ШИРВАН АШЫГ МЦЩИТИ ЦЧЦН ХАРАКТЕРИК ОЛАН ЮЗЦНЯМЯХСУС ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ
Ящлиман РЯЩИМОВ
 

Зянэин йарадыжылыг яняняляриня малик Ширван ашыг мцщити Азярбайжан ашыг мцщитляри ичярисиндя тяшяккцл дюврцня, ашыг шеиринин йаранма вя инкишаф вцсятиня эюря ян гядим мяктяблярдян биридир. Ширван ашыг мцщити, ашыг шеири шякилляринин мейдана эялдийи, ян башлыжасы озанын ашыьа реконструксийасы просесини юзцндя йашадыб йени ашыг ифачылыг институтунун формалашмасыны шяртляндирян мцщитлярдян биридир. Бурада ашыг сяняти юзцнцн тарихи инкишаф мярщялясини кечирмиш, саз щаваларыны йаратмыш, дастанчылыг янянялярини формалашдырмышдыр. Бу мянада ашыг йарадыжылыьынын тарихинин мцхтялиф жящятлярини вя проблемлярини Ширван ашыг сянятиндян кянарда юйрянмяк мцмкцн дейилдир. Ширван ашыг мцщитиня хас йарадыжылыг хцсусиййяти илк нювбядя онунла фярглянир ки, бурада ашыг сяняти вя муьамын говушуьунун шащиди олуруг. Мящз бу хцсусиййят Ширван ашыгларынын репертуарына да тясир етмиш вя тарихян ашыг сянятиня хас олан синкретиклик хцсусиййяти бу мцщитдя даща чох габарыглыьы иля юзцнц эюстярмишдир.

        Тядгигатчыларын гянаятиня эюря юзцнямяхсус ифачылыг вя йарадыжылыг йолу бахымындан, оху вя чальы цслубунда ханяндя тярзини габарыг эюрцнтцлярля якс етдирдийиня эюря Ширван ашыг мцщитинин мусиги репертуары яняняви ашыг репертуарындан хейли дяряжядя фярглидир. Беля ки, бу мцщитдя ашыг тярзи иля ханяндя тярзинин говушуьу олан “Пишров” щавалары (он икийя йахын беля щава вар), “Шикястя”ляр (доггуз шикястя щавасы мювжуддур), “Шяшянэи”ляр (сайы цчдцр) мцшащидя едилир ки, щямин щавалар сырф бюлэя сяжиййялидир. Ады чякилян щаваларын саз-балабан-наьара вя гоша наьара мцштяряклийи олмадан тяк сазла - соло шяклиндя ифасынын мцмкцн олмамасы да щаванын мящз ашыг тярзи иля ханяндя тярзинин синтезиндян йарандыьыны эюстярир (5, с. 221-222).

        Щеч шцбщясиз, Ширван ашыг мцщитинин юзцнямяхсус сяжиййя дашымасында ханяндялик сянятинин дя бюйцк ролу олмушдур. Тарихи мянбяляря истинадян тядгигатчылар бу фикря эялирляр ки, бу сянят юнжя сарайларда мяшщур олмушдур. Сонралар сарайлардан ел арасына - ел шянликляриня “кечмишдир”. Бу кечид муьам-ханяндяликля ашыг сянятинин бир мцстяви цзяриндя - ел шянликляриндя гаршылыглы тясирляриня, говушмасына эятириб чыхармышдыр. Гейд едяк ки, ханяндялик сяняти Ширван ашыг сянятиня тясир етдийи кими бу тясир якс истигамятдя дя олмушдур. Ханяндяляр дя ашыг репертуарындан, ифа тярзиндян чох шейляр яхз етмишдир. Бу тясири сяжиййяляндирян профессор Гара Намазов йазыр ки, сарай мцщити цчцн мягбул сайылан, севилян вя дяйярляндирилян муьам ифачылыьы, зярбли алятлярин мцшайияти иля охунан щавалар сарай ханяндяляриня щюрмят вя нцфуз газандырырды. Инжясянятин бу сащяси эениш интишар тапыр вя ятраф вилайятляря дя йайылырды. Йалныз ири шящярлярдя дейил, щятта кяндлярдя беля той мярасиминин даща тянтяняли вя шян кечмяси цчцн ханяндяляря бюйцк ещтийаж дуйулурду. Кянд мцщитиндя ися мяжлис апаран ашыг тякжя бу тяляби юдяйя билмирди. Ханяндялийя, зярбли вя няфясли мусиги алятляриня мейл эет-эедя эцжлянир, бу да тякжя чалыб-чаьыран ашыьын нцфузуна тясир едирди. Истяр-истямяз ашыг мцщитля барышмалы, ятрафына башга чальычылар да топламалы олурду. Бу узун тарихи эедиш ашыьы ханяндяйя, сазы тара йахынлашдырды. Демяли, ашыг юз сянятини йашатмагла йанашы мягамы эяляндя ханяндяни дя явяз едирди. Айдындыр ки, ханяндянин сарайдакы нцфузу ашыьы да сарайа сювг едир, саз тутан бармаглары тядрижян муьам нотлары цстя кюклянирди. Яслиндя еля бу эцн дя ханяндялярин мядяниййятимиздяки нцфузу, онлара дювлят тяряфиндян верилян фяхри адлар вя мцкафатлар щямин янянянин давамыдыр, десяк, сящв етмярик (3, с. 140-141).

