы Мювлан ися Билкянт Университитетинин няздиндяки мусиги литсейинин тялябясидир.

        Мевланын мцяллими бу алятин сирлярини она юйрятмиш мяшщур Юзбякистанлы скрипкачы Мящяммяд Турбийевдир.

        Беляликля, Мювлан Я.Гулийевин рящбярлийи алтында Азярбайжан Дювлят симфоник оркестринин мцшайияти иля алман бястякары Макс Брухун скрипка вя оркестр цчцн 1 сайлы консерти ифа етди. Макс Брухун йарадыжылыьы эежромантизм дюврцня аиддир. Бястякарын ифа цслубу янянявидир. Скипка консерти онун ясярляри ичярисиндя мелодик айдынлыьы, форма биткинлийи вя айдын ифа цслубуна эюря фярглянир вя ян популйар ясярлярдян биридир. Эюркямли скрипка ифачысы олмуш Йозеф Иоахима щяср олунмуш консерт бир чох скрипкачыларын репертуарындадыр.

        Мювлан Мяжид бир чох мусабигялярин галибидир. 2007-жи илдя Румынийада кечирилян Енеску адына мцсабигядя Мювлан лауреат олмуш вя бястякарын «Ноктцрн» ясяринин ян йахшы ифасына эюря хцсуси бир юдцля лайиг эюрцлмцшдцр.

        Эянж скрипкачы бу консерти рущ йцксяклийи иля йахшы техники вя емосионал сявиййядя ифа етди. Ону да дейим ки, бу консертин скрипка вя оркестр партийаларында мцхтялиф чятин жизэилярин олмасына бахмайараг эянж ифачылар бу зиддийятлярин мящарятля ющдясиндян эяляряк ясяри чох тябии вя юзцнямяхсус трактовкада ифа етдиляр.

        Консертин икинжи бюлцмцндя яввялжя Г.Гарайевин «Илдырымлы йолларла» балетиндян фрагментляр сяслянди. Мялум олдуьу кими, симфонизм Г.Гарайевин тякжя инструментал ясярляриндя юзцнц эюстярмир, щятта балет партитураларында да эюрцнмякдядир. Беля ки, Я. Гулийев ифа етдийи Г.Гарайевин балетляринин фрагментляриндя бир даща дащи бястякарын балет мусигисиня хас олан маштаблыьы, ясл мянада симфоник цсуллары эюстярмяйя наил олмушдур.

        Консертин сонунда П.И.Чайковскинин «Франческа да Римини» симфоник фантазийасы сяслянди. Бу ясяр дащи рус бястякарынын йарадыжылыьынын еркян дюняминдя йазылмышдыр. Мялум олдуьу кими, бу дюврдя бястякар юзцнцн илк 3 симфонийасыны, еляжя дя «Туфан», «Фыртына» вя «Ромео вя Жцлйетта» симфоник цвертцраларыны йазмышдыр.

        «Франческа да Римини» фантазийасы 1876-жы илдя Дантенин «Ад» («Жящянням») поемасынын 5-жи щиссяси ясасында йазылмышдыр. IV симфонийанын йазылмасына бир ил галмыш йарадылан бу ясяр юз мусиги образлылыьына эюря дащийаня симфонийаны щазырлайыр. «Франческа»нын ифасы щям бцтцн ифачы коллективи вя еляжя дя дириъор цчцн чох чятин бир имтащандыр. Ифачылар бир тяряфдян ясярин фялсяфясини дярк етмяли, диэяр тяряфдян ися онун дярин мусиги драматурэийасыны щисс етмялидирляр. Ону да дейим ки, эянжлийиня бахмайараг, Яййуб Гулийев бу ясярин мцряккяб вя дярин формасыны, мязмунуну чох эюзял дярк етмишдир.

        Дириъор кичик деталлара алудя олмайараг , ясас фикри вя ващид хятти инкишаф етдиряряк ири маштаблы вя эюзя чарпан бир образ йарада билди. Я.Гулийев жящяннямин гаранлыг мцщитини вя эцнащкарын изтираблы ешгиндя Франческанын гямли, кядярли щекайясини юз трактовкасында лайигинжя эюстяря билмишдир. Бу фактики олараг, онун гямли мящяббятинин лейтмотивидир.

        Франческанын щекайяси оркестрин ифасында чох тясирли, сямими вя рус халг мащныларына йахын цслубда сяслянди.

        Яййуб Гулийевин вятяниндя кечирилян Ц.Щажыбяйов адына Дювлят Симфоник оркестр иля илк чыхышы эюстярди ки, бизим гаршымызда дуран чох жидди, оркестрин сирлярини дяриндян дуйан, эюзял дуйан вя гялбян щисс едян бир истедадлы дириъордур.

        Партитуралары дяриндян мянимсямяси, еляжя дя ясярляр щаггында онда олан билэиляр эянж дириъорун ифа етдийи партитураларын мязмунуну тябии шякилдя ачмаьа кюмяк етди. Консертин програмы эюстярди ки, Яййуб Гулийев юзцнц мцхтялиф ъанрларда эюстяря билян, гыса бир заманда оркестрин ифасында ясярлярин идейасынын дцзэцн ача билян бир дириъордур.

