ГОБОЙ АЛЯТИНИН ИНКИШАФ ТАРИХИНДЯН
Аьа - Яли БАБАЙЕВ
 

       Гобой- сопрано реэистрли, клапан системли, икили дилчякли аьаж няфяс алятидир. Защирян конус формалы борудур. Мцасир эюрцнцшц ХВЫЫЫ ясрдя йаранмышдыр. Онун прототипляри антик дювря аиддир. Интибащ дюврцндя узун шалмей нювц мювжуд иди. ХВЫЫ ясрдя франсыз усталары тяряфиндян сопрано реэистрли дилчякли аьаж няфяс аляти йарадылыр вя о там сурятдя Ъ. Лцллинин тялябляриня жаваб верирди. Гобойу юз сяляфляриндян фяргляндирян бир сыра мцсбят жящятляри вар иди. Илк нювбядя тростун сярбяст идаряси иля ялагядар олараг ифадяли вя сялис ифа тярзи цчцн перспектив йараныр. Беля ки, ифачы тросту додагларында мцхтялиф дяряжядя сыхмагла интонасийаны вя ясярин динамикасыны идаря едя билир. Додагларын сярбяст вязиййяти щямчинин мцкяммял ифачылыг техникасында гаршыйа чыхан ясас манеянин арадан эютцрцлмясини тямин едир. Бунунла йанашы гобойун тембри сабитлик, еластиклик вя ифадялилик, йухары реэистрин сясляри йумшаглыг ялдя едир. Классик гобой сяляфляриндян фярглянмир - йалныз диапазону эенишлянир, клапанларын сайы чохалыр.

        ХЫХ ясрдя гобойун гурулушунда бир чох истигамятлярдя - клапан механизминдя, тростун щазырланмасы вя с. конструктив ислащатлар давам етдирилир. Бу ислащатлар ясасян франсыз мусигичиси, алят устасы Ф. Триеберин ады иля баьлыдыр. Лакин бу ислащат щяля дя треллярин дягиг ифасына имкан вермирди. ХЫХ ясрин сонунда мяшщур гобой ифачысы Ъ. Ъийенин эюстяриши ясасында А. Лоре тяряфиндян мцяййян ислащатлар апарылыр вя бунун нятижясиндя щяр бир реэистрдя дягиг, тямиз интонасийа, бцтцн трелляри ифа етмяк имканы ялдя олунур. Мящз бу конструксийалы гобой кичик дяйишикликляр едилмякля индики дювря гядяр эялиб чатмышдыр. Щал-щазырда да гобойун конструксийасында ислащатлар апарылыр. Билдийимиз кими мусиги практикасында ясасян алман вя франсыз системляриня ясасланан гобой типляриндян истифадя олунурду. Лакин ХХ ясрин яввялляриндян етибарян франсыз системли гобой даща чох истифадя олунмаьа башлайыр. Кечмиш Совет иттифагында ися бу гобойун тятбиг олунмасы ясасян 50-жи иллярдян сонракы дюврц ящатя едир.

        Гобой алятинин тякмилляшдирилмясиня ХВЫЫ ясрдян башланмышдыр. Гобой ХВЫЫ ясрин ЫЫ йарысында Франсада йаранмышдыр. Мцасир гобой ужу бир гядяр эенялдилмиш конусшякилли назик борудан ибарятдир. Борунун цзяриндя 25-я гядяр дялик олур, бунлардан 22-24-ц гапагла юртцлцр. Алятин енсиз щиссясиня дилли мцштцк тахылыр. Цмуми узунлуьу 600-643 мм-дир. Гобой соло вя ансамбл аляти кими истифадя олунур. Гурулушуна эюря гобой конусвари трубкадыр, додагла ифа олунур. Бир сыра гурулуш хцсусиййятляриня эюря гобой, демяк олар ки, кюкцнц дяйишмир. Буна эюря дя бу алятля бцтцн оркестри кюклямяк артыг бир яняня щалына чеврилмишдир. Гобой мцасир эюрцнцшцнц ХВЫЫЫ ясрин Ы йарысында алмышдыр. Алят клапанлар системи иля тяжщиз олунур. Клапан механизминя мянсуб олан мцасир гобой ХЫХ-ХХ ясрлярин айрыжында йаранмышдыр. Гобой алятинин конструксийасы системиня эюря алман вя франсыз системи мювжуддур. Алман системиндя гобой дар тутгун бурун сяси иля, франсыз системиндя ися эениш техники тембр вя динамик имканлары иля фярглянир. Франсыз гобойу гурулушуна эюря алман гобойундан фярглидир, бурада дялик вя клапанлар сечилир. Рус гобой ифачылары алман гобойуна цстцнлцк верирляр. Щал-щазырки алман гобойунун диапазону кичик октаванын си ь сясиндян цчцнжц октаванын фа-фа# сясиня гядярдир.

        Франсыз гобойу-кичик октаванын си сясиндян цчцнжц октаванын сол нотуна гядяр диапазона маликдир. Франсыз гобойунун тросту узундур вя онун гамышы аз тарыма чякилир. “Алман кейфиййяти” иля гябул едилян рус гобойларынын тросту гысадыр вя ужу чяртилир. Щям дя гамыш пластинкалары арасындакы дялик даща эениш олуб, сясин бойасына вя ифайа тясирини эюстярир. Алман гобойунун сяси жясарятли, дольун, франсыз гобойунун ися бир гядяр кяскиндир. Франсыз системли гобойун йарадыжысы ХЫХ ясрдя франсыз усталары А. Борд вя Хр.Делйус олмушдур. ХЫХ ясрин ЫЫ йарысында йашайан сяняткарлар Шарл вя Фредерик Триебер гобойун йени моделини йаратмышдылар. Франсыз гобойу алман системиндян интонасийа сафлыьы, сярбяст сяси, камил клапан механизми иля фярглянир. Мцасир мусиги ифачылыьында франсыз системли гобойа цстцнлцк верилир.









Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70