əşəriyyətin savaş tarixi möhtəşəm döyüşlərlə zəngindir. Və bu savaş olayları, bu möhtəşəm döyüşlər sonradan baş verən tarixi dönüşlərin başlanğıcı kimi yozulur desək, yanılmarıq. Təkcə onu demək kifayətdir ki, Makedoniyalı İskəndərin III Dara üzərində qələbəsi İran imperiyasına, irançılığa məhvedici zərbəni endirərək, durğunlaşmış Şərqdə ictimai gəlişməyə geniş yol açdı. Miladi 451-ci ildə hazırkı Fransanın quzeyində, Katalaun çölündə qədim türk xaqanı Atillanın ordusu ilə Roma ordusu və onun müttəfiqləri arasında bir həftə çəkən döyüş sonucda Qərbi Romanın sonunu yaxınlaşdırdı. 1071-ci ildə Van gölü yaxınlığında Malazgirt vuruşu Bizansı 2-ci dərəcəli dövlət səviyyəsinə endirib Səlcuq türklərinin Yaxın və Orta Şərqdəki üstünlüyünü möhkəmləndirdi. Ömrü boyu qələbədən - qələbəyə gedən Napoleonun Leypsiq (1813) və Vaterloo (1815) döyüşlərini uduzmağı isə Avropanı, bəlkə də, 50 il arxaya atdı. Nəhayət, ərəblərin Qədusiyyə və Nəhavənddə Sasani İranı üzərində parlaq qələbələri ikinci dəfə irançılıq ideyasını heçə endirərək, minillik və daha geniş tarixi olan türk-islam birliyinin özülünü yaratdı.

əlbəttə, savaş tarixindən çoxlu misallar çəkmək olar və lazımdır da. İlk sayda da, bizlərə, hörmətli oxucu. Bu savaş tarixində türk dünyasının, türk ruhunun, lap elə türk qanının yeri, yenilməzliyi və sayımı danılmazdır.

Bircə onu yada salsaq ki, Yaxın və Orta Şərqi, islam aləminin böyük bir kəsimini 200 ildən çox əsarətdə saxlayan və çapıb-talayan, müsəlmanları kölə edib satan və amansızcasına qıran səlibçilərin ağalığına ərəblər, yaxud irandillilər (o cümlədən, kürdlər!) deyil, məhz Bəybarsın başçılığı ilə türklər son qoymuşlar. Lakin yazıqlar olsun ki, tarixi biz türklər biçimləmişiksə də, başqaları yazıb. əgər belə olmasaydı, biz əfsanəyə dönmüş türk xaqanı Alp ərtoğrulu öz adı ilə tanıyardıq, daha fars şairi və irançılıq ideyasının daşıyıcısı - yalançı "bülbülü" Firdovsinin "Şahnamə"sindəki Turan hökmdarı əfrasiyab adı ilə yox. Və belə olmasaydı, I Dünya savaşının ən sayılan döyüşləri və əməliyyatları sırasında (Marna döyüşü, Brusilov hücumu, italyan cəbhəsinin yarılması, Verden əməliyyatı və s.) Çanaqqala döyüşünün əsl mahiyyəti, onun tarixi dəyəri və əks-sədası indiyədək, hansı yolla olursa-olsun, bizdən gizlədilməzdi.

Avropa və rus tarixçiləri tərəfindən "Dardanel (yaxud Qallipoli) əməliyyatı" kimi açıqlanan "Çanaqqala döyüşü" həm öz hərbi sonucu və dəyəri, həm zaman çevrəsi (kəsimi) baxımından I Dünya savaşının bütün olaylarını geridə qoyur. 1915-ci il fevralın 19-undan 1916-cı il yanvarın 9-unadək ara vermədən davam edən savaşda İngiltərə, Rusiya və Fransanın donanmaları və 20-yədək seçmə diviziyasına 5-ci türk ordusu sinə gərmişdir. Müttəfiqlərin bir il ərzində Bosfor, Dardanel boğazlarını və İstambulu ələ keçirmək üçün saysız cəhdləri tam uğursuzluq və böyük itkilərlə sona çatmışdır. Ayrıca vurğulanmalıdır ki, bu qələbə 253 min türk əsgərinin qanı bahasına başa gəlmişdir. Vətənini, azadlığını qoruyan xalq qurbanlar verməyi də bacarır.