        Яййуб Гулийев щяля эянждир. Буна бахмайараг, мян инанырам ки, о эяляжякдя йени-йени партитуралары мянимсяйяжяк вя юз профессионал сявиййясини даща да йцксякляря галдыражаг.

Земфира ГАФАРОВА


ЯРДЯБИЛ СЯФЯРИ

Ярдябил Останынын Инжясянят Мяркязиндян Азярбайжан Бястякарлар Иттифагына Салам!


       Щюрмятля диггятинизя чатдырырыг ки, бястякар Бакыханов Ярдябилдя олдуьу мцддятдя Ярдябил инжясянят мяркязиндя олмуш вя мусигичилярин конфрансында мярузя едяряк бу сащядя лайигли мяслящятляр вермишдир.

        1386-жы ил Ордибещешт айынын 20-си (10 май 2007) Азярбайжанын мяшщур бястякары вя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын фяхри цзвц, доктор Яли Сялиминин анадан олмасынын 85 иллийи мцнасибятиля Ярдябил шящяриндя бу шящярин инжясянят мяркязи тяряфиндян мярасим кечирилмишдир. Бу мярасимдя щамы тяряфиндян эюзял гаршыланан бюйцк бястякар, профессор Тофиг Бакыхановун вя Яли Сялиминин мусигиляри ижра олунду. Бу мусигиляр останын танынмыш ханяндяляри Бящаяддин Хорасани вя Вядуд Муяззин тяряфиндян ижра олунараг тамашачылар тяряфиндян бюйцк алгышларла гаршыланды. Мусигичиляр групу да бу мярасимдя эюзял ифалары иля мусиги парчалары ифа етдиляр.

        Профессор Тофиг Бакыхановун бу мярасимдя иштирак етмяси Ярдябил мусигишцнасларынын вя ифачыларынын севинжиня сябяб олду. Буна эюря дя инжясянят мяркязинин мусиги бюлмяси вя бу мяркязин рящбярлийи бу мяшщур бястякары тягдирялайиг биляряк юз тяшяккцрцнц билдирир.

        Щюрмятля: Надир Сцлейманзадя Ярдябили

        Ярдябил Останы Инжясянят Мяркязинин мцдири


        2006-жи ил декабр айынын орталарында ИИР-ин Азярбайжандакы сяфирлийинин Мядяниййят Мяркязинин рящбярлийи тяряфиндян Иранын Ярдябил шящяриня йарадыжылыг сяфяриня эетмяк мяня тяклиф олунду. Бу тяклиф мяни чох севиндирди. Она эюря ки, Иранын Тещран, Мяшщяд, Тус вя Тябриз шящярляриндя дяфялярля олмушам. Амма Ярдябил шящяри щаггында охудугларымдан тяяссцратым вар иди. Гядим Ярдябил шящяринин тарихи йерлярини эюрмяк вя оранын мусигичиляри иля эюрцшмяк мяним чохданкы арзум иди. Бу арзума да чатдым.

        Яввяла ону дейим ки, мяни бир Азярбайжан бястякары кими сямими гашыладылар. Шящярин мяркязиндя йерляшян “Мащди Щотел”дя галмаьы мяслящят билдиляр. Щотелин ятрафы тижарят мяркязи олдуьу цчцн адамларын сайы-щесабы йох иди. Эялдийим эцн Ярдябилин мусиги мядяниййяти мяркязиндя оларкян йерли танынмыш ханяндя, Азярбайжан халг мусигичиляринин йахын досту Бащяддин Хорасани вя тарзян Сямяд Давярнийа иля таныш олдум. Орада оларкян мусиги мядяниййяти мяркязинин китабханасында Азярбайжан бястякарларынын ясярляриня дя раст эялдим. “Айрылыг” мащнысыны йазан мярщум Яли Сялиминин санбаллы “Мащнылар” мяжмуяси няфис шякилдя мяни даща чох севиндирди. Мяжмуянин эириш сюзцнц йазан Ярдябилли Лятиф Казыми иди.

        Сярлювщя беля башлайыр: “Устад Яли Сялиминин щяйатына гыса бир бахыш”.

        “Билдийимизя эюря, Устад Яли Сялими 1922-жи илдя Бакы шящяриндя дцнйайа эюз ачыб. О, щяля дцнйайа эялмямишдян, атасы мадди чятинлик ужбатындан аиляси иля бярабяр Бакыйа кючмцшдц. Еля мящз орада ушаглыгдан мусиги вурьуну олмуш балажа Ялинин сюнмяз щявяси онун мусиги мяктябиня эюндярилмясиня сябяб олду. Яли Сялими тар мяктябинин биринжи синфини битиряндян сонра Азярбайжанын бюйцк мусиги устады Ящмяд Бакыхановун (мярщум атам, республиканын халг артисти, “Ямякдар инжясянят хадими” вя “Ямякдар мцяллим”) мусиги мяктябиндя парламаьа башлады. Нятижядя Ящмяд Бакыханов бу истедадлы шаэирдинин йолуну Азярбайжанын рясми оркестриня ачды. О, бир нечя ил орада инжясянятля мяшьул олду. Сонралар Сталин щакимиййяти дюврцндя Сялиминин атасы юз милли мянлийини горумаг цчцн Ирана дюндц”. Мяжмуя 336 сящифядян ибарятдир. Мяжмуядя 230 мащны йерляшир.