        “Оху вя чальы” цслубунда ханяндя тярзини габарыг эюрцнтцлярля якс етдирдийиня эюря Ширван ашыг мцщитинин мусиги репертуары яняняви ашыг репертуарындан хейли дяряжядя фярглидир. Беля ки, бу мцщитдя ашыг тярзи иля ханяндя тярзинин говушуьу олан “Пишров” щавалары, “Шикястяляр”, “Шяшянэи”ляр сырф бюлэя сяжиййялидир (6, с. 104-105).

        Апардыьы чюл тядгигатларына ясасян тядгигатчы Сейфяддин Гянийев Ширванда йазыр ки, ашыг-ханяндя мцнасибятляринин гаршылыглы спесификасыны йаддашлардан айдынлашдырмаьа да мцвяффяг олмушуг. ХЫХ ясрин ахыры ХХ ясрин яввялляриндя йашамыш мяшщур Ширван ашыгларыны эюрмцш, мяжлисляриндя тамашачы кими иштирак етмиш, сющбятлярини ешитмиш адамларла эюрцшмцшцк. Онларын хатиряляриндя ашыг-ханяндя мцнасибятляринин тарихи иля баьлы дяйярли мягамлар вар. Бялли олур ки, сарайда сярбяст фяалиййят эюстярян ханяндяляр бир мцддят кечдикдян сонра ашыгларла мяжлисляря эедирмишляр. Бу просесдя онлар тядрижян ханяндяликдян “чыхырмышлар”. Беля ки, ашыгларла тойа эедян ханяндялярин сярбястлийи йаваш-йаваш ялиндян алыныр, онлар ашыьын ансамблындан, репертуарындан асылы вязиййятя дцшцрдцляр. Беля ки, ашыг наьыл (дастан) дейяркян она айаг верир, охудуьу щаваларын сон мисраларыны тякрар етмякля кифайятлянирдиляр. Ашыьын йанында гуллуг едян ханяндяляр вахт кечдикжя бу улу сяняти юйрянир, сещриня дцшцр, сазын сирляриня йийялянир вя нящайят, ашыьын мяслящят вя ижазяси иля ел мяжлисляриня ашыг кими гядям гойурдулар. Хатирялярдян айдын олур ки, истедадлы Ширван ашыьы Нуряддин - Ашыг Дашдямирин, Ашыг Билал - Ашыг Жамалын, Ашыг Шакир - Ашыг Мцрсялин йанында илк дяфя ханяндялик етмиш вя устадлары мяслящят биляндян сонра ел мяжлисляриня камил бир ашыг кими гядям гоймушлар (6, с. 105-106).

