МУЗЕЙЛЯРДЯ...
-
 

Ц.ЩАЖЫБЯЙЛИ АДЫНА ЕВ-МУЗЕЙИНДЯН «ЯСЛИ ВЯ КЯРЯМ» ЩАГГЫНДА

       «Ясли вя Кярям» операсы Ц.Щажыбяйлинин бешинжи, накам мящяббяти тяжяссцм етдирян цчцнжц операсыдыр. Щяр цч операнын - «Лейли вя Мяжнун»ун, «Шейх Сянан»ын, «Ясли вя Кярям»ин сцъет хяттиндя - бир-бириня говуша билмяйян севян инсанларын фажияви сонлуьунда - мцяййян, цмуми, охшар жящятлярин олмасыны тясяввцр етмяк истясяк беля, бурада бястякарын там сямими, там жидди шякилдя йенилийя, бянзярсизлийя жящд, тякрарчылыгдан гяти имтинаетмя щалында булунмасы шцбщясиздир.

        «Лейли вя Мяжнун» операсынын сящня тяжяссцмц Азярбайжанда илк милли операнын вя милли мусигили театрын йаранышы олмагла бярабяр, щям дя, дцнйа опера ъанрында бир йенилийин, даща доьрусу, йени опера моделинин мейдана эялмясини бяйан етмишди.

        Бурада Ц.Щажыбяйли ориъинал бястякар мусигисиндян башга, Азярбайжан халг мусигисинин инжилярини - муьамлары, мащны вя тяснифляри, щятта мярсийяляри беля жясарятля операнын мусигисиня дахил етмишдир. Халг мусигисинин беля эениш истифадя олунмасы, операнын Азярбайжан халгы тяряфиндян чох йахшы гябул едилмясиня, гавранылмасына зямин йаратмыш олду. Дцшцнмяк оларды ки, икинжи операсыны да Цзейир бяй йаратдыьы модел цзря бястяляйяжякдир. Лакин еля олмады.

        1909-жу ил нойабрын 30-да Бакыда «Никитин гардашлары сирки»ндя сящняйя гойулан «Шейх Сянан» операсы «Лейли вя Мяжнун»дан чох фяргли иди. Бу опеда Цзейир бяй муьамлардан щеч бир ситат эятирмяйяряк, там «авропасайаьы» мусигиляря эениш йер вермишди. О заманкы бир-сыра гязетлярин йазыб гейд етдийи кими, «эюзял» вя «ясрарянэиз» мусигиси олан «Шейх Сянан» уьур газанмады. Ясас сябяблярдян бязилярини о заман азярбайжанлы тамашачынын «авропасайаьы» операйа щяля щазыр олмамасы вя милли опера артистляринин дя кифайят гядяр бу цслуба щазырлыгсызлыьы иля изащ етмяк оларды.

        Цзейир бяйин эянж, аловлу гялби ися йенилийя жан атырды. Яслиндя бцтцн милли операларымызы йарадаркян Цзейир бяй Щажыбяйли сон щядяф кими габагжыл Авропа операларынын дяряжясиня, мягамына наил олмаьы гаршысына мягсяд гойурду. Бу арзу ня гядяр узаг, ялчатмаз олса да, она доьру Цзейир бяй инамла, мятанятля аддымлады вя йетишди. Нятижядя «Короьлу» кими жащаншцмул, бцтцн опера сянятчиляринин, билижиляринин, тянгидчиляринин бирмяналы «шедевр» кими гябул етдийи опера йаранды. Анжаг о эцня щяля чох варды вя Цзейир бяй милли операмызын йени сащиллярини кяшф етмяк истяйирди.

        Беляликля, «Ясли вя Кярям»я гядяр Ц.Щажыбяйли милли операнын ики моделини тяжрцбядян кечиряряк, дюрд опера бястялямишди. «Шейх Сянан»дан сонра йаранан «Рцстям вя Сющраб», «Шащ Аббас вя Хуршидбану» опералары да, щардаса «Лейли вя Мяжнун»ун моделиня йахын иди. Йяни бу операларда мцяллифин ориъинал мусигиси артыг даща цстцнлцк тяшкил ется дя муьамлара щяля дя эениш йер верилирди.

        Цзейир Щажыбяйли опера йарадыжылыьында даща йени бир мярщяляйя гядям гоймаг, даща йени бир сюз демяк истяйирди. Бу йени сюз мящз «Ясли вя Кярям» операсы иди.

        «Ясли вя Кярям» мювзусуна мцражият етмякля Цзейир бяй Щажыбяйли юз ясярляринин мювзусу цчцн йени бир мянбяйя - халг дастанларына вя ашыг мусигисиня цз тутмуш олду. Бу йенилик онун тямялини гойдуьу милли операларымызын йени мярщяляси, йяни форма гурулушуну, моделини шяртляндирян ясас амиллярдян иди. Яэяр «Лейли вя Мяжнун»да, «Рцстям вя Сющраб»да, ясасян муьамлар цстцнлцк тяшкил едирдися, «Шейх Сянан» вя «Шащ Аббас вя Хуршидбану»да шярти олараг адландырдыьымыз «авропасайаьы» мусигиляря эениш йер верилмишдирся дя, «Ясли вя Кярям»дя Цзейир бяй юз «йенилик ахтармаг» ягидясиня садиг галараг илк дяфя олараг «лейттемайа», «рефреня» - йяни гящряманы сяжиййяляндирян вя бцтцн опера бойу ону мцшайият едян сабит бир мювзуйа, ашыг мусигиси ритмляриня, халг дастанларына хас олан бир сыра елементлярин интишарына эениш мейдан ачмышдыр. Бир сюзля, «Ясли вя Кярям» милли операларымыз арасында йени вя йениликлярля йцклц бир опера иди.

        Операнын ясас мязиййятляриндян, мцщцм йениликляриндян бири ясярин мювзусунун сырф Азярбайжан щяйатындан алынмасы иди. Лейли вя Мяжнун Ярябистандан, Шейх Сянан Бялхдян, Рцстям вя Сющраб Ирандан, Шащ Аббас вя Хуршидбану Сяфяви сялтянятиндян алынма гящряманлар идилярся, Кярям Азярбайжан дастанларынын севимли гящряманы, Эянжя ханы Зийадханын оьлудур.

