ИОЩАННЕС БРАМСЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ОРГАН ЦЧЦН ЙАЗЫЛМЫШ ХОРАЛ ПРЕЛЦД ЪАНРЫ
Лейла ГАФАРОВА
 

        19-жу ясрин 2-жи йарысында йашайыб-йаратмыш дащи алман бястякары И. Брамсын йарадыжылыьы бцтцн авропа мусиги мядяниййяти цчцн бюйцк тарихи ящямиййятя маликдир. Онун йарадыжылыьында сяляфляринин мяняви тяжрцбяляри цмумиляшдирилмиш щалда юзцнц эюстярир.

        “Брамсын йарадыжылыьыны гидаландыран мянбялярдян данышаркян Шийтс, Бах, Щендел, Щайдн, Мотсарт, Бетщовен, Шуберт, Шуман, халг мащнысы, протестант хораллары иля йанашы, Щюте вя Шиллерин, Нейне вя Щелдерманын поезийасыны да гейд етмяк лазымдыр.” 1

        Брамс юз йарадыжылыьында мцхтялиф ъанрлара мцражият етмишдир. Вокал мусиги иля йанашы, бу, мцхтялиф дюврлярдя мейдана эялмиш увертцра, суита, симфонийа, камера ъанрларыдыр.

        Бястякарын рянэарянэ йарадыжылыг ирсиндя орган цчцн йазылмыш 2 прелцд вя фуга( а-молл, г- молл), ас-молл фугасы, хорал вя фуга, ейни заманда, он бир хорал прелцдляр мцщцм йер тутур. Лакин илк юнжя тарихя мцражият едяк.

        Мя‘лумдур ки, барокко дюврц цчцн сяжиййяви олан фялсяфи-дини дцнйа эюрцшцнц якс етдирян орган цчцн йазылмыш хорал ишлямя ъанры романтизм дюврцндя юз йерини йени кцбар ъанрлара верир. Юзцндя “Дцнйанын шяклини”, о дюврцн идейа вя консепсийаларыны нцмайиш етдирмяк тялябаты симфонийа, опера, фортепиано, камера-инструментал, вокал мусигинин ющдясиня дцшцр.

        Мящз о дюврдя орган мусигисиня мараг кифайят гядяр азалыр. Беля ки, орган ифачылыьы вя йарадыжылыьы о дюврцн мусиги мядяниййятинин йенилик ахтарышларындан кянарда галырды.

        Лакин 19-жу яср орган мусигисинин йенидян тяшяккцл тапдыьы бир дюврдцр. Хцсусиля алманларын йарадыжылыг фикринин мянбяйи кими протестант хоралларына мцражият етмяси кими яняняси романтик жяряйанын нцмайяндяси олан И.Брамсын йарадыжылыьында юз давамыны тапды.

        И. Брамс протестант тяригятинин ян ардыжыл давамчыларындандыр. Бу да онун ушаглыгда алдыьы тярбийя иля баьлыдыр. (Мялумдур ки, ушаг йашларындан И. Брамс килсядя протестант мелодийаларыны ифа едирди. Бу мелодийалар сонрадан бястякарын орган цчцн йазылмыш хорал прелцдляринин ясасыны тяшкил едир).

        Гейд етмяк лазымдыр ки, И.Брамсын йарадыжылыьынын илк дюврцндя орган цчцн йазмаьа башладыьы хорал прелцдляр бястякарын вяфатындан бир гядяр яввял мцкяммял шякилдя ишляниб, тамамланмышдыр.

        И.Брамсын орган цчцн йазылмыш ясярляринин йаранма тарихи 1856-жы иля аиддир. Бу дюврдя бястякар органда чалмагла мяшьул иди. Бунун нятижясиндя орган цчцн контрапункт цзря хейли мигдарда дярс вясаити, орган цчцн ясярляр, о жцмлядян, хорал прелцдляр мейдана эялир.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, Брамсын орган прелцдляриндя хоралларын ишлянмясиндя “Бах” яняняси юзцнц эюстярир. Бу да тясадцфи дейил, чцнки И.Брамсын дащи Бахын ду сащядя йаратдыьы мцкяммял ясярляринин тя`сириндян кянарда галмасыны тясяввцр етмяк гейри-мцмкцндцр. И.Брамсын “Бах жямиййяти”нин йени няшрляринин мейдана эялмясини щяр дяфя бюйцк сябирсизликля эюзлямяси онун Мцгяддяс Фома килсясинин тякраролунмаз канторуна ещтирам вя пярястишини нцмайиш етдирир. Тясадцфи дейилки, Брамс щяр заман гейд едирди ки, “гожа баьда щяр заман йени бир шей тапмаг олар. Ян ясасы ися ондан юйрянмяк олар”.2