        Эцнцмцздя муьам цслубунун эцжлц шябякя йаратдыьы Ширван реэионунда Гарабаьдан фяргли олараг ашыг мцщити юз тарихи фяалиййятини давам етдирмякдядир. Ширван ашыг мцщитиндя ашыг тярзи иля ханяндя тярзинин говушуьу олан бир чох щавалар сырф бюлэя сяжиййялидир. Бу щаваларын мцхтялиф инструментал ифачылыьын мцштяряклийи олмадан тяк сазла ифасынын мцмкцн олмамасы факты да щава­нын мящз ашыг тярзи иля ханяндя тярзинин синтезиндян йарандыьыны эюстярир. Мящз бу сябябдяндир ки, Ширван ашыг мцщити, реэионда муьам цслубунун эцжлянмяси сябябиндян ХЫХ-ХХ йцзилликлярдя чальы вя оху тярзини бир гядяр дяйишдирмяк мяжбуриййятиндя галмыш вя хейли дяряжядя ханяндячилийя мейллянмишдир. ХХ ясрин ЫЫ йарысында Ширванын ян эюзял саз-сюз устадлары Ашыг Шакир, Ашыг Ящмяд, Ашыг Пянащ, Ашыг Мяммядаьа, Ашыг Фярщад, Ашыг Йанвар, Ашыг Шярбят, Ашыг Щажалы, Ашыг Барат вя башга ашыгларын сянятиндя дя бунлары айдын эюрмяк олар.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, Ширван ашыг мяктябини диэяр мяктяблярдян фяргляндирян жящятлярдян бири Ширван ашыгларынын муьам сянятини мянимсямяляри вя эюзял ифа етмяляридир. Тядгигатчы Галиб Сайылов йазыр ки, Ширванда сянятин устад-шаэирд яняняси дя мцхтялифдир. Ашыглыг иддиасында олан адам устад ашыьын йанында шаэирд дурмалы вя щямин шяхсин ашыьын ханяндяси вязифясини дя йериня йетирмяси иди. Мяжлисдя ханяндя муьам охуйар (бу, ашыьын няфясини дярмяси цчцн лазым иди), щям дя ашыьа айаг верярди. ХХ яср Ширван ашыгларындан Ашыг Шакир - Мцрсялин, Аббас Сющбятов - Мирзя Билалын, Мяммядаьа - Аббас Сющбятовун, Шамил - Мирзя Билалын, Йанвар - Ашыг Шамилин, Мащмуд - Ашыг Шярбятин ханяндяси олмушдур (8, с. 9-10). Тядгигатчынын фикринжя, Ширван сянят мяктябинин бящряляндийи гайнаг, чешмя бу сяняти цмумазярбайжан сявиййясиндя манеясиз севилян щадисяйя чевириб. Мясялян, сазын Эюйчя коду, йахуд муьамын Гарабаь коду уникал щадисялярдирся, Ширван мядяниййят уникаллыьы тяккодлу Эюйчядян, йахуд тяккодлу Гарабаьдан фяргли олараг универсаллыьы, Азярбайжан мядя­ниййятинин код бцтювлцйцнц дашымаг эцжцндя олмасы иля юзцнцнкцляшир (8, с. 11-12).

        Ширван ашыгларынын ифа нцмуняляри юзцнцн ежазкарлыьы вя ориъиналлыьы иля сечилир. Бурада охунан “Кярями”, “Ширван шикястяси”, “Сарыторпаг шикястяси”, “Зарынжы шикястя”, “Кюпяк шикястя”, “Гожаман шикястя” кими шикястяляр, “Ибращими”, “Ейваз”, “Ширван пешросу” кими пешровлар фярглилийи иля даща чох диггяти жялб едир. Ширван мяктябинин азман нцмайяндяляри тякжя ифачылыг вя шеир йарадыжылыьы иля дейил, юзцнямяхсус тящкийя стили вя мусиги йарадыжылыьы иля дя диггяти чякир. Ашыг Ибращимин “Ибращими пешросу”, Мирзя Билалын “Шикястяси”, “Мирзя Мящяммядщцсейнин “Мирзя Щцсейн” сеэащы, Яли Кяримовун “Щейваэцлц”сц, “Ялижди” вя с. бу сийащыны хейли артырмаг олар. Бу садалананлар ися Азярбайжан мусиги сянятинин шащ ясярляриндян сайыланлардыр (8, с. 13-14). Ширван ашыгларынын устады сайылан Мирзя Билал мяктябинин сон бюйцк нцмайяндяси Шакир Щажыйевдир (щяр щалда ондан сонра о сявиййядя бир устадын щяля ки, йетишмядийини сяняткарлар да етираф едирляр) ки, онун йарадыжылыьы мянсуб олдуьу мяктябин ян мцкяммял янянялярини юзцндя бирляшдирмякля йанашы, бу мяктяб эениш йайылмыш “муьам” сянятиндян дя тясирлянмишдир.