        Либреттону тяртиб едяркян Цзейир бяй Кярями Эянжя ханынын оьлу кими йох, Исфащан падшащынын оьлу кими эюстярир. Ялбяття, бу щалы сящня ясярляриндя тясир эцжцнц артырмаг вя мигйасы даща эениш эюстярмяк цчцн мцяллиф тяряфиндян истифадя олан театрал прийом, васитя кими дя гябул етмяк олар. Щям дя унутмайаг ки, Исфащан шящяри узун илляр Эянжя ханынын гощуму олан сяфяви-тцрк щюкмдарларынын пайтахты иди.

        Кярямин накам мящяббяти, севэилисинин далынжа дийар-дийар эязиб црякпарчалайан шеирляр гошмасы, саз эютцрцб илащи гцдряти иля «щагг ашыьы» мягамына йцксялмяси ясрляр бойу халгымызын дилляр язбяри олмушдур. Онун дилиндян гопан шеирляр, гошдуьу саз щавалары бу эцня кими Азярбайжан халгынын рущунда, ганында, жанында, ган йаддашында йашайыр. Хан Кярями опера сящнясиня эятирмякля Цзейир бяй Азярбайжан дастанларынын йени щяйатыны, инкишаф едян мусиги мядяниййятимизин зянэинляшмясиндя дастанларын йени мяна, мязмун, мараг кясб етмясиня ряваж вермиш олду. (Сонралар йаранажаг нечя-нечя сящня ясяри зянэин мянбя кими мящз дастанлара цз тутажаг).

        Дюрд пярдя вя алты шякилдян ибарят олан «Ясли вя Кярям» операсынын премйерасы 1912-жи ил майын 18-дя кечмиш Майылов Театрынын (индики Академик Дювлят Опера вя Балет Театры) бинасыда олмушдур. Унутмайаг ки, щямин ил бир нечя ай яввял - йяни 1912-жи ил мартын 10-да Никитин гардашлары сиркиндя Цзейир бяйин даща бир йени операсынын - «Шащ Аббас вя Хуршидбану» операсынын илк тамашасы эюстярилмишди. Бир ил ярзиндя ики бюйцк операнын бястялянмяси вя тамашайа гойулмасы бястякарын ня гядяр эярэин вя мящсулдар ишлямясиня, опера артистляринин ися юз ишляриня ня гядяр жидди вя ентузиазм иля йанашмасына дялалят едир.

        Операнын реъиссору Щ.Яряблински, дириъору Цзейир бяй юзц иди. Кярям ролунда Щ.Сарабски, Ясли ролунда ися Я.Аьдамски чыхыш едирди. Опера црякляри риггятя эятирян сцъети, усталыгла ишлянмиш либреттосу, рущу ганадландыран эюзял, рянэарянэ мусигиси иля илк тамашадан динляйижилярин, тамашачыларын гялбиня йол ачды, севилди, тягдир олунду. Бакы гязетляри премйера щагда мараглы ресензийалар чап едирди. 1912-жи ил 20 май тарихли «Тазя хябяр» гязети йазырды: «... Цзейир бяйин бу «Ясли вя Кярям» операсы «Лейли вя Мяжнун»дан башга ясярляринин ян биринжиси олса эярякдир. Тяртибаты эюзял, мусигиси яла, хорлар йерли-йериндядир. Эюзя чарпажаг бир нюгсан йохдур. Доьрудан да «Ясли вя Кярям» беля олмалыдыр. Жамаатын дяхи ряьбятини газанды. Онун цчцндцр ки, тякрар ойнанмасы вяд едилмишдир. Щ.Г.».

        Рус дилиндя няшр олунан «Бакы» гязети дя щямин тарихдя даща бир ресензийа иля чыхыш етмишдир: «... Мян Цзейир бяй Щажыбяйлинин операларынын щамысыны эюрмямишям. Лакин майын 18-дя Майылов Театрында «Ясли вя Кярям» операсы бирнинжи дяфя ойнандыьы заман дейирдиляр ки, бу опера бизим эянж композиторумузун гяляминдян чыхмыш бцтцн опералардан йцксякдир.

        ...Мцяллифи чаьырдылар, артистляр ону чийинляриндя сящняйя эятирдиляр. Щажыбяйли лайиг олдуьу шиддятли вя эурултулу алгышларла гаршыланды.

        Театр аьзына кими долу иди.

        Тамашачыларын хащишиня эюря бу опера майын 22-дя тякрар ойнанажагдыр...

        Щцсейн Минасазов».

        Бу ики ресензийа Цзейир бяйин йени операсынын дяйярини, халг ичиндя йаратдыьы тяяссцраты, тамашанын вя актйор ойунунун уьуруну бир даща бариз эюстярир.

        Бунунла беля Цзейир бяй Щажыбяйлинин щяр уьурлу ясяринин ярсяйя эялмясиндян, халг тяряфиндян севилмясиндян йаса батан, пахыллыг чякян гялп црякли инсанлар да варды ки, онлар да юз щисслярини, сярсям фикирлярини бязи цздянираг мятбу органларында чап етдирирдиляр. Бу бахымдан 7 сентйабр 1912-жи ил тарихли «Кялмиййят» гязети йазырды: «…Бяли, рямазан эетди сентйабр эялди. Биз дя йаваш-йаваш дачалардан йыьышыб эялирик. Инди эяряк сящняляр бязяня вя опералар ишя дцшя. Цч айдыр «Лейли вя Мяжнун» вя «Ясли вя Кярям» вагияляринин хяйалаты иля кечмишик. Щямд олсун ки, йетишдик о вахта ки, цч эцндян-бир опералар тяртиб олунажаг…»

        «Шащ Аббасын» щекайяти
        «Хуршидбану» рявайяти
        Габаьа салды милляти
        Щай опера, опера

        «Лейли» вя шин нязакяти
        «Ясли» ханым тяравяти
        Ялдян алыбдыр тагяти
        Ай опера, опера - - -

        - - - «Лейли»нин шивясазлыьы
        «Ясли»нин гямзя-назлыьы
        Юйрядир ешгибазлыьы
        Щай опера-опера …

Сярдар ФЯРЯЖОВ


АРЗУЛАР ЭЕРЧЯКЛЯШЯНДЯ
(«Аршын мал алан»ын йени гурулушу щаггында ресензийа)