        Ону да демяк лазымдыр ки, Яли Сялими 1992-жи илдя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын цзвц олмушдур. Щямин вясигяйя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын сядри, мярщум эюркямли бястякар, республиканын халг артисти Тофиг Гулийев гол чякмишдир.

        Ярдябил инжясянят мяркязиндя оларкян щямин идарянин мцдири Надир Сцлейманзадя иля эюрцшдцк. Демяк олар ки, бу эюрцш мяним цчцн эюзлянилмяз олду. Она эюря ки, вахтиля Аьайи Сцлейманзадя тяхминян он ил юнжя ИИР-ин Азярбайжандакы сяфирлийинин Мядяниййят Мяркязиндя мясул ишчи олмушдур. Мян дя о вахт онунла йахын олдуьум цчцн мусиги сащясиндя она ялимдян эяляни ясирэямирдим. Одур ки, Ярдябилдя олдуьум заман Аьайи Сцлейманзадянин рящбярлийи иля тяшкил олунмуш мусигичилярин ифасыны динлядим. Щямин бярнамядя Ярдябилин халг чальы алятляри ансамблы иштирак едирди. Ансамблын тяркибиня ики тар, бир каманча, гармон, кларнет, ики синтезатор дахил иди. Ансамбл муьамлардан “Чащарэащ” вя “Шур” дярамядляри иля башладылар. Сонра кечдиляр муьам дястэащларына. Ханяндялярдян Бящаяддин Хорасани вя Вядуд Мцяззинин ифасында муьамлары динлядик. Консерт демяк олар ки, там мянада йцксяк сявиййядя щазырланмышды. Консертдян сонра мян Азярбайжан вя Иран мусигичиляринин гаршылыглы ялагяляри мювзусунда мярузя иля чыхыш етдим, Иран мусигичилярини марагландыран суаллара жаваб вердим. Онлар да мяня разылыг вя тяшяккцрлярини билдирдиляр. Мяним Ярдябил мцсигичиляри иля бир-нечя эцн эюрцшцм олду. Онлардан бири олан Аьайи Бащмани Вализаде (сантур синфи цзря мцяллим-устад) иля эюрцшяндя, о бир мараглы сющбят ачды: “110 ил бундан габаг мяним атам Бакыда оларкан Азярбайжан тары алмаг истяйирди. Чох ахтарышдан сонра мярщум устад тарзян Гурбан Пиримовла эюрцшцб ондан кюмяк эюзляди ки, йахшы тар алсын. Гурбан Пиримов хейирхащ инсан кими атамы апарды Бакыда мусиги мяжлисляриндян бири олан Мансуровларын йанына. Вя Мансуровлардан хащиш етди ки, юзляриня мяхсус тары гонаьа сатсынлар. Атам о тары алыб Ярдябиля эятирди. Щал-щазырда щямин тар мяним евимдядир. Йахшы олар ки, гядим Азярбайжан тары, йяни Мансуровлар гардашлары тяряфиндян дцзялдилмиш тар Бакыда Халг Чальы Алятляри Музейиндя сахлансын. Яэяр Азярбайжан Мядяниййят Назирлийи мяслящят билярся, мян уста тяряфиндян щазырланмыш тары сата билярям”.

        Мусигичилярдян тез-тез эюрцшдцйцм тарзян Сямяд Давярнийа, Лятиф Казыми, ханяндялярдян Бящаяддин Хорасани, Вядуд Мцяззин (Сялим Ярдябилинин оьлу), ейни заманда, танынмыш ряссам, мусигишцнаслардан Бакы Мусиги Академийасынын мцсигишцнаслыг факцлтясинин тялябяси Салещ Атден вя б. иди.

        Демяк олар ки, Ярдябилин гядими биналарыны, мясжидлярини, “Шащ Аббас” музейини вя бир чох тарихи йерлярини зийарят етдим, ейни заманда, Ярдябилин мяркязи китабханаларында олдум. Орада олдуьум заман Мяркязи китабхана, мусиги мядяниййяти мяркязи вя инжясянят мяркязиня бястялядийим Иран халг мусигиси мювзусунда “Шяргдян эялян сядалар”, “Фирдовсини йад едяркян” охумаг иля пиано цчцн мащнылар мяжмуясини, йаздыьым китаблардан “Азярбайжан вя Иран мусигичиляринин гаршылыглы ялагяляри”, “Тофиг Бакыханов-мусиги дцшцнжяляри” (1-жи вя 2-жи) щядиййя вердим.

        Севиндирижи щалдыр ки, Тябриздя чапдан чыхмыш “Азярбайжан мащнылары-мащнылар мяжмуяси” олан “Ана вятян” 2007-жи илдя мусигичи Гудрят Щусейнпур тяряфиндян топланыб вя тяртиб олунуб. Яфсуслар олсун ки, “Ана вятян” мащнылары бизим республикайа эюндярилмяйиб.

        Ярдябилин эюзял йерляриндян бири ися “Сорябил” эюлцдцр. Бунунла ялагядар олараг демяк олар ки, бцтцн Ярдябил мусигичиляриня, хцсусян Аьайи Сцлейнамзадяйя, Аьайи Бащяддин Хорасанийя, Сямяд Давярнийайа юз дярин миннятдарлыг вя тяшяккцрцмц билдирирям.

