МИЛЛИ-МЯДЯНИ ИРСИМИЗИН ГОРУНМАСЫ ВЯ ТЯБЛИЬИНДЯ КИТАБХАНАЛАРЫН РОЛУ
Йашар ВЯЛИЙЕВ
 

        «Сюйлямяйя лцзум йохдур ки, «китаб бяшяр дцщасынын кяшф етдийи ян надир сярвятдир. Бу сярвят бцтцн дюврлярдя жямиййятля инсан арасында мяняви цнсиййят кюрпцсц олуб. Она эюря дя бцтцн ишыглы зяка сащибляринин щамысы китаба боржлудур» (3, с.30).

        Бу эцн юлкядя эедян мцряккяб йениляшмя щярякатында халгын ижтимаи шцурунун, тяфяккцр вя дцшцнжя тярзинин йени истигамятя йюнялмясиндя онун ролу даща да артыр. Китабханаларын ющдясиня дцшян ян цмдя вязифяляр сюзсцз ки, инди щяйатымызын бцтцн гатларыны ящатя едян дяйишикликляр республикамызда йаранмыш мцряккяб мяняви-психолоъи просесдя йахындан иштирак етмяк, ишин тяблиьат вя тяшвигатчылыг сащясини йахшылашдырмагдан ибарятдир.

        Бу няжиб пешя сащибляринин мядяни ирсимизин горунмасы вя тяблиьиндяки фяалиййятляри хцсусиля юня чякилмялидир. Мялумдур ки, чохясрлик тарихя малик Азярбайжан халгынын зянэин мядяни ирси дцнйанын диггят мяркязиндядир.

        Улу бабаларымызын гайалара щякк етдийи шякилляр, орта ясрлярдя тикилмиш бир сыра надир мемарлыг абидяляри, сяняткарларымызын мисдян дцзялтдийи йарашыглы мяишят габлары, зярэярлик ишляри, мцхтялиф чешидли халчалар сцбут едир ки, халгымызын мядяниййяти зянэиндир. Тясадцфи дейил ки, дцнйанын онларжа ири шящярляриндяки инжясянят музейляриндя Азяр-байжанда йаранмыш надир сянят нцмуняляри сахланылыр.

        Дцнйа ядябиййаты хязинясиня явязсиз инжиляр бяхш етмиш Азярбайжан ядябиййатынын гядим тарихи вардыр. Онун Низами Эянжяви кими дащи сяняткары вя сюз устасы щяля XII ясрдя дцнйайа сяс салмышдыр. Шаирин «Хямся»синя дахил олан поеамалар инди дя тяравятини сахламагда вя дцнйанын мцхтялиф эушяляриндя юзцня сайсыз-щесабсыз пярястишкарлар тапмагдадыр.

        Низами Эянжяви сянятиндян сющбят ачан Австрийа шяргшцнасы Христорф Бцргел щаглы олараг гейд едир ки, Низами Шяргин ян бюйцк шаирляриндян биридир. О, дцщасынын нуру иля ясрляр бойу дцнйа шаирляринин йарадыжылыьына юз мцсбят тясирини эюстярмишдир.

        Йери эялмишкян гейд етмяк лазымдыр ки, сон иллярдя харижи юлкялярдя Азярбайжан дили вя ядябиййаты, Азярбайжан тарихи вя мядяниййятини юйрянмяйя, ону тядгиг етмяйя мараг даща да артыр. Сон заманлар бу сащядя онларжа тядгигат ишляри вя монографийалар мейдана эялмишдир.

        Мядяни ирсимиз щаггында йазылмыш харижи дилдя олан материаллары топлайыб охужулара чатдырмаг мягсядиля М.Ф.Ахундов адына Милли китабхана дцнйанын бюйцк шящярляри – Парис, Нйу-Йорк, Гащиря, Тещран, Канберра, Баьдад, Лондон, Мцнхен, Щелсинки, Варшава, Будапешт, Щавана, Софийа, Тябриз, Бухарест, Лейпсиг, Белград, Анкара, Щаной, Прага, Пхенйан вя дцнйанын бир чох шящярляриндяки китабханалар вя елми идарялярля китаб мцбадиляси апарыр.