       Йарандыьы эцндян бяри Цзейир бяйин «Аршын мал алан» опереттасы йер кцрясинин яксяр юлкяляринин театр сящняляриндя вя йа кино салонларында сейр едилиб, алгышланыб. Кечян ил «Аршын мал алан»ын илк тамашасынын 95 иллик йубилейи иля баьлы Цзейир Щажыбяйлинин ев музейиндя сярэи щазырлайаркян, топладыьымыз материалларда чох мараглы бир жящяти ашкар етдик. Щяля бястякарын саьлыьындан та бу эцнцмцзя гядяр «Аршын мал алан»а гурулуш верян реъиссорларын, ряссамларын, декораторларын бахышлары, дуйумлары бир-бириндян чох фяргли олмушдур. Бялкя дя бурада тяяжжцб едиляжяк бир шей йохдур. Чцнки йарадыжы инсанларын щяр биринин юз сянят йозуму, юз дцшцнжя тярзи вар.

        Еля Азярбайжанда - Бакыда, Эянжядя, Нахчыванда вя с. шящярлярдя тамашайа гойулан «Аршын мал алан» да бир-бириндян фяргли, бюйцк мараг кясб едян тамашалар олмушдур. Бцтцн бунларын ясл тядгигат мювзусу, юйрянмя обйекти олмасы иля бярабяр, щям дя сон дяряжя лазымлы вя важибли олдуьуну да вурьуламалыйыг. Чцнки бу тядгигатлар «Аршын мал алан»ын юмцр сялнамясини йаратмагла бярабяр, Азярбайжанда мцхтялиф дюврлярдя, мцхтялиф реъиссорларын, ряссамларын, актйорларын сявиййясини, имканларыны, дцнйаэюрцшцнц, бажарыьыны дольун якс етдиря билир.

        Бу эцнлярдя «Аршын мал алан»ын юмцр тарихчясиня даща бир йени гурулуш, юзц дя яввялки иллярдян даща чох фяргли бир гурулуш жясарятля юз имзасыны атмыш олду. Дювлят Мусигили Комедийа Театрынын артыг хейли заман мядяниййят аляминя, мусиги ижтимаиййятиня цнванладыьы исмарыж юзцнц эержякляшдирди. Цзейир бяйин доьум эцнцня щяср олунмуш мусиги байрамы щяфтясинин илк ики эцнцндя, сентйабрын 18-и вя 19-да ябядийашар «Аршын мал алан» опереттасы бу театрын сящнясиндя йени гурулушда тамашачылара тягдим олунду.

        Тамашанын илк дягигяляриндян театрын бюйцк иддиасы вя рискетмя ещтирасы юзцнц там айдынлыьы иля бцрузя верди. Тамашачы илк анларда дцнйанын ян парлыг, ян жошьун ян тяравятли мусигиляриндян олан “Увертцра”ны динлямяк явязиня, оркестрдя соло алятлярин аз гала ешидилмяйяжяк дяряжядя сакит ифасы фонунда 8 портретин - ясярин 8 ифачысынын ишыг-кюлэя гарышыьында мцбщям-мцяммалы эириш вя чыхышыны изляди. Яслиндя бу ахтарышын илк рцшеймляри иди. Даща доьрусу бюйцк Цзейир бяйин бу ясярля мейдана гойдуьу ясас гайянин, - «Ахтарыб-тапдым сяни» идейасынын рцшейми иди. Бу рцшеймин инкишафы наминя щяр шей щярякятдя иди. Тез-тез дяйишян вя юз ялванлыьы иля сящнядя баш верянлярин тясир эцжцнц биря-беш артыран сящня декорларынын щадисялярля бярабяр тез-тез дяйишмяси тамашачыны о андажа юз жазибясиня салыр, бунунла да щяля гаршыда даща нялярин ола биляжяйиня месаълар эюндярирди. Йарын йарыны ахтармасы идейасы, бир йарымын диэяр йарысыны ахтарыб, она говушмасына гядяр бюйцйцр, глобаллашыр, инсанларын талейиндян чыхыб гядим шящярин эюркяминя, евлярин дамына, бажасына, щасар-диварына кими бцтцн бюлцнмцшлярин, йарымларын бцтювлцйя, тамлыьа доьру гачылмаз мейлини якс етдирир (Гядим шящярин эежяляриня ишыг тутан айпара да сонда йарысына говушур, бядирлянир, эур айдынлыг селиня дюнцр).

        Реъиссорун «прологундан» сонра нящайят ки, Увертцра сяслянир вя таныдыьымыз «Аршын мал алан»ла йени эюрцшцмцз башлайыр. Ясэярин арийасы сяслянир. Фярид Ялийевин сялис, дцзэцн, ряван ифасы илк андан диггяти жялб едир. Лакин реъиссор фикри ифачыны щеч дя ращат бурахмыр. Бир-бирини ахтаран декорлар арийа бойу йеня щярякятя эялир, гящряманын дахили щисс-щяйяжаныны мцхтялиф мяканлара кючцрцр. Ясэяр юзц дя бу мяканлары сяйащятдядир. Арийа бойу дцшцнчяляриндя «арандан-даьа» «даьдан-арана» йол салан гящряманын щалыны реъиссор вя ряссам фикри, йозуму мараглы тярздя яйаниляшдирир.

        Сонрадан щадисяляря гошулан Жащан хала (Ханым Гафарова) Сцлейман (Якбяр Ялизадя), Вяли (Елхан Исмайылов вя Сямядзадя Хасыйев) дя юз ойунларында тябии, сямими эюрцнцрляр. Мцяллиф мятниня вя реъиссор мизанына жидди мцнасибят актйорларын ойунуну даща да санбаллы, мянтигли, тябии эюстярир. Яслиндя Цзейир бяйин юз мятни вя бу мятнин ичиндяки, алт гатындакы мяналар, ейщам вя ишаряляр о гядяр сярраст, зянэин вя дольундур ки, кянар ялавяляр юз «юэей»лийини, нагислийини дярщал бцрузя верир, щям дя бу «ялавяляри» едянляр о анда щеч дя ялверишли дурумда эюрцнмцрляр.