        Ашыг сяняти иля муьам заман-заман бир-бириня тясир етмиш, бу ики сянят бир-бириндян бу вя йа мцяййян дяряжядя йарадыжы шякилдя бящрялянмишдир. Эцнцмцздя ханяндялярин мусиги репертуарыны арашдырдыьымыз заман бир чох ашыг щаваларынын халг мащнылары ады иля ифа олундуьуну мцшащидя едирик. Бязи ашыг щаваларынын ися классик бястякарларын йарадыжылыьына да сирайят етдийини эюрмямяк мцмкцн дейилдир. Бунунла баьлы ашыг сянятинин тядгигатчыларындан олан Илгар Имамвердийев апардыьы арашдырмаларын нятижяси олараг беля гянаятя эялир: “Азярбайжан халг мащныларыны инжялядийимиз заман бир чох щаваларда ашыг мусигисинин тясирини ачыг - айдын щисс етмяк мцмкцндцр. Щал-щазырда халг мащнылары иля ашыг щаваларынын бир-бириля ялагясинин арашдырылыб тядгиг олунмасы мусигишцнаслыг бахымындан проблем олараг галмагдадыр. Бу бахымдан ашыг мусигиси иля халг мащныларынын ялагясиндян сюз ажаркян гейд етмялийик ки, халг сяняткарлары олан ханяндя вя сазяндяыляр заман-заман саз щаваларындан бящряляндийи кими, устад ашыглар да халг мащныларындан бир чохуну репертуарларына дахил едяряк, мцяййян мягамларда чалыб охумушлар. Бир чох саз щаваларына ханяндялярин, халг мащныларына ися ашыгларын мцражият етмяси бу щаваларын унудулмасынын гаршысыны алмаг бахымындан, еляжя дя, онларын йашадылмасы нюгтейи-нязяриндян мцщцм ящямиййят кясб едир (4, с. 825-827). Беля бир синкретизмин бариз нцмуняси олан Ширван ифачылыг мяктяби ютян йцзилликдя доьрудан да бюйцк сяняткарлар ортайа чыхарыб. Щятта ифачылыьын индики яняняси дя бунун архасында зянэин бир мяктябин дайандыьыны эюстярир. Дедийимиз кими, Ширван ифачылыг мяктябинин ясас хцсусиййяти ондадыр ки, диэяр мяктяблярля мцгайисядя бу мяктябин ашыг ифачылыьы иля ханяндялик ифачылыьы арасында бир юзцнямяхсус синтези вар. Йяни нежя дейярляр, бир айаьы ханяндялик, бир айаьы да ашыг ифачылыьында олан бир ифачылыг мяктябидир. Бу мянада Ширван ашыгларында ашыг боьазы иля йанашы бир ханяндя боьазы да эюрмякдяйик.

        Профессор Мящяррям Гасымлы Ширван ашыг мцщитинин бу хцсусиййятлярини диггятя алараг йазыр ки, “Бу сырада мяним таныдыьым онларла сяняткарлар арасында шцбщясиз ки, Ширван ифачылыьынын мян дейярдим ки, султаны, шащяншащы Ашыг Шакир ясас йер тутур. Шакирин чох ширин сяси варды. Сясинин юзцнямяхсус колорити вя чох зянэин мелопоетик шаграг зянэуляляри варды. Санки бу адамын боьазы бир эцлцстан иди. Бу баьча-баьын ян эюзял бцлбцлляри жящ-жящ вурурду. Бу эюзяллик бир-бириня бянзямяйян сяслярля, зянэулялярля, боьаз гайнатмалары иля ортайа чыхырды” (1, с. 102). Устад ашыьын ифасындакы синкретизми йцксяк гиймятляндирян тядгигатчыйа эюря Ашыг Шакир саздан кянар оланда мцьянни Шакир, ханяндя Шакир, гязялхан Шакир кими диггяти жялб едирди. Бунларын айрылыгда щяр бири бир дцнйа иди. Шакир чох бюйцк ханяндяляря дярс веря биляжяк бир сявиййядя муьаматын инжилярини билирди. О, бязян юзцнямяхсус боьаз гайнатмалары иля муьам парчалары ифа едяркян адам щейрятя эялирди - бунда ня гядяр бюйцк мусиги дуйуму вар, щяссаслыг вя зярифлик вар, ня гядяр эениш сяс диапазону вар (1, с. 106).