        Алманийадан эюндярилян Щ.В.Врандсын Азярбайжан халгынын щяйаты вя М.Ф.Ахундов комедийаларында йенилик тямайцлц, Щ.В.Дуданын «Фярщад вя Ширин», Ф.Мейерин «Эюзял Мящсяти», Ф.Боденштетин «Мирзя Шяфинин ирсиндян», Низами Эянжявинин «Лейли вя Мяжнун» поемасы, «Тцрк филолоэийа-сынын ясаслары» китаблары вя башга материаллар бу гябилдяндир.

        Тягдирялайиг щалдыр ки, «Тцрк филолоэийасынын ясаслары» монографийасында диэяр тцркдилли халгларын ядябиййаты иля йанашы, Азярбайжан ядябиййатынын тядгигиня дя эениш йер верилмишдир. Китабда тцрк профессору Ящмяд Жяфяроьлу «Азярбайжан ядябиййаты» адлы 60 сящифялик мягалясиндя ядябиййатымызын инкишаф йолларыны, онун тяшяккцлцнц ятрафлы шярщ едир; Азярбайжан дилинин щяля XIII ясрдя ядяби дил кими шющрят тапмасына даир дялилляр эятирир. XIII ясрдян башлайараг Щясяноьлу, Гази Бцрщаняддин, И.Нясими вя башга шаирлярин Азярбайжан дилиндя йазыб йаратмасындан данышыр. О, Азярбайжан ядябиййатыны дюврляря бюляряк, эениш тящлил вермишдир. Мараглыдыр ки, мцбадиля йолу иля алынан ясярляр ядябиййат тарихиния даир бир сыра мцбащисяли мясялялярин щяллиня йахындан кюмяк едир. Йери эялмишкян гейд етмяк лазымдыр ки, щяля сон илляря кими харижи тядгигатчыларын бир чоху Низами Эянжявини йанлыш олараг Иран шаири кими гялямя вермяйя, онун Эянжядя дейил, Гум шящяриндя анадан олмасыны сцбут етмяйя чалышмышлар.

        «Сирляр Хязиняси»ни тцрк дилиня чевирмиш М.Нури Эянж Осман китаба йаздыьы мцгяддимядя Низаминин щансы юлкяйя мянсуб олмасы вя щарада доьулмасындан эениш сющбят ачараг харижи юлкя тядгигатчыларынын йанлыш фикирляриня бир даща сон гоймушдур. Бунун цчцн о, щяля XV ясрдя йашамыш Ябдцлрящман Жаминин Низами щаггында «Бащарыс-тан» ясяриндя йаздыьы фикри охужулара чатдырмышдыр: «Низами Эянжялидир. Чох айдын вя дольун олан камалынын шярщ вя изаща ещтийажы йохдур. «Беш хязиня» ясяриня о гядяр эюзялликляр вя инжяликляр долдурмушдур ки, бу шяряф щеч кимя нясиб олмамышдыр. Беля бир ясяр, бялкя дя бяшяр гцдрятинин йетишдирмяйяжяйи бир харцгядир».

        Китабханамыза Полша, Болгарыстан вя Чехословакийадан да Азярбайжан ядябиййатына, Азярбайжан халгы иля болгар, полйак, чех халглары арасында ядяби ялагяляр тарихиня даир мараглы тядгигат материаллары вя монографийалар дахил олмушдур. Бу жящятдян болгар шаири Петко Славейковун «Сечилмиш шерляр» китабы, Полша шяргшцнасы Ъан Пейманын «XIX ясрин I йарысында полйаклар тяряфиндян йазылмыш Азярбайжан халг мащнылары» вя «Шяргин Полша мядяний-йятиня тясири» монографийасы да мараглыдыр.