        Йени гурулушун ян бюйцк уьуру кими мараглы вя дцзэцн актйор сечимини гейд етмялийик. Ясасян эянжляри ящатя едян бу сечим яслиндя театрын эянж потенсиалынын ня гядяр эцжлц, фяал вя илщамлы олмасыны бир даща тясдиг етмиш олду. Сечилмиш актйорларын ифасы да, охумасы да йцксяк сявиййядя эюрцняряк тамашайа зювг верирди. Яслиндя ойун вя охума мцвазинятини сахламаг бу ясярин мцхтялиф гурулушларында щеч дя щямишя мцйяссяр олмайыб. Кечмиш гурулушлары, щятта филмляри беля йада салдыгда ичимиздя бязи гане етмяйян, инандырмайан, зювгвермяйян сечимлярин шащиди олмушуг. Тажир Ясэярин ифачысыны лирик тенор кими бирмяналы гябул едян реъиссорлар нядянся Ясэярин досту, щямйашыды Сцлейманын башга гцтбц якс етдирян бям сясдя - баш-баритон сясиндя «ешидибляр». Щалбуки Сцлейман да эянждир, севмяк-евлянмяк арзусу она да йад дейил. Аьыллы, фярасятли, зиряк Сцлейманы тенор сясля «охутмаг» бу кейфиййятляря даща уйьун эюрцнярди, няинки вокал сясляр ичиндя даща «аьыр», мящдуд щярякятли, ста-тистлийя мейлли баш-баритон сясляр… Яслиндя беля «аьыр» оху тярзиндян сонра (Нядир сянин дярдин…) Сцлейманын инжя йуморуна, кялякбазлыьына, чевик аьлына инанмаг олмур. Фикримизжя, яввялки бир чох гурулушларда Сцлейманын «вокал сяси» иля онун ясярин мятниндян бялли олан тябияти, йашы вя ямялляри арасында уйьунсузлуглар данылмаз иди. Бу бахымдан йени гурулушда Сцлейман образыны тяжяссцм етдирян Якбяр Ялизадянин сечилмяси артыг «сцмцкляшмиш» «яняняни» жясарятля бир кянара гойду. Гаршымызда эянж, аьыллы, кялякбаз, зарафатжыл, щям эюрцнцшцндя, щям рущунда «жаванлыьы» якс етдирян бир Сцлейман дурду.

        Асйа вя Теллинин сечиминин дя ня гядяр дцзэцн олмасы тамаша бойу алдыьымыз зювг вя мямнунлугдан бялли олурду. Йеня башга гурулушларла паралелляр апарараг йени тамашанын бязи мягамларына диггят йетиряк. Бир чох гурулушларда сопрано сясля охуйан Эцлчющрядян фяргли олараг, бязян Асйаны метсо-сопрано, Теллини ися ханяндя сясийля (милли охума тярзиндя) охуйан ифачылар сясляндирибляр. Яслиндя цч гызын цч характерин, цч дцнйаэюрцшцнцн тяжяссцмц цчцн цч сясин дя фяргли олмасы защирян дцзэцн эюрцнцр. Лакин «Аршын мал алан» опереттасында «Асйа вя Теллинин дуети» вя «Асйа, Телли вя Эцлчющрянин Трио»су кими мцряккяб вокал ансамбллар вардыр ки, онларын дцзэцн вя тябии ифасы щеч дя щяр гурулушда алынмыр. Чцнки бурда вокал усталыьыны, вокал тящсили вя мяктябинин билэисини, мящарятини мянимсямиш цч ифачынын ейни сявиййядя, полифоник мусиги материалыны ряван вя дцзэцн охумасы тяляб олунур. Мящз бу ансамблларын ифасы заманы сяслярин мцхтялифлийи яксяр щалларда бир-бириня уйушмур, бир мяжрайа йюнялмир. Кечян ил Чин Халг Республикасындан Бакыйа, Цзейир Щажыбяйлинин ев музейиня эятирилян «Аршын мал алан» опереттасынын Чин ифачылары тяряфиндян Чин дилиндя ифасы йазылмыш диски динляркян мящз щямян вокал ансамблларын нежя дцзэцн вя ряван ифа олунмасына щейрят етмишдим. Юзлцйцмдя дцшцнмцшдцм ки, бизим ифачылар нядянся бу жящятя о гядяр дя диггят етмирляр. Анжаг опереттанын сон гурулушунда мяни ян чох мямнун едян уьурлу мусиги парчаларында мящз бу ансамбллары да хусусиля гейд едирям.

        Эцлчющря (Нярэиз Кяримова), Асйа (Мещрибан Залыйева), Телли (Цлвиййя Ялийева) айры-айрылыгда юз соло партийаларыны эюзял ифа етдикляри кими, бирликдя, бир ансамбл олараг «Дует» вя «Трио»ну охуйаркян чох тябии, мараглы вя инандырыжы эюрцнцрдцляр. Мараглыдыр ки, щяр цч ифачынын сяси лирик «сопрано»дур. Бунунла беля щяр ифачынын сясинин юз тембри, юзяллийи, мялащяти вардыр ки, цмуми мяжрайа йюнялиркян эюзял бир ащянэ, сяс палитрасы йараныр. Щям дя щяр цч ифачынын жидди вокал мяктяби кечмяляри вя юз ифаларына гаршы тялябкар мцнасибятляри ашкар иди. Диггят един: бцтцн бу садаладыьымыз уьурларын башланьыжында мящз театрын фяргли бахышы вя ролларын дцзэцн сечими дурур.

        Жащан халанын вя Солтан бяйин образларыны йарадан актйорларын да сечими чох мараглыдыр. Узун илляр ясасян лирик гящряманлары йарадан Ханым Гафарованын ифасындакы Жащан хала еля лирик овгатда да тягдим олунур. Щялим, цзцйола, «тцркясайа» хала Ханым Гафарованын йарадыжылыг биографийасында йени бир образдыр вя бу образ онун ифасында сямими вя йаддагаландыр.

        Солтан бяйин ифачысы Язизаьа Язизов юз усталыьынын илдян-иля зянэинляшдирян актйорлардандыр. Истяр сящнядя, истяр телевизийа верилишляриндя, истярся дя чякилдийи филмлярдя артыг юз амплуасыны тапан, сюзцнц дейян, юзцнямяхсус жизэиляри тягдим етмяйи бажаран бир сянятчи кими йадда галыр. Солтан бяй образы онун йарадыжылыьында йени вя бюйцк роллардан биридир десяк, йанылмарыг. Севиндирижи бу ролда юз усталыьыны эюстярмиш нечя-нечя сяняткарын хофу Язизаьаны горхутмамыш, бялкя дя рущландырмышдыр. Бунунла беля, бязян онун даща жясарятли ойунуну, тягдим олунан мизанлара црякля йанашараг, тяжяссцм етдирдийи гящряманын образына тябии, инжя деталлар ялавя етмясини эюрмяк истярдик.

