АЗЯРБАЙЖАН ТЕАТР МЯДЯНИЙЙЯТИ РУСИЙА МЯТБУАТЫНДА
Ирадя ЩЦСЕЙНОВА
 

        Русийанын дюврц мятбуатында мцнтязям сурятдя Азярбайжанын театры щаггында анонслар, мягаляляр, ресензийалар, щямчинин мцхтялиф нювлц информасийа материалы няшр олунурду. Беля ки, дюврц мятбуат олан «Артист» ъурналында 1890-жы илин нойабр айында беля бир йазы дярж олунур: «Жянаб Форкаттинин антрепризасында, сентйабрын 23-дя, Бакыда А.Н.Островскинин «Зящмятсиз газанылмыш пуллар» комедийасы иля театр мювсцмц ачылыб. Бурада бцтцн труппанын щейяти иля йанашы, жянаб Форкаттинин юзц дя чыхыш едиб. Труппанын реъиссору ися жянаб Самарин-Быховес олуб». Йазыда диггятимизи Азярбайжан театрынын сяжиййясиня йюнялдяк: «Театр йенидян тямир едилмиш, електрикля тяжиз едилмиш ,щяр тамаша 850 рубл мябляьиндя эялир эятирир». («Артист», Москва, нойабр, 1890-жы ил).

        Мараглыдыр ки, щямин йазыда Бакы тамашачыларынын ряьбятини газанмыш тамашаларын адлары чякилир. Хцсусиля гейд етмялийик ки, бунлар А.Н.Островскинин «Туфан», «Зящмятсиз газанылмыш пуллар» кими классик пйесляридир. Башга сюзля десяк, бу, Бакы тамашачысынын тялябкарлыьындан вя йцксяк сявиййясиндян хябяр верир. Русийанын, хцсусиля Москванын дюврц мятбуатында Бакынын театр щяйаты щаггындакы позитив информасийа онун театр щяйатыны стимуллашдырыр, щямчинин бир чох труппаларын бурайа гастрола эялмяк щявясини артырырды. Юз нювбясиндя, беля актив мядяни мцщит Азярбайжанда мядяниййятин икишафына мцсбят тясир эюстярир. Беля ки, 1891-жи илин нойабр айында Москвада «Артист» ъурналында беля бир мялумат верилир: «Бакыйа, Таьыйев театрына Е.Лассалын рящбярлик етдийи мусиги театры гастрола эялиб. Туруппанын гастроллары октйабр айынын илк эцнляриндя башлайыб. Бу вахт диэяр, Бакы сящнясиндя театр- сиркдя ися жянаб Василйев – Бйатскинин драматик труппасында жянаб Иванов-Казелскинин гастроллары кечиб. Щямин труппанын Бакыдакы чыхышлары чох уьурлу олуб». («Артист», Москва,1891-жи ил, нойабр).

        Тифлис театрларында йерли Артистляр Жямиййятинин антрепризасындакы чыхышлары бир о гядяр дя уэурлу олмур. Йени ижмалын ряйиня эюря щямин труппанын гейри-ади истедадлары йох иди. Бакыдакы вя башга гафгаз шящярляриндяки рус труппаларынын фяалиййятини мцгайися едяркян Бакыйа цстцнлцк верилмяси факты диггяти жялб едир. Бакыда рус труппаларынын мцвяффягиййятли чыхышлары онларын тякрарян Бакыда гастрол етмяк имканыны йарадыр. Беляликля, октйабырын 1-дя, Бакыда, Форкаттинин тяшкил етдийи оперетта вя балет труппасы гастрол етди. Театрын сащиби Таьыйев тяряфиндян кющня шяртляр ясасында беш ил мцддятиндя Форкатти иля мцгавиля баьланыр. («Артист», Москва, 1891-жи ил, сентйабр).