        Жамаатын той маьарына йыьышараг ашыьын эялишини сябирсизликля эюзлямялярини устад Ширван ашыгларынын мяжлисляриндя оланлар йахшы хатырлайырлар. Ашыьын эялишиндян яввял зурначылар, балабанчылар юз ишлярини эюрярдиляр. Арада бир ханяндя дя охуйарды. Ашыьын эялиши мяжлисдя хцсуси жанланма йарадарды. Саз эютцрцб мяжлися эирян ашыг эежя саат 2-йя, 3-я гядяр охуйарды. Яэяр той 2-3 эцн давам едярдися беля вахтларда ашыг бир-бириндян мараглы дастанлар сюйляйярди. 50-жи иллярин ахырларында, 60-жы иллярин яввялляриндя тойлар адятян, ики эежядян ибарят оларды. Бир аьсаггал, бир зийалы кими о заман кянддя мцяллимя нежя щюрмят вя ещтирам вардыса, ашыьа да беля бир щюрмят, ещтирам варды. Амма ашыг ел сяняткары, хцсуси истедада малик олдуьу цчцн онлара бу щюрмят бялкя дя даща артыг иди.

        Ширванда ашыг сянятини бу эцн дя муьамсыз тясяввцр етмяк олмаз. Ширвандан чыхан ханяндялярин сясиндя дя ашыг щавалары, ашыг чаларлары вар. Ашыг сяняти ханяндялик сяняти иля сых сурятдя баьлыдыр, ялагялидир вя бунлары бир-бириндян айырмаг олмаз. Еля бу сябябдяндир ки, Ашыг Шакир эюзял муьам охуйурду. Бакыдакы консертлярин бириндя Хан Шушински бюйцк ряьбят вя щюрмят щисси иля, фяхрля Шакиря йанашараг демишди:

        - Ай Шакир, ай гардаш, мян щеч билмирям сян муьаматчысан, йохса ки, ашыг? Сян муьамлары бу гядяр эюзял охуйурсан... Щямчинин Ейнулла Жябрайыловун сясиндя эюзял ашыг халлары, ашыг няфяси варды. Онун истянилян мащныларында буну эюрмяк, дуймаг мцмкцндцр.

       
Тарихи тяжрцбя тясдигляйир ки, халгын рущунда, ганында-жанында йашайан сянят щеч вахт итмир, кющнялмир вя тцкянмир. Эюзял сянят, халгын цряйиня йол тапан сянят щеч вахт итиб-бата билмяз. Нежя ки, сон вахтлар ашыг сяняти йенидян дирчялмяйя башлайыб. Ашыглар гурултайы, ашыгларымызын йубилей тядбирляри буну бир даща сцбут едир. Тябии ки, ашыг мусигиляри иля йанашы муьамы эюзял билмяк яняняси Ширван ашыг мцщитиндя йцзиллярля давам етмишдир. Мцасир устад Ширван ашыгларынын, демяк олар ки, щамысынын устады сайылан ашыг Билал, юз устады Ашыг Ибращимин мяслящятиндян сонра, 35 илдян артыг бир мцддятдя бянзярсиз ханяндя кими бцтцн Гафгазда, Иранда мяшщур олмуш Мирзя Мяммядщясянин йанына эялир. Мяжлисляриндя иштирак етдийи, охумаларындан доймадыьы Мирзяйя цряйиндякиляри ачыглайыр. Мирзя бир нечя дяфя жаван ашыьы динлямишди. Бяйянмишди онун сясини, авазыны... Щямин вахтдан Ашыг Билал Мирзя Мяммядщясянля мяжлисляря эедир. Устадын сясинин-сюзцнцн овхары она муьамларын бцтцн йол-йолажаьыны вахтында юйрядир. Устадынын мящарятля охудуьу “Шур”, “Раст”, “Щцмайун”, “Сеэащ”, “Шцштяр” муьамлары иля она имтащан вериб, щалаллыг алыр. Вя щямин вахтдан ел мяжлисляриня щям ашыг, щям дя ханяндя кими гядям гойур Ашыг Мирзя Билал... Мянбялярдян, хатирялярдян бир даща бялли олур ки, Мирзя Билалын явязсиз бир ханяндя кими бцтцн муьамлары усталыгла ифа етдийинин шащиди олан сяняткарлар чох заман ондан ещтийат да едирлярмиш... (7, с. 33).