        Эянж актриса Мещрибан Залыйеванын «Аршын мал алан»да бюйцк бир ролун ющдясиндян нежя эяля биляжяйи дя чох мараглы иди. Гятиййятля дейя билярик ки, эянж Мещрибана бу ролу мящарятля ойнайараг, ясярин ян мараглы персонаъларындан бириня чеврилмишди. Ифасынын бцтцн жящятляри - охума, ойун, рягс вя с. щамысы усталыгла вя никбинликля нцмайиш олунурду.

        Телли образыны тяжяссцм етдирян Цлвиййя Ялийева ися бир даща тясдиг етмиш олду ки, театрын эянжляри арасында ян истедадлы вя зящмяткеш актрисалардан биридир.

        Цлвиййяни бу эцн тамашачылара севдирян жящятляр чохдур. Мялащятли сяси, тябии ойуну, йумшаг пластикасы, жилддян-жилдя эиря билмяк мящаряти онун театрын йахшылары сырасында олмасына имкан верир. Йаратдыьы Телли образы да онун ойнадыьы роллар ичиндя сечилир, севилир.

        Баш ролун - Ясэяр ролунун ифачысы Фярид Ялийев ися сюзцн ясл мянасында бюйцк сынагдан кечди. Мусигили Комедийа театрынын сящнясиндя нечя-нечя бюйцк ролларын ифачысы кими таныдыьымыз Фяридин вокал имканларына, актйор ойунуна, сящня усталыьына щеч бир шцбщя ола билмязди. Еля юнжядян инанырдыг ки, о, Ясэяр образыны да йцксяк сявиййядя тягдим едяжяк. Анжаг бу аз имиш… Реъиссор Елвин Мирзяйев Фяриди сюзцн ясл мянасында учурду, эюйляря галдырды. Ахтардыьыны ахыр ки, тапан, илк эюрцшдянжя ашиг олан вя бу севэинин ганадлары иля эюйляря пярвазланан Тажир Ясэярин арзусу мцасир техника вя тямринлярля реаллашды вя Фяридин учушу тяяжжцб, щейрят, севинж гарышыг щиссляр йашайан тамашачыларын сцрякли алгышлары иля гиймятляндирилди.

        Ялбяття, тамаша бойу алдыьымыз илк тяяссцрат, йахшы нянада щейрят бир гядяр яввял, гызлар хорунун ифасы заманы баш верди. Ал-ялван палтарларда, чямян чичяклярини хатырладараг «Аршын малчы мал эюстяр» охуйан гызлар ежазкар мусигинин йцксялиш нюгтясиндя «Ащ, ня эюзял парчадыр»… дейяряк, оркестрин парлаг аккордунун сядаларыйла эюзлянилмядян учараг, сящнянин йцксяклийиндя дювр етмяйя башлайырлар. Бу еффектлярин гяфиллийи, эюзяллийи, чыльынлыьы илк андан гялбимизи фятщ едир. Яслиндя реъиссорун бу жясарятли тапынтысы, йозуму дащи Цзейир бяйин мусигисиндян доьан идейа иля, йцксялишля цст-цстя дцшцр, бизи инандырыр ки, мящяббят, севэи инсаны эюйцн йеддинжи гатына беля галдырмаьа гадирдир, ятрафындакылары щейрятляндирмяк, тяяжжцбляндирмяк язминдядир.

        Гейд етдийимиз кими тамашанын илк анларындан юз йени, бянзярсиз йозумуну жясарятля ортайа гойан реъиссор Елвин Мирзяйев бцтцн тамаша бойу инамла юз хяттини йеридир, илк бахышдан санки артыг щеч няйя щейрятлянмяйяжяк дяряжядя юзцня эцвянян сейричисини интизарда сахламаьы, щейрятляндирмяйи бажарыр.

        Реъиссор яэяр эянж, севян вя севилян гящряманларын рущларынын учушуну эюстярирся, гожалыб тяк галмыш, кечмиш хатирялярля йашайан тез-тез йатыб йухуларда ращатланан Солтан бяйин ич дцнйасыны да мязяли бир деталла ишыгландырыр: 3-жц мяжлисдя цч гызын (Эцлчющря, Асйа, Телли) «яря эетмяк» щагда сющбятляринин ширин йериндя, гызларын бу сющбят цчцн ятрафына топлашдыьы, щяйятин бир кцнжцндя атылыб галан вя еля Солтан бяй кими хатиряляр гойнунда мцрэцляйян кющня арабадан, нимдаш йорьана бцрцнмцш Солтан бяйин ещмал-ещмал бой бярабяри галхмасыны эюрцрцк. Бу сящня эцлцш доьурмагла йанашы, тянщалыьыны йухуларда боьан, йухусу эялдикдя ися щарда олса йатан бялли бир йашдан сонра тез-тез ора-бурасынын аьрыдыьындан шикайятлянян, гялбиндян кечянляри ися щяким Мирзя Щцсейнин тювсийяси кими диля эятириб («о мяшщур щяким дейир ки, бяй сянин щеч няйин йохдур, сянин дярдинин дярманы бир арваддыр ки, аласан жанын ращат ола, тякликдян гуртарасан, вяссалам, шцдтамам!») эерчякляшдирмяк арзусунда олан бяйин образына чох инжя штрихляр ялавя етмиш олур. Реъиссорун тамашайа рювняг верян бу жцр тапынтылары чохдур.

        Эцлчющря ролунун ифачысы Нярэиз Кяримованын да уьурлу ойуну тягдирялайигдир. Артыг нечя-нечя тамашада баш ролун ифачысы олан Нярэизин Эцлчющряси дя йени вя мараглыдыр. Бу тамашада биз Нярэизин амплуасынын ня гядяр бюйцк олмасынын шащиди олуруг. Классик образы йаратмагла бярабяр, зяриф рягси, ансамбл ойуну, трйукларда жясарятли чыхышы - щамысы йадда галыр, бяйянилир.