        Шцбщясиз ки, Бахын чохсайлы прелцдляри романтик миниатцрлярин чох узаг сясляри сайыла биляр. Лакин И.Брамсын дяст-хятти тамамиля индивидуалдыр. Хорал прелцдляр инжя, бяшяри эюзяллийи, ящвал-рущиййяси етибары иля романтик мащны вя фортепиано пйесляриндян щеч дя эери галмыр.

        Бцтювлцкдя И.Брамсын хорал прелцдлярини хорал мелоса эюря тяснифляндирмяк олар.

        a) хорал мелодийалар фразалар арасында фасиляляр олмадан сяслянир вя бцтцн форманын гурулушуну ямяля эятирир. Бу щалда хорал мелодийалар фразалар арасында фасиляляр олмадан сяслянир вя бцтцн форманын гурулушуну ямяля эятирир. Бу щалда хорал мелодийаларын вя прелцд-ишлямялярин масштабы цст-цстя дцшцр.

       b) Хорал мелодийалар интерлцдийаларла нювбяляшяряк сяслянир. Бу щалда хорал мелодийалар вя онун ишлянмяси масштаб вя цмцми гурулуш етибары иля дцз эялмир.

        Биринжи нюв прелцдляря: № 2,5,6,8,9-жу нюмряляр аиддир. Форма етибары иля бу композисийалар ики щиссялидир. Йердя галан прелцдляр тяснифатын икинжи нювцня аиддир.

        Бу групда эениш композисийалы гурулуша да раст эялмяк олар. Мясялян: 2,7-жи група аид олан ишлямялярин хорал мелодийаларыны интонасийа вя тематик жящятдян щазырлайан эиришля башланмасы ганунауйьун бир факт кими мейдана чыхыр.

        Мясялян, 3-жц прелцдцн икинжи йарымханяси хоралын юзцнцн тематизмини габаглайыр. 2 сясин жцт-жцт ардыжыл зянжирвари щярякяти бцтцн прелцдцн лейтинтонасийасына чеврилир. Гейд едяк ки, Mжантус фирмус-ун интонасийа-тематик жящятдян “щазырлыьы” Бахын бир чох хорал ясярляри цчцн сяжиййявидир. 10 №-ли “щерр бижщ тут мижщ везланэен” хоралында характерик мелодик-фигурасийа щярякятли илкин тематик гурулуш прелцдцн сонуна гядяр сахланылыр.

        Бястякар протестант хоралларына юзцнямяхсус тярздя мцражият едир. О, интонасийа-тематик жящятдян мелодийаны дяйишдирмир, йяни бурада илкин мянбядя йарымнотларла ифадя олунурду. Прелцддя ися ейни интонасийалар чяряк нотларла ифадя олунур. Хцсусиля гейд етмяк лазымдыр ки, онлар бурада ханянин эцжлц пайынын дейил, нисбятян эцжлц вя зяиф пайынын ющдясиня дцшцр. Беля ритмик вариантлыг Брамс мелодийаларына демократилик верир, ясярин динамиклийини тямин едир. Бундан ялавя И.Брамс прелцдцн тонал ясасыны йарым тон йухары галдырыр. (ориъиналла мцгайисядя): Ес-дур-дан Е –дур-а, бунунла да композисийаны бир гядяр “ишыгландырыр”, она тянтянялилик верир.


1.Е.М.Тсарева.Иоганн Брамс, Москва. “ Музыка, 1986. с.12

2.А.Швейтсер. И.Бах. Музыка, М. 1965. с. 163.


Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.









Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70