Тофиг БАКЫХАНОВ

ОДЛАР ЙУРДУНУН ИСТЕДАДЛЫ ЮВЛАДЛАРЫ

       Улу юндяримиз Щейдяр Ялийевин сярянжамы иля 2 феврал тарихини эянжляр эцнц кими щяр ил байрам едилир. Цмумилли лидеримизин йолунун лайигли давамчысы олан щюрмятли президентимиз Илщам Ялийев жянабларынын сярянжамына ясасян 2007-жи ил ися эянжляр или кими тясдиг едилмишдир. Эянжляря олан гайьы вя диггят габарыг шякилдя артараг бу эцн юз тязащцрцнц тапмышдыр. Эянж мусигичиляря Президент тягацдц верилмяси, Ялийев фондунун президенти, Миллят вякили Мещрибан ханым Ялийеванын тяшяббцсц иля кечирилян муьам фестивалы, М.Ростропович адына фестивал, Г.Гарайевин йубилейи иля ялагядар олан фестивал, мцхтялиф классик мусиги мцсабигяляри, телевизийа мцсабигяляри вя с. буна парлаг нцмунялярдир. Дцнйанын бир чох танынмыш пешякар мцсигичиляринин республикайа дявят олунмасы вя сявиййяли консерт програмы иля чыхышы эянжлярин йарадыжы имканларына санки бир тякан верир.

        Йанвар айынын 22-си Алман – Азярбайжан мядяниййят бирлийинин Капелщаус-консерт салонунда издищамлы бир классик мусиги эежяси кечирилди. Севиндирижи щалдыр ки, щятта айагцстя дурмаьа беля йер йох иди. Бу консертин иштиракчылары БМА-нын мцяллими Алийя Заманова (ф-но) Менделсонун «Сюзсцз мащнылар» силсилясиндян бир нюмря, Шящла Усейнова (ф-но) Дебцссинин «Ай ишыьы», БМА-да консертмейстер вязифясиндя чалышан Вагиф Бабайев (скрипка) – Бах арийа, Эрнст, «Мажар няьмяляри», Сарасате «Андалуиз романсы», П.Чайковски «Дцшцнжя», БМА-нын мязуну Фярид Фейзуллайев (скрипка) Сен-Санс «Интрадуксийа вя рондо каприччиозо», Чайковски «Скерсо» вя Паганини, «Каприс №5» ясярлярини усталыгла ифа етдиляр. Щямин эцн бу консерт салонунда бюйцк жанланма мцшащидя олунурду. Залда классик мусигисевярлярля йанашы, БМА-нын профессор вя мцяллим щейятинин нцмайяндяляри, Милли консерваторийа, Бакы мусиги коллежи, Инжясянят эимназийасынын нцмайяндяляри мцхтялиф мусиги мяктябляринин шаэирд вя мцяллимляри дя иштиракчылары дястяклямяйя эялмишдиляр. Бу да классик мусигинин инкишафы шаэирд вя тялябялярин сянятя гаршы олан мараьын вя мящяббятин артмасы цчцн чох юнямлидир. Ону да гейд етмяк истяйирям ки, салонда яжняби мцтяхяссисляр вя мусигисевярляр дя вар иди. Севиндирижи щалдыр ки, мусигичиляримиз дцнйа классик мусигисини бейнялхалг мусиги стандартлары сявиййясиндя ифа едяряк юз пешякарлыгларыны щям яжняби гонаглар гаршысында нцмайиш етдирдиляр вя ейни заманда эянж мцтяхяссисляр цчцн бир юрняк олараг лайигинжя тяблиь вя тямсил етдиляр.

        Йанвар айынын 31-и ися Р.Мустафайев адына Инжясянят музейиндя эянжляр эцнцня щяср едилмиш эянж бястякар вя пианочу, БМА-нын ассистент-стаъори вя Бцлбцл адына Орта ихтисас мусиги мяктябинин мцяллимяси Пикя Ахундованын фортепиано мусигисиндян ибарят мцяллиф консерти кечирилди. Консертдя инжясянятин мцхтялиф сащяляриндя хидмятляри олан нцмайяндялярля йанашы, милли классаик мусигимизин йцксяк сималары олан, мцяллифин мцяллими халг артисти, профессор зяманямизин новатор бястякары Ариф Мяликов вя халг артисти, БМА-нын профессору, Азярбайжан ифачылыгы мусиги тарихиндя мцстясна рол ойнамыш пешякар тар устады Рамиз Гулийев дя бу эежядя иштирак едяряк эянж истедады дястяклямяйя эялмишдир. Пикя Ахундова эянж пианочу вя бястякар олмагла йанашы, щям дя савадлы, ушаг психолоэийасына дяриндян бяляд олан, щяр бир шаэирдя индивидуал олараг йанашан вя аудиторийаны яля алан бир мцяллимядир. Бу ханымын Бцлбцл адына орта ихтисас мусиги мяктябиндя «фортепиано» вя «бястякарлыг» цзря дярс дедийи бцтцн шаэирдляри мцяллимляринин консертиня эялмишдиляр вя севинж щисслярини онунла бирэя бюлцшцрдцляр. Бу щал ялбяття ки, шяряфли вя ляйагятли мцяллимлик вязифясинин ян бариз тязащцрцдцр.