        Муьамын Ширван ашыг сянятиндя ящямиййятли йер тутмасы сябябиндяндир ки, эюркямли муьам усталары беля ашыг мяжлисляриня эедир вя бюйцк мящяббятля онлары динляйирдиляр. Бунун бариз нцмунясини мцасир дювр Ширван ашыгларынын ян эюркямли нцма­йяндяляри Ашыг Шакир, Ашыг Пянащ, Ашыг Ящмяд сяняткарлыьына олан мцнасибятдя эюр­мяк олар. Бу бахымдан бир нечя нцмуняйя диггят йетиряк. Эюркямли муьам устасы Ялибаба Мяммядов дейир ки, мян Азярбайжанда чох ашыглар эюрмцшям. Даща дягиг десям, Ашыг Гурбандан вя беля мяшщур сяняткарлардан бяри чох ашыглар эюрмцшям. Йяни юз дюврцмдя ашыглары дуйан, ашыглары баша дцшян вахтларымдан ики эцжлц ашыг эюрмцшям. Бунлардан бири рящмятлик ашыг Шакир иди, бири дя рящмятлик ашыг Пянащ. Аллащ щяр икисиня рящмят елясин. Онлар чох эюзял, чох эюркямли ашыглар иди. Щяр биринин юз эюзял хцсусиййяти варды. Мясялян, Ашыг Шакирин чох эюзял муьам ифачылыьы варды. Ярузу йахшы билирди. Сяс имканлары эениш иди. Эюзял ифа иля йанашы, щям дя эюзял ойнамаг габилиййяти варды. Мян бир дяфя 20 няфяр дост-ашнамла Ашыг Шакирин апардыьы бир той мяжлисиня эялдим. Эялдим эюрдцм ки, будур, Ашыг Шакир эюзял формада, шух эейиминдя дайаныб айаг цстя, охуйур, ня охуйур. Цз-эюзцндян, кцряйиндян тяр тюкцлцр. Щисс едирсян ки, мяжлисин эюзял мягамыдыр. Дедим: - Мян сяни имтащан елямяйя эялмямишям. Сянин кими бюйцк ашыьа бюйцк щюрмятим вар. Мян бура ади бир динляйижи кими эялмишям. Эялмишям ки, сяня бюйцк щявясля гулаг асам, сянин охумаларындан зювг алам. Беля дя олду... Ашыг Шакир сазы синясиня сыхыб мяжлисдя бир дювран вурду, фырланды, доланды, эял эюрясян. Сонра башлады бир Зяминхаря охуду - о, кичик бир муьамды - ону ня тящяр эюзял охудуса, еля бил ки, мяжлис тамам йатды, той ящли дярин дцшцнжяляря гярг олду... Бах, Ашыг Шакир беля ашыг иди, щям дя эюзял ханяндя иди. Цряйи истядийи вахт, йери эяляндя муьамлара чох мящарятля мцражият едирди. Ашыг Шакир сянятин зирвясиндя дайанан вя щеч вахт унудулмайан сянятчиляримиздяндир (1, с. 12-14).

        Мцасир Ширван ашыгларынын щамысы ашыг мусигиси иля муьамын синтези мясялясиндя устадлар-устады Ашыг Билал ирсини даим йашатмышлар. Онларын бир чоху яввялляр юз устадларынын йанында ханяндялик етмишляр. К.Ахундова “Ашыг Шамил Пирийев” адлы ясяриндя йазыр ки, “...Артыг муьамын бир чох инжяликляриня йийялянмиш Ш.Пирийев дя мцяййян мцддят юз устады Ашыг Билалын йанында ханяндялик етмишдир. Устадла бирэя чыхышлары эяляжяк ашыьын Ширван тойларына хас олан адят-яняняляри щаггында тясяввцрцнц эенишляндирди, бир чох дастанлары вя мащнылары мянимсямяйя эениш имкан йаратды” (2, с. 6).