        XIX ясрин II йарысында Алманийада эениш шющрят тапмыш Азярбайжан шаири Мирзя Шяфи Вазещ болгар шаирляринин йарадыжылыьына да эцжлц тясир эюстярмишдир.

        Мяшщур чех шяргшцнасы Ъан Пинка юмрцнцн хейли щиссясини Азярбайжан ядябиййатынын тядгигиня сярф етмишдир. О, 1959-жу илдя Лейпсигдя алман дилиндя, 1968-жи илдя Щолландийада инэилис дилиндя няшр етдирдийи «Иран ядябиййаты тарихи» адлы китабына «Азярбайжан ядяби мяктяби» адлы хцсуси фясил айырараг классик Азярбайжан ядябиййаты щаггында охужулара ятрафлы мялумат вермишдир.

        Мцяллифин «Азярбайжан ядяби мяктяби» адлы мягаляси 1968-жи илдя «Кембриж Иран тарихи» ясяринин V жилдиня дцшмцшдцр. Щяр ики ясяр бу эцнлярдя Лондондакы Бодлин китабханасындан алынмышдыр.

        Ъан Пинка ейни заманда Низами йарадыжылыьына даир онларжа ясярин мцяллифидир. Онун Низаминин «Йедди эюзял» поемасында аталар сюзляриня даир бязи гейдляр» мягаляси 1967-жи илдя Висбадендя мяшщур алман шяргшцнасы Отто Шписин 65 иллийи мцнасибяти иля няшр едилмиш «Шярг тядгигатда» адлы монографийайа дахил едилмишдир.


ЯДЯБИЙЙАТ

1. «Китабахана иши щаггында» Азярбайжан Республикасы Гануну. «Мядяниййят фяалиййятиня аид ганунлар топлусу». Б.2003.

2. Бядялов Е. Китабханалар милли йаддашымыздыр. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 1990.

3. Якбяров Щ. Охужуларла фярди ишин мащиййяти вя психолоъи мязмуну. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 1990.

4. Ялийев Н. Охужуларла фярди ишин мащиййяти вя психолоъи мязмуну. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2001 №7/8.

5. Ялийева З., Яфяндийев Я. Информасийа жямиййяти вя китабханалар. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2006, №2.

6. Ялизадя А. Милли мцяййянлик вя мядяниййят. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2006, №2.

7. Гарайев Я. Проблемимизи киминся щялл едяжяйини эюзлямямялийик. «Дцнйа -Пресс» гязети, 11 декабр 2006-жы ил.

8. Мещрялийева Н. Эянжлярин мяняви тярбийяси. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 1999 №1.

9. Мещрялийева Н. Мяктяблилярин мяняви тярбийяси. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2001 №7/8.

10. Мещрялийева Н. Охужу конфранслары вя онларын тяшкили. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2002 №1/2.

11. Мяммядов Я. Милли адят вя яняняляр. Б. «Марс-Принт», 2000.

12. Мяммядова Л. Китабханалар мцасир сосиал-мядяни мцщитдя. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2006, №11

13. Мурадов М. Китабхана сянядляринин тякмилляшдирилмяси. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 1999 №1.

14. Рящимова Я. Ушаг китабханаларында охужуларла фярди ишин тяшкили. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2003 №4.

15. Рцстямов О. Китаб сярэиляринин тяшкили. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 1979 №1.

16. Таьыйев Н. Охужуларын шяхси тящсилиндя китабханаларын ролу. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 1972 №1.

17. Вердийева З. Бир юмря сыьмайан арзулар. Б. «Шярг-Гярб», 1992.

18. Вялийев Й. Китабханалар вя охужу проблеми. «Мядяни-маариф иши» ъурналы, 2002 №6.

19. Вялийев В. Азярбайжан фолклору. Б. «Маариф», 1985.

Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.









Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70