        Консерт салонунда бястякарын 6 прелцди, хорал прелцд вя фуга Рубинштейн мювзусу ясасында йазылмыш вариасийалар, фортепиано цчцн 3 щиссяли сонатасы иля йанашы, бир пианочу кими Ф.Менделсонун жидди вариасийаларыны, Г.Корчмарын фортепиано поемасыны парлаг тярздя ифа етди. Ону да гейд етмяк истяйирям ки, Корчмарын бу ясяри республикада илк дяфя ифа олунурду. Бястякар фортепиано ясярляри иля йанашы 2 симфонийанын, симли квартетин, скрипка вя фортепиано вариасийаларын, сяс вя фортепиано цчцн романсларын, солист, хор вя симфоник оркестр цчцн «Гарабаь» кантатасынын мцяллифидир. Гцрур щисси иля гейд етмяк истяйирям ки, Пикя Ахундова 2000-жи илдя Санкт-Петербургда, 2004-жц илдя Гырьызыстанда, 2004-жц илдя ися йеня дя Санкт-Петербургда кечирилян эянж пианочу-бястякарларын ЫВ бейнялхалг мцсабигясинин лауреаты, щямин мцсабигядя бястякар кими Рубинштейн мювзусу ясасында йазылмыш вариасийалары бцтцн иштиракчыларын ясярляри арасында ян йахшы ясяр кими мцкафата лайиг эюрцлмцшдцр. Еля бу ясяря эюря 2005-жи ил феврал айнын 2-дя эянжляр эцнцндя Эянжляр вя Идман Назирлийи тяряфиндян бястякар «эянжляр мцкафаты»на лайиг эюрцлдц.

        Щяр бир эянжин уьуру халгын мяняви сярвятидир. Бу сярвятин даща да зянэинляшиб инкишаф етдирилмяси цчцн щяр бир пешякар мусигичи сяйля чалышмалы вя халгымызын ювладларыны щям дахилдя, щям дя хариждя лайигинжя тямсил етмясиня зямин йаратмалыдыр.

Щюкцмя ЯЛИЙЕВА


НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ МУСИГИЛИ ДРАМ ТЕАТРЫ –125 НАХЧЫВАН ТЕАТРЫНДА МУСИГИНИН ЕСТЕТИК ТЯСИР ВЯ ТЯЛГИН ЭЦЖЦ

       Бяшяр сивилизийасынын тякамцлцндя инсан шяхсиййятинин мяняви йцксялишиндя, эюзялликляр аляминин гавранылмасында, дцнйанын дярк олунмасында театр сяняти явязсиз рол ойнайыр.

        Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театры кюклц вя ясаслы сянят аьажы, Шяргин ян гожаман сянят ожагларындан биридир. Йарандыьы эцндян юзцнцн саьлам вя мяняви мяфкурясийля бюйцк диггят чякян 125 йашы олан бу театр дцнйа драматургларынын зянэин театр яняняляри зямининдя бой атыб, инкишаф етмишдир. Тябии ки, бу йарадыжылыг просесиндя мусигинин ролу вя естетик тялгин эцжц хцсусиля ящямиййятли олмушдур.

        Кечян ясрин 80-жи илляринин орталарында, даща дягиг десяк, 1883-жц ил май айынын 11-дя гядим Нахчыван дийарында илк театр тамашасы ойнанылмышдыр. М. Ф. Ахундовун “Мусйо Ъордан вя Дярвиш Мястяли шащ” комедийасы иля пярдяси галхан бу театрын тямял дашыны юз дюврцнцн танынмыш зийаллысы, мащир публисист вя драматург Ейналы бяй Султанов вя Жялил Мяммядгулузадя гоймушлар. Гейд етмяк лазымдыр ки, Нахжыван театры йарандыьы эцндян саьлам мяфкуря, йцксяк вя сяняткарлыг бахымындан фярглянян репертуар уьрунда мцбаризя апармышдыр. Бу театрда тякжя Азярбайжан йох, бцтцн дцнйа драматургларынын ясярляри тамашайа гойулмушдур.

        Нахчыван театры юз гойнунда онларла эюзял сяняткарлар нясли йетишдирмишдир. Сямяд Мювляви, Щясян Сяфярли, Мирщясян Миришли, Хядижя Таьыйева, Роза Жяфярханова, Зярош Щямзяйева, Яли Хялилов, Яййуб Щагвердийев, Иса Мусайев, Ибарщим Щямзяйев кими танынмыш актйорлар Нахжыван театрынын милли зяминдя формалашмасына эцжлц тякан вермишдир.