        Тамашада даим диггят мяркязиндя олан ряссам иши - декорлар, тяртибат, ялбисяляр дя ян хош сюзляря лайигдир. Ряссам Набат Сямядованын «Аршын мал алан»а вердийи бядии тяртибат, юз илщамлы тяхяййцлц иля, техники йенилийи иля, чятин, аьлаэялмяз идейаларыны инадла вя усталыгла эерчякляшдиря билмяк бажарыьы иля сечилирди. Щям дя бу сящня тяртибаты индийядяк мцхтялиф заманларда вя мцхтялиф театрларда эюрдцйцмцз гурулашлардан чох-чох фяргли иди. Тягдирялайиг одур ки, ряссам да реъиссорун ягидясиня садиг галараг, чятин, мцряккяб вя чох рискли бир цслуба цз тутмушду. Бу, садяжя ориъинал эюрцнмяк арзусу дейил, яслиндя милли театрымыза йени бир тющфя вермяк, йени сюз демяк, йени сящифяни йазмаг арзусу иди.

        Гятиййятля демяк олар ки, «Аршын мал алан»ын йени гурулушу бюйцк арзулардан доьараг, бюйцк потенсиалын, имканын, бюйцк щцнярин бир тамашада эерчякляшмясидир. Илк юнжя бу потенсиалы юзцндя жямляшдирян вя дцзэцн мяжрайа йюнялдян Мусигили Комедийа Театрынын хош мярамы, ниййяти вурьуланмалыдыр. Эянж реъиссора бу гядяр имканы, гцввяни етибар едян театр рящбярлийи бялкя дя ян бюйцк йарадыжылыг рискинин наращатлыьыны, тящлцкясини йашамышдыр. Бу рискин архасында бюйцк мадди хяржляр, техники тяжщизат вя башлыжа инсан амили дя дурурду.

        Мусигили Комедийа Театры иля билаваситя йарадыжылыг ямякдашлыьындан билирям ки, щеч вахт тамаша бойу театрын пярдяархасы щяйаты беля эярэин, мцряккяб вя сярвахт чалышмамышды. Яэяр сящня юнцндя тамашаны дириъор Назим Щажыялибяйовун инамлы ялляри идаря едирдися, пярдяархасы «дириъор» да юз «оркестрини» мящарятля юз ирадясиня табе етмишди. Тамаша бойу оркестрин, солистлярин, хорун йцксяк профессионал ифасы тамашачыйа зювг, мямнунлуг бяхш едирдися, мцасир театр техникасына сюйкянян йени идейалар, трйуклар да артыг Мусигили Комедийа Театрынын йени мярщяляйя, йени ерайа гядям гоймасыны жясарятля хябяр верирди.

        Мусигили Комедийа Театры буну бажарды. Йени сюзцнц деди. «Аршын мал алан» ясл гялябядир. Чцнки театрын тягдим етдийи бу бюйцк ишин, зящмятин майасында ясл севэи дурур. Халгына, милли мядяниййятиня, Цзейир бяйя олан севэиси. Бу севэийя бюйцк бир коллективля дцнйа мядяниййятини, мцасир театр проблемлярини инжяляйиб дярк етмяк, юзцнцнкцляшдирмяк арзусу да говушур.

        «Аршын мал алан» щамымызы - бцтцн йарадыжы инсанлары бир гядяр силкяляди. Кющня уьурлары иля йашайан, тякрарчылыьа алудя олан, азыны чох билян, йахшынын, йенилийин дадыны йадырьайан сянятчиляримиз цчцн бу тамаша йахшы нцмуня, щям дя тязя идейалар цчцн тясирли импулс олду. Театр аляминдя, хцсусиля Мусигили Театрда йени бахышлар эюрясян даща щансы бужаьа цнванланажаг? Билмирик! Ону билирик ки, артыг бу театрын щяр йени ишини интизарла эюзляйяжяк, марагла изляйяжяйик. Ону да билирик ки, бу йолда йени ишин ортайа чыхмасы щеч дя асан олмайажаг. Чцнки, бу йол цзц зирвяйядир.

Сярдар ФЯРЯЖОВ


АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИ МЯДЯНИЙЙЯТИ ДЮВЛЯТ МУЗЕЙИНДЯ...

        Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейи щямишя олдуьу кими, 2010-жу илин Ы рцбцндя дя коллексийаларын зянэинляшдирилмяси, мусиги мядяниййяти тарихиня аид материалларын ашкар едилмяси, топланмасы, горунмасы, тяблиьи цзря мягсядйюнлц ишляр апармышдыр.

        Илк дяфя олараг, Республикадан кянарда Азярбайжан мядяни ирсинин мцхтялиф тяшкилатлардан топланмасы иши апарылмышдыр. Москва шящяриндя Русийа Дювлят Ядябиййат вя Инжясянят Архивиндя Гара Гарайевин архиви арашдырылмыш, системляшдирилмиш, онларын илкин сийащысы тяртиб едиляряк Бакыйа эятирилмишдир. Бунлар нот ялйазмалары, китаблар, гязетляр, грамваллар, фотоплйонкалар, фотошякилляр вя саирядир.

        Щямчинин Санкт-Петербург шящяриндя Русийа Елмляр Академийасынын Рус Ядябиййаты Институтунун (“Пушкинский дом”) Фонограмархивиндя арашдырмалар апарылмыш, Азярбайжан мусиги фолклорунун ХХ ясрин 20-30-жу илляря аид сясйазы нцмуняляри ашкар едилмишдир.