        Тясадцфи дейилдир ки, эюркямли муьам усталары беля Ашыг Шакиря эащ ашыг, эащ да ханяндя дейя мцражият едирдиляр. Ислам Рзайев бир консерт барядя дейир ки, Шакир охудуьу мащныны сона йетиряр-йетирмяз зал дурду айаьа. Ону да дейим ки, консертдя щяр ашыьа, щяр ханяндяйя дурмурдулар. Бяли, зал дурду айаьа. Шакир бир саатдан чох иди ки, охуйурду. Эюрдц ки, жамаат дуруб айаг цстя, айаг цстя ял чалырлар, еля бу андажа тякрар баш яйиб сящнядян эетди. Ону да дейим ки, Шакир тамашачыларын нябзини чох йахшы тутурду вя билирди ки, залдан, сящнядян ня вахт вя нежя эетмяк лазымдыр (1, с. 20). Ашыг Шакир щаггында тарзян Фирудин Ялякбяров беля дейир ки, она щям ашыг демяк оларды, щям ханяндя. Чцнки муьамлары чох эюзял билирди, йерли-йериндя охуйурду, дцзэцн охуйурду. Ашыг Шакирин мянсуб олдуьу Ширван ашыг мяктябинин илк фярги бундадыр ки, бу ашыг цслубунда ханяндялийя бир мейл вар. Бу да динляйижиляря хош тясир баьышлайыр. Цмумиййятля, Азярбайжан ашыг сянятинин голлары олан щям Гярб ашыг мяктябинин, щям дя Ширван ашыг мяктябинин щяр биринин юз ширинлийи, юз эюзяллийи вар. Щяр икиси ейни бир кюкдян олмагла халгымызын милли сярвятидир. Онлары бир-бириндян айырмаг олмаз. Амма дедийим кими, Ширван цслубунда охуйан ашыгларын чоху ханяндялийя мейл едирляр, адятян ханяндялярин охудуглары муьамларла баьлыдыр. О жцмлядян, Ашыг Шакирдя ханяндялик мящаряти варды (1, с. 26-28).

        Академик В.Мяммядялийев устад ашыьын ифасындакы универсаллыьа тохунараг йазыр ки, “Шакир бизим халг наьылларыны, дастанлары чох эюзял билирди. Шакир йахшы мяктяб кечмишди. Эюзял муьам ифачысы олса да, Шакир мусиги тарихимизя устад ашыг кими дахил олмушдур. Шакирин чох эюзял зювгц варды. Щям ханяндя цчцн, щям ашыг цчцн ясас мейар, ясас шярт, йеня дя дейирям ки, сясдир. Аллащ-тяала она бу сяси вермишди. Цстялик дя йахшы наьыл вя дастан билмяк вя онлары эюзял сюйлямяк, йахшы саз чалмаг вя с. Бунларын щамысы Шакирдя варды. Шакирин сяси о гядяр эюзял иди ки, адам анжаг онун сясиня валещ олурду, охудуьу сюзцн нежялийиня фикир вермяйя мажал тапмырды, ящямиййят вермирди (1, с. 33-34). Эюзял муьам устасы Тялят Гасымов да устад ашыг щаггында дейилянляри тясдигляйяряк билдирир ки, Бакы ящли вя Абшерон кяндляринин жамааты ашыглыг сянятини демяк олар ки, Ашыг Шакирин тимсалында танымыш вя севмишляр. Бу йерлярдя кечирилян тойлара Ашыг Шакир даща чох дявят олунарды вя Шакирин иштиракы иля кечирилян бу тойлар щеч вахт йаддан чыхмазды. Шакир тойларын, мяжлислярин йарашыьы иди. Юз эюзял, тякраролунмаз сяняти иля щамыны овсунлайырды. Шакир явязедилмяз ашыг иди, ханяндя иди. Эюзял ашыг щавалары иля йанашы, щям дя чох эюзял муьам охуйурду. Щярдян “Щашым сеэащы”ны охуйанда адамын тцкляри биз-биз олурду (1, с. 43-44).

        Кцрдямирли Ашыг Ящмяд Рцстямов (Ширван ашыг сянятинин азман ашыьы, мяним дя Ашыг Ящлиман кими йетишмяйимдя бюйцк ямяйи олмуш бир сяняткар) дейир ки, Шакир охуйанда адамы сюйсяйди дя ляззят верирди. Йахуд, нежя дейярляр, дикялиб дцшмянин цстцня эетсяйди, дцшмянин силащы ялиндян бошалыб дцшярди... Бунлар ютяри, эялишиэюзял, еля-беля сюзляр дейил. Ашыг Шакирин илащидян эялмя кейфиййятляридир. Цстяэял илащи сяс. Ипяк кими баш алыб эедир. Бу сясдяки зыь, галтан, бцллур жинэилтисини хатырладан зил зянэуляляр... Бу жинэилтили зянэуляляри мян шеирляримдян бириндя Короьлунун нярясиня бянзятмишям.