        Бу театрын инкишафында тябии ки, мусигили ясярлярин тамашайа гойулмасы хцсусиля бюйцк естетик ящямиййят дашыйыр. Дащи Цзейир бяйин “Лейли вя Мяжнун”, “Ясли вя Кярям”, “Яр вя арвад”, “О олмасын, бу олсун”, “Аршын мал алан”, Зцлфцгар Щажыбяйовун “Ашыг Гяриб”, Сяид Рцстямовун “50 йашында жаван”, “Евлийкян субай”, “Дурна”, Солтан Щажыбяйовун “Цряк жаланлар”, Фикрят Ямировун “Эюзцн айдын”, Сцлейман Ялясэяровун ”Улдуз”, “Юзцмцз билярик”, Васиф Адыэюзяловун “Бошанаг евлянярик” кими опера вя оперетталары дяфялярля айры-айры реъиссорлар тяряфиндян тамашайа гойулмуш, Мухтар Республикада мусиги инжясянятинин даща глобал шякилдя имкишафына мцсбят тясир эюстярмишдир. Мусигили ясярлярин тамашайа гойулмасы милли шцурун сцрятля инкишафына эцжлц текан верирди. Театрын щям драматик йюнц, щям дя мусиги йюнц вящдят тяшкил едяряк, эюзял синтез йарадырды. Бу жцр щаллар инсанларын тяшяккцл, тяфяккцр тярзинин мяняви жящятдян формалашмасына мцсбят тясир эюстярмиш олурду.

        Нахчыван театрында мусигили ясярлярин гойулмасынын диэяр тярбийяви ящямиййяти ондан ибарят иди ки, бу тамашалара гадынлар даща шох мейл едирдиляр. Бу да Нахчыванда гадын щярякатынын эцжлянмясиня олдугжа бюйцк тясир эюстярирди. Реъиссор Рза Тящмасиб гадынларын театра щявясини эюрцб, еляжя дя онларын кишилярля бир йердя отурмасынын чятинлик тюрядяжяйини нязяря алараг, эцндцзляр гадынлар цчцн айрыжа театр тамашалары тяшкил етмяйи гярара алыр. Беля тамашалара гадынлар хцсуси щявясля эялирдиляр.

        Нахчыван театрында рус, эцржц актйорлары фяалиййят эюстярирдиляр. 1908-жи илдян башлайараг 1917-жи иля гядяр МирМащмуд Казымовскинин “Дашым-дашым” водевили тамашайа гойулурду. Театрда актриса олмадыьындан бу водевилдя о заман Нахчыванда йашайан доктор Гилнерин арвады Олга Михайловна вя доктор Шенгелийанын балдызы мцяллимя Вера Ивановна ифа едирдиляр.

        Мяшщур мцяллим вя йазычы Ряшид бяй Яфяндийев 1917-жи илин ахырларында Нахчыванда гызлар мяктябинин мцдири оларкян, щямин мяктябин мцяллимяси, гадынларын маарифлянмяси йолунда вар гцввясини сярф едян Назлы ханым Няжяфова Рза Тящмасибин кюмяйи иля мяктябдя гызлардан ибарят драм дярняйи йаратды. Бу Нахчыван тарихиндя эюрцнмямиш щадися иди. Мяшгляр щям мяктябдя, щям дя Назлы ханымын евиндя эедирди. 1917-жи илин нойабр 12-дя жцмя эцнц театрын бинасымда гадынлар цчцн “Аршын мал алан” мусигили комедийасы эюстятилирди. Зал гадынлардан ибарят тамашачы иля долу иди. Роллары ашаьыдаки гадынлар ифа едирди: Солтан бяй-Сцсян Султанова, Жащан хала-Эювщяр Кянэярли, Сцлейман-Асйа Мяммядялийева, Вяли-Ханым Вязирова, Эцлчющря-Дилбяр Султанова, Ясэяр-Эцняш Кянэярли, Асийа-Барат Нахчыванскайа, Телли-Фатма Шейхова.

       

Илляр ютдцкжя театра эяляжяйя цмид верян эянж актрисалар эялди. Бунларын арасында Фирузя Ялийева, Зярош Щямзяйева, Хядижя Газыйева, Роза Жяфярханова, Тамара Мяммядова, Зина Будагова, Софйа Щцсейнова вар иди. 1924-25-жи ил театр мювсцмцндя “Лейли вя Мяжнун” операсы Нахчыван театрында йенидян тамашайа гойулду. Сямяд Мювлявинин реъиссорлуьу иля щазырланан бу тамаша бюйцк мцвяффягиййят газаныр. Мяжнун ролунда Сямяд Мювляви, Лейли ролунда ися Танйа Погосова чыхыш едирляр. Мусиги щиссясини Адил Кянэярли идаря едирди.

        Азярбайжанын халг артисти Фирузя Ялиханованын Нахчыван театрына эялиши бу сянят ожаьына йени абу-щава эятирди. Онун олдугжа мялащятли сяси вар иди.Буна эюря дя Фирузя ханымын эялиши иля театрын репертуарында Цзейир Щажыбяйовун “Лейли вя Мяжнун”,”Ясли вя Кярям”,”Аршын мал алан”,”Мяшяди Ибад”,”Яр вя арвад” опера вя оперетталары тез-тез эюрцнмяйя башлады. Онун эялиши иля милли опера вя опереттларда йени цнванлы Лейли, Ясли, Эцлчющря, Миннят ханым, Эцлназ эюрцндц. Фирузя ханым узун илляр бу юлмяз сящня сурятляри иля бюйцк нцфуз газанды.

