АШЫГ ПЯНАЩ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ
Ханым ЯЛИЙЕВА
 

Мцасир Азярбайжанын тарихи, мяишяти вя диэяр жящятлярини юзцндя якс етдирян сянят бахымындан ашыг йарадыжылыьы мцщцм ящямиййят кясб едир. Азярбайжан ашыг сянятинин истигамятляри щаггында гейд едяркян онун бир нечя бюлэя цзря инкишафыны ясас эютцрмяк даща мягсядяуйьундур. Азярбайжанын жянуб бюлэяси олан Салйан юзцнямяхсус бир бюлэя олуб юз сянят адамлары иля танынмышдыр. Салйан ашыг мяктябинин эюркямли нцмайяндяси олан, инди дя севилян Ашыг Пянащын йарадыжылыьы хцсуси иля фярглянир. Ашыг йарадыжылыьынын мцщцм жизэиляриндян бири олан ъанр принсипи онун йарадыжылыьында даща эениш ящатя олунур.

        Ашыг Пянащын йарадыжылыьында эярайлылар вя гошмалар ясас йер тутур. Онун эярайлы вя гошмалары юзцндя вятянпярвярлик, ямяксевярлик, тябиятя, йурда баьлылыг, йцксяк инсани кейфиййятляр, шаир-ашыьа лайиг олан мцщцм кейфиййятляр ифадя олунур. Онун эярайлыларындан «Дилбяр», «Инжийяр», «Вурулмушам», «Бизим гызлар», «Ана Кцрцм», гошмаларындан ися «Десин», «Ушаглар», «Де даныш», «Ашигин», «Бу йанда дур», «Эюрдцм» вя с. адларыны чякмяк олар. Онун «Дилбяр» эярайлысында мящяббят щиссляри, ашигин юз йарындан имдад истямяси вя тябият тясвири мцщцм йер тутур. «Ана Кцрцм» эярайлысында ися Кцр чайынын эюзяллийи якс олунур. Ашыг Пянащ бу чайын вурьунудур. Ону юз анасы иля ейни тутуб «Ана Кцрцм» дейя адландырыр. Бу чайын Абшерондан кечдийини, Бакыйа эялиб чатдыьыны якс етдирир. «Бу йанда дур» гошмасында мцяллиф узагда дуран йарыны бу йана сяслямяси, йарынын чатма гашларындан, бахышларынын, эцлцшляринин тяряннцмц, назыны аз етмясини хащиши, сач вя теллярини саз симляри иля мцгайисяси, севэилисиня щеч кясин тай ола билмямяси щаггында данышыр. «Эюрдцм» гошмасында ися ясасян вятянин тяряннцмц верилир. Гящряман оьул, гызларын ямяксевярлийи, Нахчыван, Гарабаь, Мил, Муьан цмумиййятля Азярбайжана щеч йердя тай эюрмямясини, ону жяннятя бянзятмяси, вятян торпаьынын цстцндя онун тарихинин олмасы, Короьлу иля мцгайисяси якс олунур.

        Ашыг Пянащ йарадыжылыьында ясасян 4 вя 5 бяндлик эярайлы вя гошмалардан истифадя едилмишдир. Ашыг ясасян щямгафийяли мисралара фикир веряряк щежа вязниндя йазмышдыр. Ашыг Пянащын эярайлы вя гошмаларында тякрар олунан мисралара да раст эялинир. Бязян бу мисралар бянд шяклиндя дя цзя чыхыр. Бу эярайлы вя гошмаларын ифасы заманы тякрар олунан сюзляря цстцнлцк верилир. Бу хцсусиййятляр Ашыг Пянащ йарадыжылыьынын юзяйини тяшкил едир вя ону диэяр бюлэя ашыгларынын йарадыжылыьындан фяргляндирир.

        Ашыг Пянащын эярайлы вя гошмалары мелодик жящятдян дя хцсуси ящямиййятя маликдир. Чох заман эярайлы вя гошмалар арасында Ашыг Пянащ лад цстц импровизасийалар едяркян эярайлы вя гошма гайда-ганунундан кянара чыхыр. О, бу эярайлы вя гошмалара сяс вя сюз эцлляри ялавя едир. Ясасян бу эцлляря чох заман импровизасийа шяклиндя раст эялинир. Бурада мелодик принсипляр Раст, Шур, Сеэащ ладларына ясасланыр. Сяжиййяви хцсусиййятляр гощум щавалар, ейни мягамлы бир щаванын аьыр, орта, ити сцрятля ифа олунмасы вя бу заман вариантлылыьын мейдана чыхмасы иля якс олунур. Ашыг Пянащ йарадыжылыьы щям ядяби, щям дя мелодик-ритмик ганунауйьунлуглара табе олма жящятдян дя чох мараглыдыр. Онун йарадыжылыьында щям инструментал сюз ифачылыьы, щям дя вокал ифачылыг принсипляри иля вящдят тяшкил едир.

