4 il öncə, 1945-ci ildə milli professional musiqimizin banisi dahi bəstəkar Ü.Hacıbəyovun "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" elmi-nəzəri əsərinin işıq üzü görməsi musiqi ictimaiyyəti tərəfindən bir hadisə kimi qarşılandı.

Bəstəkarın elmi irsinin və ümumən Azərbaycan musiqi elminin ilk zirvə əsəri olan "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kitabı, milli lad-nəzəriyyə elminin formalaşmasında mühüm fundamental mən-bə olmuş, onun inkişafı prosesinə zəmin yaradaraq, yeni tədqiqatlara yol açan təkan amilinə çevrilmişdir.

Ü.Hacıbəyov, birinci olaraq, milli məqamlarımızı müasir musiqi elmi əsasında tədqiq edərək sistemləşdirmiş, özünün lad konsepsiyasını yaratmağa müvəffəq olmuşdur.

Lad konsepsiyası kontekstində lad-nəzəri qanunauyğunluqlarının tətbiqetmə məsələləri ilə yanaşı, bəstəkar-alimin yenilikçi fikir-düşüncələri, müasir elmi-nəzəri baxımdan öz aktuallığı, uzaqgörənlik mövqeyilə heyrətamizdir.

Son 25 il ərzində Ü.Hacıbəyovun elmi irsinə dair müxtəlif aspektlərdə elmi-nəzəri, elmi-metodiki əsərlər yaranmış, işlənmələr dərc edilmişdir.1

Sirr deyil ki, musiqişünaslarımızın Ü.Hacıbəyovun lad nəzəriyyəsinə olan maraq və diqqətinin başlıca səbəbi milli musiqişünaslığın hər bir sahəsinin lad məsələləri ilə bağlılığıdır.

Hal-hazırki məqalədə əsas diqqət Ü.Hacıbəyovun "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" elmi-nəzəri əsərinin yaranma tarixi mövzusuna yönəldilmişdir və qarşıdakı məqsəd, kitabla bağlı bəstəkarın elmi fəaliyyətinin işıqlandırılmasından ibarətdir.

Hələ 1917-ci il çevrilişindən əvvəl Azərbaycan xalq musiqi yaradıcılığı janrlarının hərtərəfli tədqiqinə başlayan Ü.Hacıbəyov, əsərin yazılışına qədər geniş hazırlıq işləri aparmışdır. Kitabın üzərində 20 ildən artıq işləyən bəstəkar böyük təcrübə məktəbini, çətin və tərəddüdlü axtarışlar yolunu keçərək, yaradıcılıq nailiyyətlərini, yenilikçi nəticələrini elmi-nəzəri prinsiplərlə əsaslandırmışdır.

1920-ci ilədək altı muğam operasının, operetta və iki musiqili komediya müəllifi olan bəstəkar daxili duyumuna istinadən, Şərq-Avropa sintezləşmə xətti ilə əldə olunan, hələ çox bəsit, lakin yeni imkan vasitələrini əsərlərində tət-biq etməyə çalışırdı.

Ü.Hacıbəyovun yaradıcılığında, bəstəkarlıq fəaliyyətinin üstünlüyünü təşkil edən 1908-1920-ci illər dövrü, həm də elmi potensialının toplanılması prosesi illəri kimi səciy-yələndirmək düzgün olardı. Məhz yaradıcılığının bu dövrü bəstəkarın musiqi-dil-üslub konturlarının müəyyənləşməsi ilə əlaqədardır. Bunun müqabilində, ilkin yaradıcılıq müşahidələrinin nəzəri ümumiləşmələri bəstəkar-alimin məqalələrində öz əksini taparaq, "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" üçün hazırlıq materialı zəminini yaratmışdır.