        Азярбайжан опера сянятинин гцдрятли устасы Щцсейнгулу Сарабски 1937-жи илдя Нахчывана гастрола эялир. Онунла бирликдя Мяммядтаьы Баьыров, Щажымяммяд Гафгазлы, Лаля ханым вя тарчалан Ширинов да Нахчывана эялирляр. Щ.Сарабскинин олмасы Мухтар Республикада ясл опера байрамына чеврилир. ”Лейли вя Мяжнун”, Ясли вя Кярям”, ”Ашыг Гяриб”, Шащ Аббас вя Хуршидбану”, ”Аршын мал алан”, кими опера вя оперетталар нахчыванлы сянятсевярляря эюстярилир. Бу тамашаларда Фирузя ханым баш гадын ролларыны бюйцк мящарятля ифа етмишдир. Щ.Сарабски мятбуат сящифяляриндя Фирузя ханымы Нахчыван театрынын “дан улдузу” адландырмышдыр.

        Дащи бястякарымыз Цзейир Щажыбяйов бир нечя дяфя Нахчыванда олмуш, театр тамашаларына бахмыш, йерли зийаллыларла эюрцшмцш, мисиги мяктябиня пиано щядиййя етмишдир. 1938-жи илин яввялляриндя Цзейир Щажыбяйов Нахчыван сечки даирясиндян ССРИ Али Советинин Миллятляр Советиня депутат иряли сцрцлдцйц цчцн Нахчыван сечижилиляринин эюрцшцня эялмишдир. Театрда кечирилян бу эюрцшдя дащи бястякарын опера вя оперетталарындан парчалар эюстярилмиш вя мащнылар ифа олунмушдур. Тясадцфи дейил ки, халгымызын бу бюйцк бястякары 1946-жы илдя йеня дя Нахчыван сечки даирясиндян депутатлыьа намизяд эюстярилмишдир. Бу да Цзейир бяйя вя онун ясярляриня нахчыванлыларын бюйцк севэи вя ещтирамыны эюстярир. 1910-жу илдян башлайараг бу эцня кими гядим Нахчыван театры юлмяз бястякарын ясярляриня мцражият едир вя бу ясярляр йени-йени актйор няслинин инкишафында мцщцм рол ойнайыр.

        Мялум олдуьу кими 1923-жц илдя Нахчыван Дювлят Драм Театры адыны алан коллектив 1964-жц илдя Ж.Мяммядгулузадя адына Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театрына чеврилди. Бунун бир чох сябябляри вар иди. Ону гейд едяк ки сон илляря гядяр Нахчыван театры мусигили комедийа йох, мящз Мусигили Драм Театры кими бцтцн Республикада йеэаня ожаг иди. Нахчыванда опера вя оперетталарын, филармонийанын олмамасы ясас сябяблярдян бири иди. Бу театрларын функсийасы мящз Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театрында бирляшмишди.

        Ейни заманда Нахчыванын жоьрафи мювгейи, Азярбайжандан узагда йерляшмяси, дювлятляр арасында галмасы онун мядяни мяркяз кими формалашмасына сябяб олмушдур. Она эюря дя Азярбайжанда йени дирчялян мусиги мядяниййяти тябиидир ки, Нахчыванда да юз кюклярини вя бящрясини вермяли иди.

        1910-жу илин октйабрында Зцлфцгар Щажыбяйов, артистлярдян Мирзяаьа Ялийев, Эюйярчин ханым вя башгалары Нахчывана гастрола эялмишляр. 1911-жи илдя Зцлфцгар Щажыбяйов икинжи дяфя Нахчывана эялмиш, бир иля гядяр яввялжя Ябдцлгасым Султановун евиндя, сонралар ися Бабажановларын евиндя йашамышдыр. Зцлфцгар Щажыбяйов йерли труппанын иштиракы иля Цзейир Щажыбяйовун “О олмасын, бу олсун”, ”Яр вя арвад”, юзцнцн “Ялли йашында жаван” ясярлярини тамашайа щазырлайыр. Бястякар “Евлийкян субай” мусигили комедийасыны Нахчыванда оларкян тамамламышдыр. Бу ясяр 1912-жи илин март айында Нахчыван сящнясиндя тамашайа гойулмушдур. Тамашаларла йанашы Зцлфцгар Щажыбяйов Нахчыванда Шярг мусигисиндян ибарят тез-тез мцсамиряляр дя тяшкил едирди.

        Зцлфугар Щажыбяйовун бюйцк хидмятляриндян бири дя о олмушдур ки, о драм дярняйи цзвляринин мусиги тялиминя бюйцк диггят верир, ифачыларын зювгцнц вя бажарыьыны инкишаф етдирирди. Онун рящбярлик етдийи мусигичиляр щеййяти Мянсур Султанов (каманча), Адил Кянэярли (тар), Щейдяр Тящмасиб (тар), Яли Шярифов (флейта), Мяммяд Султановдан (кларнет) ибарят иди.

        Мянсур Султановун вя Адил Кянэярлинин Нахчыван театрынын инкишафында хидмятляри иля йанашы, театрын эянж щявяскарларындан мусиги дястяси тяшкил етмишляр. Бу иллярдя мяшщур ряссам Бящруз Кянэярли Тифлисдя Ряссамлыг мяктябиндя тящсил алырды. О, йай тятилиндя Нахчывана эяляндя Рза Тящмасибин мяслящяти иля бир сыра театр декорасийалары чякирди.

