Beynəlxalq Musiqi Kolleksiyasında (BMK-NSA) könüllü şəkildə çalışdığım altı aylıq bir müddətdə oradakı kartoteka kataloqunun kompyüterə köçürülməsi işinə kömək etdim. BMK-da saxlanılan 10 000, yaxud 78 rpm diskin içərisində rastlaşdığım səs yazılmış 460 düymlük vallar məndə çox maraq oyatdı. Bir qismi Qafqazda, digər bir qismi isə Türküstanda (indi mərkəzi Asiya deyilir) yazılmış bu vallar Tiflisdə fəaliyyət göstərən Qrammofon Şirkətinin Regional Ofisi tərəfindən buraxılmışdı və Birinji Dünya Müharibəsinədək olan dövrü əhatə edir.

1901-ji ildə Tiflisdə fəaliyyətə başlayan Qrammofon Şirkəti 1918-ji ilədək işləyirdi. Fəqət, həmin il başlanan müharibə şirkəti regionu tərk etməyə məjbur etdi və Rusiyada inqilabın başlanması sonradan şirkətin öz işinin bərpasına imkan vermədi.

Qrammofon şirkətinin buraxdığı hər bir val in-cə-sə-nət aləmində nadir bir hadisədir və onların hamısı bütövlükdə sovet hakimiyyətinədək olan dövrlərdə regionun mədəni həyatının təsvirini canlandırır. Buraxıldıqdan sonra zəmin valların mənsub olduğu regionda satıldığını nəzərə alsaq, o zaman bunların BMK-ya nə şəkildə düşdüyünü təsəvvür etmək çətin deyil. Bunlardan 10-u iqtisadçı, səyyah və jurnalist Filips Praysın qızı tərəfindən hədiyyə edilib. 1912-ji ildə Türküstan ərazisi ilə keçərək uzun bir məsafə qət edən Prays Monqolustanadək səyahət edərək ”Sibir’’ kitabını yazıb. O, region haqqında ”Namə’lum Monqolustan’’ adlı oçerkin müəllifi Duqlas Karruzersi müşayiət etmişdir. Əlamətdar haldır ki, Prays 1997-ji ildə yazılmış vallardan biri istisna olmaqla qalanlarını həmin səyahət zamanı toplamışdır. 1909-ju ildə yazılmış sayı 36-ya çatan valların bir yaxud iki kolleksioner tərəfindən satın alındığı güman edilir.