        1891-жи илдя Бакыда гастрол едян В.И.Василйев-Вйатскинин труппасы даща эениш тяркибдя 1894-1895-жи илдя чыхыш етмишдир. Тякжя эюстярилян пйеслярин адларыны чякмяк кифайятдир: «Бядхярж», «Хяфиййя», «Гатил вя йа тажир гызы Осипова», «Каверлейин гятли», «Баш тутмайан хошбяхтлик», «Кяпяняклярин дюйцшу», «Аьылдан бяла» (Вахтерин бенефиси), «Эями гязачылары»(декорчу Лебедевин бенефиси), «Щийля вя мящяббят» (дириъор Риччерин бенефиси), «Кяпяняклярин дюйцшц» (Ижтимаи Мяжлисин тамашасы) «Велезарий», «Щяйат» (реъиссор Болскинин бенефиси), «Уриел Акоста» (Дарскинин иштиракы иля), «Гачаглар» (Дарскинин иштиракы иля), «Зядяэан йувасы» (Балакшинанин бенефиси), «Марийа Стцарт» (Гофман-Малевскинин бенефиси), «Щамлет» (Дарскинин иштиракы иля), «Йаланчы Дмитри вя Васили Шуйский» (Дарскинин иштиракы иляБабинанын бенефиси), «Помпейин даьылмасы» (Бийазинин бенефиси), «Башсыз атлы» (Вехтерин бенефиси), «Белугинин евлянмяси» (Болскинин бенефиси), «Мцфяттиш»ин 2-жи пярдяси, «Аьылдан бяла»нын 3-жц вя 4 -жц пярдяляри (Калверин бенефиси ), «Дярд-бядбяхтчилик» (Дарскинин иштиракы иля Василйев- Вйатскинин бенефиси). («Артист», Москва, 1895-жи ил, феврал).Мцяллифлярдян бири йазырды: «Труппанын чыхышлары сох уьурлу иди, актйорлар ися ян бюйцк вя там щаглы мцвяффягиййят газанмышдылар». («Артист», Москва, 1994 – жц ил, нойабр).

        Еля щямин ъурналда, октйабр айында даща бир анонс няшр олунур. «Бакы (Бизим мцхбирдян). Октйабрын бириндя, Таьыйев театрында мювсцм Лассалын рящбярлик етдийи рус оперетта труппасынын чыхышлары иля ачылды. Труппанын тяркиби ашаьыдакылардан ибарятдир: Станиславскайа- Дйуран, Помме , Лйусенко (Москва император театрынын актрисасы), Славскайа, Тенишева, Смирнова, Палмскайа, Баранова, Завадский, Валйеро, Коррез, Сосновский, Белский, Грехов, Охотин ,Смирнов вя башгалары. Гейд олунан сийащыйа ясасян, щямчинин гастрол етмяк цчцн тяклиф алан Монбазон, Лассал, Енглунд, Белский кими актйорларын олмасы иля мцяййян-ляшдиририк ки, Бакыдакы труппа эцжлц вя сявиййялидир.Бакыда онларын ишляринин мцвяффягиййятиня зяманят вермяк олар. Батумда ися Томскинин антрепризлийиндян имтина едилдийи цчцн театр бошдур.» («Артист», Москва, 1896-жы ил, октйабр).

        Рус ижтимаиййятинин Азярбайжана олан жанлы мараьыны сцбут едян амиллярдян бири дя Бакы мядяни щяйатынын фяал ишыгландырылмасыдыр. Беля ки, 1891-жи илдя, дюврц мятбуатларын бириндя Бакыда тяшкил олунмуш сярэи щаггында йазы дярж олунур («Артист», Москва,1891-жи ил декабр). Сярэи Бакы Ижтимаи Мяжлисинин залында 1891-жи ил октйабр айынын бириндя ачылыр. Бурада, даща дягиг десяк, Тифлис ряссамларынын ясярляри нцмайиш олунурду.Ижтимаи Мяжлисин залы ряссамларын ихтийарына тямяннасыз верилмишди. Йалныз эириш заманы йыьылан вясаитин 10% мящсулсузлугдан зяряр чякянляр цчцн йардым мягсяди иля айрылыр. Сярэидя 100-я йахын йаьлы бойа, акварел, гялямля чякилмиш рясмляр вар иди. Мяшщур мянзярячи ряссамлар Занковский, Колчин, Артазов, Габайев, Шамшинов, Кеппен, Захаров, Кци вя башгалары сярэидя иштирак едирдиляр.

        Рус ижтимаиййяти, Бакыдакы йени тязащцрлярдян бири олан сярэийя хейирхащ мцнасибят бясляйир, бяйянир, баша дцшцр, ону мцдафия едирди.