        7 апрел тарихиндя Щейдяр Ялийев Фондунун Русийа Федерасийасындакы нцмайяндялийи вя Русийа Федерасийасындакы Азярбайжан сяфирлийи тяряфиндян тяшкил едилмиш тядбир кечирилмишдир. Тядбирдя Лейла ханым Ялийева, Русийа Федерасийасынын мядяниййят назиринин мцавини Андрей Йевэенийевич Бусыэин, Азярбайжанын Русийадакы сяфири Полад Бцлбцлоьлу чыхыш етмишляр. М.И. Глинка адына Дювлят Мусиги Мядяниййяти Мяркязи Музейинин фондундан “ЙУНЕСКО инжиляри Москвада”: “Азярбайжан муьамы” сярэиси, филм нцмайиш етдирилмиш, музейин ямякдашы Тамилла Жянизадя тядбирдя чыхыш етмиш, муьам щаггында шярщляр вермишдир. Азярбайжандан эедян эянж мусигичилярин ифасында муьам вя ашыг мусигиси консерти тягдим едилмишдир. Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейи вя М. И. Глинка адына Дювлят Мусиги Мядяниййяти Мяркязи Музейи арасында бирэя ямякдашлыг щаггында мцгавиля баьланмышдыр. Мцгавиляни Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейи тяряфиндян музейин директору Алла Байрамова вя М.И.Глинка адына Дювлят Мусиги Мядяниййяти Мяркязи Музейинин директору Михаил Брызгалов имзаламышлар.

        Тядбирдя щямчинин мцхтялиф сяфирликлярин нцмайяндяляри, мядяниййят хадимляри (ССРИ халг артисти Владислав Пйавко, естрада мцьянниси Диана Гурскайа, “Култура” каналынын нцмайяндяси Владислав Флйарковски), Москва Консерваторийасынын профессор щейяти, Азярбайжан ижмасынын нцмайяндяляри, “Бакы” ъурналы редаксийасынын коллективи вя башгалары иштирак етмишляр.

        Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейи САМП - Гитялярарасы музейляр шябякясинин цзвцдцр (2005-2008). САМП - Гитялярарасы музейляр шябякяси олараг бирэя лайищяляр, габилиййят йарадыжылыьы, тядгигатлар вя пешякар тяжрцбя мцбадиляси йолу иля музейлярин инкишафына кюмяк едир. Музей йенидян бу тяшкилатын цзвлцйцня гябул едилмишдир. Музейин директору Алла Байрамова щямин тяшкилатын Ижраиййя комитясиня цзв сечилмишдир.

        Музейин тяшкил етдийи елми-кцтляви тядбирляр сырасында Классик Мусигисевянляр Клубунун тядбирляри хцсусиля диггятялайигдир. 2008-жи илин май айындан башлайараг, музейимиздя щяр айын илк чяршянбя эцнц клуб цзвляринин арзусуну нязяря алараг тядбир кечирилир. Тядбирин мювзусуну мцяййянляшдирмяк цчцн яввялжядян щазырланмыш сорьу анкетляри пайланылыр, клуб цзвляринин тяклиф етдийи мювзулар тяряфимиздян арашдырылыр, даща сонра ися нювбяти мювзу мцяййянляшдирилир. Жари илин май айында музейин няздиндя фяалиййят эюстярян Классик Мусигисевянляр Клубунун артыг ики или тамам олур. 2 ил ярзиндя клуб 24 тядбир кечирмишдир.

        Классик Мусигисевянляр Клубунун 13 йанвар 2010-жу ил тарихиндя клуб цзвляринин арзусу нязяря алынараг Республиканын халг артисти, Гара Гарайев адына Азярбайжан Дювлят Камера Оркестринин, Дювлят Эянжляр Симфоник Оркестринин бядии рящбяри вя баш дириъору Теймур Эюйчайевля эюрцш кечирилмишдир. Теймур Эюйчайевин йарадыжылыьы щаггында Гара Гарайев адына Азярбайжан Дювлят Камера Оркестринин вя Дювлят Эянжляр Симфоник Оркестринин директору Назиля Йагубова сющбят ачмышдыр. Дириъор Теймур Эюйчайев юз йарадыжылыьындан, Азярбайжан мусигисинин дцнйанын бир чох юлкяляриндя мящяббятля гаршыланмасындан, эянж мусигичилярля иш просесиндян, эяляжяк планларындан сющбят ачмыш, она цнванланан суаллары жавабландырмышдыр. Дювлят Эянжляр Симфоник Оркестринин мусигичиляринин ифасында дцнйа вя Азярбайжан бястякарларынын бязи ясярляриндян нцмуняляр сяслянмишдир.

        Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейиндя йанвар айынын 18-дя 20 йанвар фажиясинин ийирминжи илдюнцмц мцнасибятиля тядбир кечирилмишдир.

        Тядбирдя эириш сюзц иля музейин директору, сянятшцнаслыг намизяди, ямякдар мядянийят ишчиси Алла Байрамова чыхыш етмишдир. Азярбайжанын халг артисти, бястякар Азяр Рзайевин “Бакы-90” симфонийасы нцмайиш етдирилди. Сонра Бакы Мусиги Академийасынын баш мцяллими, сянятшцнаслыг намизяди Кямаля Ялясэярли “Азярбайжан бястякар-ларынын йарадыжылыьында 20 йанвар фажияси” мювзу-сунда мярузя иля чыхыш етмишдир. 20 йанвар фажиясинин гурбаны олан шящид Аьабяй Новруз-бяйлинин аиляси адындан атасы Огтай Новрузбяйли чыхыш етмиш, онун щаггында олан сянядляр нцмайиш олунмушдур.

        Тядбирдя МТН-нин Мядяниййят Мяркязи няздиндяки орта мяктябин шаэирдляринин ифасында Ф. Шопенин “Ноктцрн“ ми минор, “Ноктцрн” си маъор, Ряшид Шяфягин “Елеэийа”, Илщам Абдуллайевин “Итщаф ясярляри (фортепиано) вя “Байаты-Шираз муьамы (гармон) сяслянмишдир.

        Тядбирдя музей ямякдашлары, мусиги мяктяби-нин мцяллим вя шаэирдляри, эянжляр, Бакы Али Дянизчилик Мяктябинин мцдавимляри, мятбуат вя телевизийа нцмайяндяляри иштирак етмишляр.

