Musiqi intonasiyaların yaranmasında ladların həlledici rolunu gözəl bilən Üzeyir Hacıbəyov "Azərbaycan musiqisinin əsasları" işində musiqimizin muğam ladlarına əsaslandığını sübut edərək məhz islam dövrünü nəzərdə tutur.

Biz muğam janrının rüşeyminin daha qədim tarixə malik olmasını istisna etmirik, məhz onun bu günkü formalaşmış növündə orta əsr əlamətlərini, islam mədəni normativlərinin oynadığı rolu vurğulamaq istərdik.

Folklorumuzun qədim janrlarının (əmək, mə-ra-sim, ibadət mahnıları, ağı-şivənlər) təhlilindən məlum olur ki, bu nümunələrdə rast olunan angemiton lad xüsusiyyətləri (diatonik səs düzümü, pentatonik ibarələr
və s.) başqa türk xalqlarının musiqisi üçün də səciyyəvidir. Belə lad, intonasiya yaxınlığı bu xalqların soy kö-kü-nə, tarixin qədim çağlarında eyni mədəniyyətdən qidalandıqlarına dəlalət edir. Tariximizin sonrakı mərhələ-lə-rində məhz islam faktorunun rolu nəticəsində mədə-niy-yətlərin çarpazlaşması, yeni janrların meydana çıxması-xalq musiqisinin də inkişafı üçün əlverişli mühit yaradır. Yeni ladlar meydana çıxır (muğam janrı ilə əlaqədar) musiqisinin intonasiya sferası genişlənir, forma mürəkkəbləşir. Beləliklə, sonrakı dövrlərdə yaranan xalq musi-qi nümunələrimizin milli intonasiyasını Ü. Hacıbəyovun dediyi yeddi əsas və üç köməkçi ladlar müəy-yənləşdirir. İslam dövrünün musiqi tarixini izah edən Ü. Ha-cı-bə-yo-vun bu bədii ifadəsi zənnimizcə muğam tarixinin tədqiqi üçün əsas istiqamət seçilə bilər. Azərbaycanda geniş ya-yıl-mış dini musiqinin elmi-nəzəri təhlili Ü. Hacıbəyovun hik-mətamiz fikrini bir daha təsdiq edir. Musiqi müsəlman xalqlarının estetik şüurunun təzahürü üçün daha əlverişli sənətdir.

Üzeyir Hacıbəyov sırf dini oxuma barəsində yazır ki, "Azərbaycanda dini ruhda bir musiqi varsa da, o da Quranın avaz ilə oxuduğu musiqidir."