        Беляликля, адларыны чякдийимиз корифейлярин Нахчывана эялиши бурада театрын мусигили Драм Театра чеврилмясиня имкан йаратды.

        Даща бир сябяб мусигили тамашаларын ролу вя мусиги ифачыларынын зянэинлийи иди. Нахчыванын профессионал вя йа гейри профессионал мусигичиляри халг шянликляриндя, тойларда иштирак етсяляр дя мяняви ращатлыг тапмаг, Азярбайжанын зянэин ядяби ирси иля тямасда олмаг цчцн театра ахышыр, бюйцк истякля чалышырдылар. Явялляр профессионал оркестр щеййяти йох иди. Она эюря дя йерли бястякарлар бир сясли мусигийя даща чох мейл едирдиляр. Йалныз 1960-жы иллярин сонларында кичик щейятли халг чальы алятляри оркестри йарадылыр.

        Мялумдур ки , Нахчыван Мухтар Республикасында эюркямли бястякарлар йашамыш чохлу мараглы ясярляр йаратмышлар.

        1930 – жу иллярдян башлайараг артыг Нахчыванда профессионал бястякарлыг сяняти сцрятля инкишаф етмяйя башлайыр. Гейд етдийимиз кими 1937-жи илдя дащи бястякар ымыз Цзейир Щажыбяйовун Нахчывана эялиши , 1942-жи илдя бу дийарда бястякар Тофиг Гулийевин рящбярлик етдийи жаз оркестринин фяалиййят эюстярмяси, 1959-жу илдя Нахчыван Дювлят Консерт бригадасынын йаранмасы, бястякар Хялил Жяфяровун Нахчыван шящяр ушаг мусиги мяктябиндя мцяллим ишлямяси вя мцнтязям олараг зяманямизин мящшур дириъору олан Нийазинин , эюркямли мцэянниляр Бцлбцлцн , Ряшид Бещбудовун , Лцтфийар Имановун вя бир чох мусигичилярин гядим шящярля йарадыжылыг ялагяляри истяр бястякарлыг, истярся дя ифачылыг сянятинин йцксялмясиня мцщцм тясир эюстярмяйя билмязди.

        Бу дюврдя эянж мусигичиляр — Няриман Мяммядов, Рамиз Миришли, Мяммяд Мяммядов , Мяммяд Ялякбяров, Ряшид Мяммядов, Сяфяр Ряжябов, Ващид Ахундов илк ясярлярини йарадырлар. Ону да гейд едяк ки, бу бястякарларын йарадыжылыглары даими театрла баьлы олуб. Беля шяхсляр санки театрын тарихини йарадыблар , онун апарыжы гцввяляри олублар.

        Нахчыван мусиги мядяниййятинин инкишафында щяр биринин юзцнямяхсус хидмяти олан бу бястякарларын, мусигичилярин йарадыжылыглары вя ижтимаи фяалиййятляри онларла эянж мусигичинин бястякарлыг сянятиня мейл етмясиня, юмрцнц бу сянятя баьланмасына щявясляндирир.

        Щал—щазырда да йени—йени бястякарлар нясли вя йени—йени ясярляр йаранмагдадыр.

        Нахчыван бястякарларынын юзляриня мяхсус мусиги дили , мусиги цслубу вар иди. Онларын мусигисиндя Нахчыванын мусиги фолклорунун интонасийалары , мащныларын, йаллыларын мелодик дюнмяляри вя юзцнямяхсус ритмляри айдын дуйулур. Ейни заманда тамашалара мусиги йазан бястякарлар ясасян мусигинин кичик щяжмли ъанрларындан дольунлугла истифадя етмишляр . Бурада марш , мцхтялиф сяпкили рягсляр , рянэарянэ мязмулу мащнылар ясярлярин мязмунунун ачылмасында эцжлц васитя олмушдур. Беляликля, бястякарлар Нахчыванын мусиги дилини цмумляшдириб цз ясярляриндя тятбиг етмякля, Нахчыванын халг мусиги цслубуну формалашдырмышлар.

        Нахчыван Дювлят Мусиги Драм Театры зянэин бир сянят ожаьы кими щям театр мядяниййятиня, щям дя Мухтар Республиканын мусиги сянятининин инкишафына бюйцл тясир эюстярмиш вя бу тясирин естетик мащиййяти эянжляримизин саьлам мяфкурядя бюйцмясиня , инкишафына хцсуси хидмят етмиш вя едир..

        Бу ил Жялил Мяммядгулузадя адына Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театрынын 125 йашы тамам олур. Бу мцнасибябля юлкя башчысы Илщам Ялийев йанвар айынын 31- дя Азярбайжан театрынын инкишафында юзцнямяхсус йери олан, халгымызын мядяни вя ижтимаи щяйатында мцщцм рол ойнайан Нахчыван театрынын 125 иллик йубилейинин эениш шякилдя гейд олунмасы цчцн сярянжам имзалайыб. Беля бир сярянжамын имзаланмасы бцтцн сянят адамларынын бюйцк севинжиня сябяб олмагла йанашы , онларын гаршысында чох бюйцк мясулиййят дя гойуб. Биз бу йолда онлара уьурлар арзулайырыг.

Ъаля ЯЛИЙЕВА







Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70