        Салйан бюлэя ашыгларынын, хцсуси иля дя Ашыг Пянащ йарадыжылыьынын цслуб хцсусиййятляриндя щям гядим саз чальы цслубу, щям дя мцасир саз чальы цслубу бирляшир. Бундан ялавя чятин, мцряккяб импровизасийалы профессионал ифа цслубу мцщцм йер тутур.

        Даща бир жящят ися мцшайиятли саз ифасынын цстцнлцк тяшкил етмясидир.

        И.Имамвердийев мцшайиятли саз ифа цслубуну Ширван ашыг мяктябиня аид етмишдир. Мцшайиятли саз ифачылыьында балабан апарыжы бир алят кими, саз ися мцшайиятчи алят кими солист чыхыш едир. Гошма вя эярайлыларын бяндляри сырасында мисраларын тякрарына да раст эялинир. Бу мисраларын тякрарлыьы 2 вя йа 3 дяфя ола биляр.

        Бурада лад-мягамлардан асылы олан мелодийаларын вариантлылыьы мцщцм ящямиййят кясб едир. Ясас ики жящятдя биз Салйан ашыг мяктябини эюря билярик. Бири фярди цслуб хцсусиййятляри иля баьлы вариантлылыг, диэяри ися инструментал вя вокал-инструментал ифада олан вариантлыгдыр.

        Ашыг Пянащ йарадыжылыьына нязяр салгыдда онун ягли дцшцнжяси ифачылыг принсипляриня риайят етмясинин ясас эютцрцлмясинин шащиди олуруг. О, юзцнцн йаратдыьы эярайлы вя гошмаларда шериййатын ритминя уйьун ашыг мелодийалары бястяляйир. Лакин ифа заманы инструментал саз ифачылыьына хас мелизмлярдян, форшлаглардан, глиссандолардан истифадя едир. Бу садаланан штрихляр Ашыг Пянаща чох заманы ифа заманы бадящятян эялир.

        Онун «Дилбяр» эярайлысында ЫЫЫ бянд мисралары муьамвари охунушла ашыг Пянащ тяряфиндян охунур. Эярайлы 2/4 юлчцдя сеэащ ладында ифа олунур. Цмумиййятля ашыьын юзц тяряфиндян йарадылан эярайлы вя гошмаларынын мелодийаларында яввялдя инструментал эириш кичик бир муьам парчасы ифа едир. Бу ифа балабанла щяйата кечирилир. Орта щиссядя ися муьам парчасынын ифа олунмасы вокал ифа цслубу иля явяз олунур. Цмумиййятля, бу жцр вариантлылыг йарадыжы ашыьын юз фярди цслуб кейфиййяти кими цзя чыхыр. Ашыг мусигисиня хас сюз эцлляри «ай жан», сяс эцлляриндян ися «ай щей» вариантларына раст эялинир. Бцтцн бу дейилянляр «Дилбяр» эярайлысы мелодийасында юз яксини тапыр. Ян чох унисон сяслянмяляр саз, балабан, гоша наьаранын ифасында юзцнц бцрузя верир. Бу жцр ансамбл мцшайият сяслянмя онун бцтцн щаваларында юзцнц эюстярир. Эярайлынын 1-жи бяндинин нот мисалыны нцмуня 1-дя эюрмяк олар. (Нцмуня 1.)

ЯДЯБИЙЙАТ

1. Дадашзадя К. Ашыг щаваларын семиотик тящлилиня даир // Азярбайжан милли мусигинин тядгиги проблемляри. Ы бур. Бакы: 1992, с. 82-84

2. Елдарова Я. Азярбайжан ашыг сяняти // Азярбайжан халг мусигиси. Бакы: Елм, 1981, с. 52

3. Озан А. (Кяримов). Азярбайжан ашыг сянятиндя ифачылыг мяктябляри вя онларын арашдырмасы // Азярбайжан милли мусигисинин тядгиги проблемляри. Бакы: 1992, с.77-81

4. Мамедов Т. Традиционные напевы азербайджанских ашыгов. Баку: 1988,352 с.

5. Имамвердийев И.Ж. Азярбайжан ашыг ифачылыьы сянятинин сяжиййяви хцсусиййятляри (Гярб бюлэяси цзря). Сянятшцн. намизяди ... дис. автореф. Бакы, 1994, 154 с.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.









Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70