        Классик Мусигисевянляр Клубунун 3 феврал 2010-жу ил тарихиндяки тядбири Гара Гарайевин анадан олмасы мцнасибятиля кечирилмишдир. Тядбири эириш сюзц иля музейин директору, сянятшцнаслыг намизяди, ямякдар мядяниййят ишчиси Алла Байрамова ачараг, Москвадан Азярбайжана эятирилмлш Гара Гарайевин архиви барядя мялумат вермиш, сонра Азярбайжан Республикасынын халг артисти, бястякар Муса Мирзяйев, Муьам Театрынын директору, халг артисти Ариф Газыйев, ямякдар инжясянят хадими Асйа Султанова чыхыш едяряк Гара Гарайев щаггында хатирялярини сюйлямишляр. Тядбирдя халг артисти Муса Мирзяйев, ямякдар инжясянят хадими Цлвиййя Щажыбяйова, Опера вя Балет Театрынын солистляри, ямякдар артист Эцлназ Исмайылова, Сябиня Ясядова, Азярбайжан Республикасынын ямякдар артисти, Бейнялхалг Мцсабигяляр Лауреаты, Франса Дювлятинин мцкафатчысы Мурад Щцсейнов, щямчинин 12 сайлы Ушаг Мусиги Мяктябинин шаэирдляри консерт програмы иля чыхыш етмишляр.

        Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейинин няздиндя фяалиййят эюстярян Класссик Мусигисевянляр Клубунун нювбяти тядбири 3 март 2010-жу ил тарихиндя кежирилмишдир. Тядбир Республиканын халг артисти, Бакы Мусиги Академийасынын профессору, скрипка ифачысы Зящра Гулийева иля эюрцшя щяср едилмишдир. Тядбири эириш сюзц иля музейин директору, сянятшцнаслыг намизяди, ямякдар мядяниййят ишчиси Алла Байрамова ачмышдыр. Азярбайжан Республикасынын халг артисти, БМА-нын профессору, бястякар Севда Ибращимова Зящра Гулийеванын йарадыжылыьы щаггында данышмышдыр. Тядбирдя Зящра Гулийева юз йарадыжылыьындан, Азярбайжан мусигисинин дцнйанын бир чох юлкяляриндя бюйцк мящяббятля гаршыланмасындан, эянж мусигичилярля иш просесиндян, эяляжяк планларындан сющбят ачмыш, она цнванланан суаллары жавабландырмышдыр. Тядбирдя Зящра Гулийеванын йарадыжылыьыны якс етдирян слайд-шоу нцмайиш етдирилмишдир.

        Зящра Гулийеванын вя тялябяляринин ифасында дцнйа вя Азярбайжан бястякарларынын бязи ясярляриндян нцмуняляр сяс-лянмишдир.

        Эюрцшдя Классик Мусигисевянляр Клубунун цзвляри, бястякарлар, мусигичиляр, музей ямякдашлары, мятбуат вя телевизийа нцмайяндяляри иштирак етмишляр.

        ССРИ вя Азярбайжан Республикасынын халг артисти, профессор Лцтфийар Иманова щяср олунмуш тядбир 7 апрел 2010-жу ил тарихиндя Дцнйа Азярбайжанлы Эянжляринин Щямряйлийи Жямиййяти вя “Лцтфийар Иманов” мусигили-театр фонду иля бирликдя кечирилмишдир. Тядбирдя Азярбайжан Республикасынын халг артистляри Хураман Гасымова, Рамиз Гулийев, бястякар, ямякдар инжясянят хадими Елнаря Дадашова, Дцнйа Азярбайжанлы Эянжляринин Щямряйлийи Жямиййятинин президенти Тофиг Ялизадя, философ Ясядулла Гурбанов, Щамлет Исаханлы вя башгалары чыхыш етмишляр.

        Опера вя Балет Театрынын солисти, ямякдар артист Земфира Исмайылованын ифасында Цзейир Щажыбяйлинин “Короьлу” операсындан Ниэарын арийаларыны, Бакы Мусиги Академийасынын мцяллими, ямякдар артист Ряна Ялийеванын ифасында “Аве Марийа” (Каччини) сяслянмишдир. Ону Е. Богойевскайа мцшайият етди. Лцтфийар Имановун тялябяси, ямякдар артист, Мядяниййят вя Инжясянят Университетинин мцяллими Бясти Севдийева мцяллими щаггында хатирялярини данышдыгдан сонра, “Ай, Лачын” халг мащнысыны ифа етди. Тядбирдя Лцтфийар Имановун оьланлары Рауф вя Вагиф Имановлар чыхыш етмишляр.

        2010-жу илин Ы рцбц ярзиндя Азярбайжан Республикасынын Мядяниййят вя Туризм Назирлийинин тяшкил етдийи Азярбайжанын эюркямли мусиги хадимляринин йубилей эежяляриндя Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейинин щазырладыьы сярэиляр нцмайиш олунмушдур.

        Азярбайжан Бястякарлар Иттифагында эюркямли бястякар Гара Гарайевя щяср олунмуш, Щейдяр Ялийев адына сарайда эюркямли пианочу вя бястякар Вагиф Мустафазадянин 70 иллийи, Азярбайжан Дювлят Филармонийасында халг артисти Аьахан Абдуллайевин 60 иллийи, халг артисти Жаняли Якбяровун 70 иллик йубилейи, халг артисти Ялибаба Мяммядовун 80 иллик йубилейи, Бейнялхалг Муьам Мяркязиндя эюркямли тарзян Щажы Мяммядовун 90 иллик йубилейи иля ялагядар сярэиляр нцмайиш олунмушдур.

        Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейи Мядяниййят вя Туризм Назирлийинин дястяйи вя “ТЦРКСОЙ халгларынын милли мусиги алятляринин тяблиьи” лайищяси чярчивясиндя “Тцрк халгларынын мусиги алятляри” мювзусунда елми симпозиумунун Азярбайжанда кечирилмяси тяшяббцсц иля чыхыш етмиш вя бу симпозиумун кечирилмяси цчцн щазырлыг ишляри апармышдыр.

        Азярбайжан Мусиги Мядяниййяти Дювлят Музейинин архив материаллары ясасында “Гара Гарайев дцнйасы” китаб албомунун няшр иши йекунлашмаг цзрядир. Щямчинин бу ил Цзейир Щажыбяйлинин 125 иллик йубилейи мцнасибятиля музейимизин фондунда сахланылан “Лязэи рягси” ясяринин няшри нязярдя тутулмушдур. Бу мягсядля артыг мцяллиф нот ялйазмаларынын мятни компцтердя йыьылмыш вя редактя едилмишдир.

        Музейин Гядим Мусиги Алятляри Ансамблы Дянизкянары Милли Паркда кечирилян Новруз шянликляриндя мараглы консерт програмы иля чыхыш етмишдир.

Тяраня ГУРБАНОВА









Copyright by Musigi dyniasi magazine
(99412)98-43-70