        Илдян - иля актив мядяни щяйата малик олан Бакы бир пайтахт шящяри кими Русийаны даща чох марагландырырды. «Артист» ъурналынын дюврц няшрляринин бириндя кичик бир материалы нцмуня эюстярмяк кифайятдир. Йанварда, Кручининин рящбярлик етдийи труппа щаггында, скрипкачы Занолли, пианочу Прессманын уьурлу чыхышларындан хябяр верилир. («Артист», Москва,1893-жц ил, йанвар). Декабрын 28-дя Бакы реалны мяктябиндя Фонвизинин хатирясиня щяср олунмуш тамаша тяшкил олунур. «Йелбейин эянж» комедийасы ойнанылыр, муяллимлярдян бири ися йазычынын йарадыжылыьынын бядии ящямиййяти щаггында мялумат верир.(«Артист», Москва,1893-жи ил, феврал).

        Бакыдакы рус театр мядяниййятиня пайтахтдакы няшрляр кюмяк едир, дайаг эюстярирдиляр. Бурада чохлу материала раст эялирик. Материалларда верилян мялуматлар адятян информасийа характери дашыйырды: «Бакы (Бизим мцхбирдян). Йанварын 27-дя бизим щявяскарлар ики тамаша - «Зарафат» вя «Айы»-ны сящняйя гойдулар. Диков вя Куклина юз ролларынын ющдясиндян мящарятля эялдиляр. Февралын 20-дя щявяскарлар, бизим Маринский гызлар гимназийасынын тялябяляриня йардым мягсяди иля Николайевин «Халажыьаз» ыны сящняляшдирирляр, ейни заманда пис дя ойнамырлар.Апрелин 10-да ися цч кичик пйес:Виктор Билибинин «Сцкут» адлы водевили, Марковскайанын парлаг ифасында «Эялян дяфя» (франсыз дилиндян тяржцмя) монологу вя «Йедди миллион» пйеси ойнанылыр. Тяжрцбясиз щявяскарларын ифа етдикляри тамаша пис алынмыр. Тамашадан йыьылан мябляь ися 400 рубла чатыр» («Артист», Москва,1893, апрел»).

        Бунунла йанашы, Русийанын, Москванын дюврц мятбуаты чох тялябкар иди. Дюврц мятбуатда няшр олунмуш ресензийалардан бирини нцмцня эятирирям. Сющвят антрепренер Василйев-Вйатский тяряфиндян гастрола дявят алмыш актриса Горевадан эедир. О, илк дяфя сентйабрын 19-да театр-сиркдя «Медейа»нын илк тамашасында, сонракы эцнляр ися «Адриена Лекуврер», «Ушагжыьаз», «Туфан», «Марийа Стйуарт», «Майор ханымы», «Рущян мязлум» тамашаларында чыхыш едир. Щямин мягалядя Бакы тамашачысы чох тялябкар характеризя едилир.Актриса Гореваны сящнядя щеч бир заман эюрмяйян Бакы тамашачысы ону сябирсизликля эюзляйир. Бунун цчцн илк тамашадан 800 рубл мябляьиндя пул йыьылыр. Лакин, икинжи тамашада бу мябляь дярщал енир, эцжля 300 рубла чатыр. Эцжлц Медейа ролу мувяффягиййятсиз, тянгидчилярин тябиринжя десяк «бцтювлцкдя гышгырыгла ойнанылыр». Бунунла йанашы, Горева тамашачылар тяряфиндян алгышларла гаршыланыр вя йола салынырды («Артист», Москва,1893, нойабр).

        Тянгидчи гейд едир: « Горева «Марийа Стйуартда», бядбяхт кралича образынын йарадылмасында бир о гядяр дя сямими эюрцнмяди,Илк сюздян етирафа кими щяр заман инилти, бязян ися гышгырыглар ешидилирди. «Туфан» тамашасындакы Катерина образыны да бцтювлцкдя бу тярздя ифа етди. «Мящяббятдян диваня», «Тереза бажы» тамашаларында ися бизим гонаьымызын ифасы арабир тясиредижи иди. Горева эедяндян сонра, Василий-Вйатский сящняйя йени оперетта гоймаьы гярарлашдырыр. Еля бу заман йени тямирдян чыхан Таьыйев театрында антреприза тутмуш Сапарова-Абашидзе оперетта эюстярмяйя чалышыр» («Артист»,Москва, 1893, нойабр).


Материалларла бцтювлцкдя таныш олмаг цчцн ъурналын чап вариантына мцражият едя билярсиниз.









Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70