        Огтай Шамил юз арашдырмаларында йазыр ки, радиода ишлядийим иллярди. Мярщум Ашыг Микайыл Азафлы иля эюрцшдцм. О вахтларды ки, сянят пахыллыьы ужбатындан, йяни Шакири эюзц эютцрмяйян бязи адамлар ону йад етмир, адыны беля тутмаг истямирдиляр. Щятта Ширван ашыгларына юэейлик варды. Шакири гызыл-гырмызы инкар едянляр дя олурду. Даща бу бяд­бяхтляр билмирди ки, ашыглыг-ханяндялик-суфилик-дярвишлик ейни кюкдяндир, щятта язанчылыг-моллалыг зярдцштилик дюнямляриня эедиб чыхыр. Ейни булагдан су ичир. Устад-шяйирд мцнасибятляри ейниля мцрид-мцршид мцнасибятляридир. Шакир “Орта сеэащ”ы, “Чащарэащ”ы, “Раст”ы, “Шур”у, “Мирзя Щцсейн сеэащы”ны, “Ращаб”ы, “Сарянж”и вя б. муьамларымызы чох ширин, юзц дя хырдалыглары иля, йерли-йериндя охуйарды (1, с. 119-122).

        Щярчянд ки, яксяр Ширван ашыглары муьама йер айырмыш вя мцяййян дяряжядя ханяндялик сянятинин сирляриня йийялянмишляр. Лакин Ашыг Билал вя Ашыг Шакирдя олан илащи верэи вя фитри истедад аз-аз сяняткара гисмят олмушдур. Шащиди олан вя сянятдян аз-чох башы чыхан щяр кясдян буну ешитмяк мцмкцндцр ки, Ашыг Шакирдя щям дя эюзял ханяндя сяси варды. Яэяр истясяйди ондан эюзял ханяндя оларды, нежя ки, эюзял дя ашыг иди. Ашыгла ханяндялийи чох усталыгла бир-бири иля ялагяляндирирди. Сяси долу иди. Щям юзц долу иди, щям дя сяси долу иди. Синядяфтяр иди. Щям дя онун сясиндя чохларына нясиб олмайан хцсуси бир ширинлик варды. Боьазында дяйинтиляр варды. Ашыг сяси иля ханяндя сясини нежя дейярляр, бир-бириня йаванлыг едирди. Юзц дя сясинин зили дя, бями дя, орта пярдяси дя эюзял иди. Бир сюзля, ХХ ясрин икинжи йарысында Ширван ашыгларынын азман сяняткары Ашыг Шакирин ады чякиляркян, Азярбайжан мусиги мядяниййятинин мющкям бцнювря цзяриндя ужалдылмыш щяр ики голуну, ашыг мусигиси иля муьамы зирвяляря галдырмыш бир сяняткар эюз юнцня эялир. Яэяр Ширван ашыг мцщитиндя мусигимизин синкретизминдян, муьам вя ханяндялик сянятиндян данышаркян бир юрняк эюстярилмяси тяляб олунарса, Ашыг Шакирин ифачылыг сяняткарлыьы буна ян эюзял нцмуня олар.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Абдуллайев Тофиг. Ашыг Шакир. Бакы: Нурлан, 2005.

2. Ахундова К. Ашыг Шамил Пирийев (Методики материал). Бакы, 1988.

3. Ашыг Ящмяд. Итян сазым. Шеирляр. Бакы: Шур, 1995.

4. Имамвердийев И.Ж. Азярбайжан вя Иран ашыг сянятинин гаршылыглы ялагяляри. Бакы: Нафта-Пресс, 2008.

5. Гасымлы М. Озан-ашыг сяняти. Бакы: Уьур, 2003.

6. Гянийев С. Ширван фолклор мцщити. Бакы: Озан, 1997.

7. Гянийев С. Ширванлы Ашыг Мирзя Билал. Бакы: Нурлан, 2003.

8. Сайылов Г. ХХ яср Ширван ашыглары. Бакы: Араз, 2007.










Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70