АЗЯРБАЙЖАН ВЯ ТЦРК МУСИГИ ФОЛКЛОРЛАРЫНДА ОХШАР ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Айнуря ГУЛИЙЕВА
 

       Дцнйада щяр бир халгын юзцня мяхсус мядяниййяти вардыр. Вя щяр бир халг юз мядяниййятини йарадаркян яввялки нясиллярин гойуб эетдийи мадди вя мяняви сярвятляри мянимсяйир. Бязян кечмишдя йаранан мядяни сярвятляр о гядяр дяйярли олур ки, бяшяриййят ондан юмрц бойу истифадя едир. Мясялян Менделейев жядвяли, Нйутон ганунлары вя с. Онлар инди дя мяктяблярдя тядрис олунур, щяр бир савадлы адам онлары билир. Инжясянят сащясиндя дя беля мцтярягги варислик мювжуддур. Буна ян йахшы мисал «Йаллы» рягсини эюстяря билярик.

        Йаллы-кцтляви халг рягсидир. Тойларда, шянликлярдя ифа олунур. Азярбайжан яразисиндя эениш йайылан «Йаллы» Тцркийядя «Щалай» кими мювжуддур. Азярбайжанын гядим дийары- Нахчыван Мухтар Республикасы, йаллынын йайылмыш вя бу эцнядяк горунуб сахландыьы, нясилдян-нясиля ютцрцлян бюлэяляриндян биридир. Нахчыванын бир чох районларында йаллы рягсляри ойнанылыр, анжаг бу сянят ян чох Шярурда йайылмышдыр. Йаллы рягсляри бир чох тцркдилли халгларын фолклор нцмунясидир. Бу мягалядя мян анжаг Нахчыван вя тцрк йаллыларынын мцгайисяли жящятляриня нязяр салмаг истярдим.

        Щяр ики халгын «Йаллы» вя йа «Щалай» рягсляри инструментал цчлцйцн (ики зурначы вя наьарачалан, йахуд «давулчу») мцшайияти иля ифа олунур. Йаллыны щяр щансы бир мащнынын мцшайияти иля ойнайырлар. Ифачыларын сайы 10 няфярдян 100 няфярядяк олур. Дястянин башында дуран ряггас «йаллыбашы» адланыр. Щям тцрк, щям Нахчыван йаллысында ялдя «йайлыг» тутулур. Йаллы аьыр темпля башлайыр вя кулминасийайа доьру эет-эедя сцрятлянир.

        Щяр ики халгын йаллыларында жясарятлик, бирлик, мярдлик, инжялик, севинж, галибиййят, саьырыш вардыр. Йаллы рягси щям Тцркийядя щям Нахчыван Мухтар Республикасында «Новруз» байрамында вя тойларда даща чох ойнанылыр.

        Нахчыван яразисиндя ян эениш йайылмыш йаллы рягсляри бунлардыр: «Чолаьы», «Ики айаг», «Чюп-чюпц», «Кючяри», «Ел йаллысы», «Тянзяря», «Арзуманы», «Газы-газы», «Дыргойу», «Хяляфи», «Тирмя шал», «Шяраны», «Цч аддым» вя с. Вахтиля Нахчыванда йцзя йахын йаллы щавасы ойнанылырды. Бурада инди дя ойнанылан «Урфаны» йаллысы иля Тцркийянин Урфа бюлэяси арасында чох эцман ки, баьлылыг вардыр.

        Нахчыван Мухтар Республикасында яввялляр «Шярур» халг йаллы коллективи адланан ансамбл 1924-жц илдя йарадылмышдыр. Илляр кечдикжя ансамбл бюйцмцш, ифачыларын сайы эетдикжя чохалмышдыр.

        Юлмяз бястякарымыз Цзейир Щажыбяйов «Шярур» йаллы коллективини даим диггятдя сахламыш, кюмяклик эюстярмиш юз мяслящятлярини вермишдир. Бу коллектив дцнйанын бир нечя юлкясиндя (Русийа, Мажарыстан, Полша, Алманийа, Тцркийя, Мисир, Иран вя с.) гастрол сяфярляриндя олмуш вя Азярбайжан фолклоруну нцмайиш етдирмишдир.

        Щазырда бу коллектив «Шярур» Халг Йаллы Ансмблы ады иля дювлят мядяниййят мцяссисяси кими фяалиййят эюстярир.

        Бу коллективи даим йашадан вя бундан сонра да йашадажаг ясас амиллярдян бири одур ки, бу коллектив цч няслин нцмайяндяляриндян ибарят цч рягс ансамблыны юзцндя бирляшдирир. «Фиданлар» адланан коллектив ушаглардан ибарят, «Нурани» коллективи йашлы рягсчилярдян, ясас коллектив ися орта йаш вя эянжлярдян ибарятдир. 2005-жи илдя бурахылмыш «Шярур йаллылары» компактдискиня 16 йаллы рягси дахил едилмишдир.

        Нахчыван вя тцрк йаллы мусигисиндя охшар аспекляр чохдур. Щяр ики йаллыда мелодийанын инкишафы ладын инкишафына ясасланыр. Бу ися йаллыда ясас шяртлярдяндир. Чцнки лад милли юзцнямяхсуслуьу даща чох билдирир. Нахчыван йаллысында актив лад-интонасийа мязмуну йаллынын гурулушуну динамикляшдирир вя йа модулйасийайа эятириб чыхарыр. Нахчыван вя тцрк йаллы рягс мусигисини щямчинин мелодик инкишаф хцсусиййятляри дя бирляшдирир. Мясялян, мцхтялиф нювлц кюмякчи сясляр, кечижи сясляр вя с.

        Цмумиййятля, Нахчыван Мухтар Республикасыны гардаш Тцркийя Республикасы иля бир чох тарихи щадисяляр баьлайыр. Тцркийя Жумщуриййятинин баниси Ататцрк Нахчывана ермяни иддиаларынын гаршысынын алынмасы цчцн дяйярли ишляр эюрмцш, Нахчываны «тцрк гапысы» адландырмышдыр. Цмуммилли лидер Щейдяр Ялийев Нахчыван Мухтар Республикасы Али Мяжлисинин Сядри ишляйяркян 1992-жи илдя Араз чайы цзяриндя Тцркийя иля Нахчываны бирляшдирян «Цмид» кюрпцсц салдырмышдыр. Щяр ики халгын, азярбайжан вя тцрк халгларынын щяртяряфли ялагяляри, о жцмлядян дя мядяни ялагяляринин мющкямлянмяси цчцн бу кюрпцнцн ролу бюйцкдцр.

        Нязяр салдыьымыз бцтцн бу фактлар бир даща ону дейир ки, Азярбайжан вя тцрк халгларынын милли мусигиси, мядяниййяти, инжясяняти, фолклору арасында ялагяляр чох мющкям вя цмуми кюкляря маликдир. Бу цмумилик бу реэионларын тарихи, сосиал, сийаси вя мядяни щяйатында баш верян щадисялярля шяртлянмишдир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. «Културолоэийа». Дювлят Мядяниййят вя Инжясянят Университети. Бакы, 2003

2. «Нахчыван енсиклопедийасы» - 2006

3. Я.Кяримли «Шярур йаллысы». Бакы, Ширванняшр, 2001

4. Я.Исазадя, Н.Мяммядов «Азярбайжан халг мащнылары вя ойун щавалары» - Бакы, «Елм», 1984

5. К.Щясянов «Азярбайжан гядим фолклор рягсляри». Бакы, «Ишыг», 1988











Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70